مسکو خواستار تسلیم نیرو‌های اوکراینی در کورسک شد (۲۴ اسفند ۱۴۰۳) سفر هیئت حماس به قاهره شهادت چهار فلسطینی در حمله هوایی صهیونیست‌ها به شهر غزه (۲۴ اسفند ۱۴۰۳) تمدید تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه آغاز طرح جایگزینی ۲۷ هزار تاکسی و موتورسیکلت برقی و دوگانه سوز در کلانشهرها| اولویت با تهران است نتایج یک نظرسنجی در آمریکا: ترامپ بیش از حد به روسیه نزدیک شده است غریب‌آبادی پس از نشست سه جانبه با نمایندگان روسیه و چین: تحریم و تهدید علیه ایران باید خاتمه یابد هلاکت معاون سرکردۀ داعش در عراق + تصویر رئیس مجلس: توزیع کالابرگ الکترونیک هر ماه انجام می‌شود سخنگوی کرملین: همه تحریم‌ها به بهانه موضوع هسته‌ای ایران غیرقانونی است موافقت حماس با آزادی یک نظامی صهیونیست و تحویل ۴ جسد ویدئو | مجوز‌های غیر واقعی وزارت صمت در پرونده چای دبش آیت‌الله علم‌الهدی: انسجام مدیران اجرایی برای حل مشکلات کشور | مشکلات مدیریتی را به حساب تحریم نگذارید موضع جدید وزیر خارجه چین درباره پرونده هسته‌ای ایران بن سلمان و پوتین درباره تلاش‌ها برای حل بحران اوکراین گفت‌و‌گو کردند زلنسکی مدعی ترس پوتین از رد پیشنهاد ترامپ شد واکنش ترامپ به نشست ایران، روسیه و چین در پکن اطلاعیه وزارت نفت در پی تحریم وزیر نفت از سوی آمریکا (۲۳ اسفند ۱۴۰۳) عراق به دنبال جایگزین ایران برای تامین انرژی است استاندار خراسان رضوی: در مسیر گسترش همکاری‌های دوجانبه با ایالت‌های پاکستان هستیم توضیحات سخنگوی وزارت خارجه درباره پاسخ ایران به نامه ترامپ پوتین: آتش بس جنگ با اوکراین باید منجر به صلح طولانی‌مدت شود سی‌ان‌ان: ترامپ قصد اخراج سریع و دست جمعی مهاجران را دارد تحریم ‌های جدید آمریکا علیه ایران (۲۳ اسفند ۱۴۰۳) آیت‌الله علم‌الهدی: مطالبه گری اجتماعی از مسئولان نباید با توهین و بی احترامی همراه باشد پزشکیان: آمریکا به ما فشار می‌آورد چون خود را به نفت و گاز وابسته کرده‌ایم حمله هوایی رژیم صهیونیستی به دمشق + فیلم رئیس مجمع نمایندگان خراسان رضوی خبر داد: افزایش ۴۸ درصدی اعتبارات استانی در بودجه ۱۴۰۴
سرخط خبرها

درآمدی تاریخی بر نئولیبرالیسم (۱)

  • کد خبر: ۳۸۰۰۶
  • ۱۹ مرداد ۱۳۹۹ - ۱۲:۱۳
درآمدی تاریخی بر نئولیبرالیسم (۱)
علیرضا طوسی رضوانی - مدرس دانشگاه و کارشناس سیاسی
مدتی است که واژه «نئولیبرالیسم» در سخنرانی‌ها، مصاحبه‌ها و متون سیاسی، اقتصادی و حتی زیست‌محیطی زیاد شنیده و دیده می‌شود و به‌ویژه در حوزه مسائل محیط‌زیست به‌عنوان اندیشه یا جریانی که چندان به بحران‌ها و معضلات زیست‌محیطی بها نمی‌دهد یا در ایجاد و تداوم این مشکلات، مؤثر بوده است، شناخته می‌شود. یادداشت پیش‌رو شرح مختصری است درباره مفهوم نئولیبرالیسم، مبانی و اصول نظری آن.
به‌طورکلی «لیبرالیسم» در واژه لاتینی «لیبر» به معنای آزاد ریشه دارد و به‌عنوان اصطلاح سیاسی دارای معانی متعددی است که هیچ‌یک از آن‌ها از معنای لاتینی کلمه جدا نیست. لیبرالیسم در ادبیات سیاسی، نظریه‌ای است که خواهان حفظ درجاتی از آزادی است در برابر تسلط و کنترل دولت یا هرمؤسسه دیگری که تهدیدکننده آزادی بشر فرض شود.
 
اگرچه لیبرالیسم به‌عنوان یک آیین سیاسی نظام‌مند (ایدئولوژی) از قرن نوزدهم در اروپا مطرح شد، ریشه‌های فکری و نظری آن به عصر روشنگری و قرون ۱۷ و ۱۸ میلادی بازمی‌گردد. دوره‌ای که اروپا شاهد فروپاشی فئودالیسم و ایجاد یک جامعه مبتنی بر اقتصاد بازار یا سرمایه‌داری به جای آن بود. لیبرالیسم از بسیاری جهات نشانگر آمال طبقات متوسط درحال ظهور درمقابل منابع قدرت مستقر یعنی سلاطین خودکامه و اشرافیت زمین‌دار بود که به‌تدریج در اصلاحات بنیادین و حتی انقلاب‌های اجتماعی نظیر انقلاب انگلستان در قرن هفدهم (انقلاب شکوهمند) و انقلاب‌های آمریکا و فرانسه در اواخر قرن هجدهم نمود یافت. لیبرال‌ها با قدرت خودکامه سلاطین که برپایه اصل «حق الهی سلطنت» بنا شده بود، چالش می‌کردند. آنان از تشکیل یک حکومت مشروطه و مبتنی بر نظام نمایندگی و انتخابات، جانبداری کردند و از امتیازات اشراف زمین‌دار و بی‌عدالتی نظام فئودالیسم که در آن جایگاه اجتماعی بر مبنای اصل‌ونسب تعیین می‌شد، انتقاد کردند.
 
آن‌ها همچنین برای برقراری آزادی مذهبی تلاش کردند و مرجعیت کلیسای رسمی را زیر سؤال بردند. هم‌زمان با گسترش روند صنعتی شدن اروپا در قرن نوزدهم، لیبرال‌ها به حمایت از یک نظام اقتصادی صنعتی برخاستند که بر ایجاد اقتصاد بازار فارغ از مداخله دولت، تأکید می‌کرد و بر اصولی، چون «مالکیت خصوصی» و تجارت آزاد بنا شده بود؛ بنابراین لیبرال‌ها در عرصه سیاسی و اقتصادی معتقد به مهار قدرت دولت و ممانعت از تعرض آن به حریم خصوصی افراد بودند.
 
به بیان دیگر، آزادی و استقلال سیاسی و اقتصادی انسان، اصل بنیادینی بود که «لیبرالیسم کلاسیک» بر محوریت آن بنا شد و در این زمینه، اندیشه‌های دو چهره شاخص عصر روشنگری یعنی «جان لاک» و «آدام اسمیت» بسیار تأثیرگذار بود. اندیشه‌های لاک و اسمیت درواقع تبیین‌کننده دو وجه سیاسی و اقتصادی لیبرالیسم بودند؛ لیبرالیسم اقتصادی به مفهوم دفاع از بازار آزاد و رقابتی و لیبرالیسم سیاسی‌فرهنگی به معنی آزادی اندیشه و بیان و حق تعیین سرنوشت. درواقع مبانی فکری لیبرالیسم، خردگرایی عصر روشنگری و نظریه‌هایی، چون قرارداد اجتماعی، حقوق طبیعی، حکومت مشروطه و مکتب اصالت فایده بود که بیشتر طبقه بورژوا تبلیغش می‌کردند، بنابراین لیبرالیسم درواقع ایدئولوژی سیاسی طبقه بورژوای نوپایی بود که پس از سقوط نظام فئودالی و دولت مطلقه و حکومت محافظه‌کارانه اشراف زمین‌دار در قرن نوزدهم، قدرت را به دست گرفت، با این حال رژیم‌های لیبرال بورژوایی چه از نظر سیاسی و چه از نظر اقتصادی نمی‌توانستند منافع طبقات دیگر و به‌ویژه طبقات فرودست را تأمین کنند.
 
درنتیجه تقاضا برای توسعه حقوق سیاسی و به‌ویژه دادن حق رأی به طبقات پایین (در رژیم‌های لیبرال اولیه طبقات پایین حق رأی نداشتند) و به‌کارگیری تدابیری برای بهبود اوضاع اجتماعی و اقتصادی آن‌ها، موجب پیدایش تعارضات و بحران‌هایی در رژیم‌های لیبرال بورژوایی شد. درواقع نظام بازار آزاد (سرمایه‌داری) به سبب ناتوانی درتوزیع عادلانه درآمد ملی، نتوانست اوضاع اجتماعی طبقات پایین را بهبود بخشد. افزایش تولیدات صنعتی به بهای استثمار کارگران در کارخانجات، گسترش فقر درمیان طبقات پایین و عمیق‌تر شدن شکاف طبقاتی، خوش‌بینی‌های اولیه درمورد لیبرالیسم اقتصادی و بازار آزاد را به یأس مبدل کرد و همین خود، منبع اصلی نظریات و اعتراضاتی شد که به تکوین «جنبش سوسیالیستی اولیه» انجامید.

پس از انقلاب‌های ۱۸۴۸ در اروپا آشکار شد که رژیم‌های لیبرال دیگر نمی‌توانند به‌صورت قدیم تداوم یابند. هواداران لیبرالیسم می‌دیدند که اندیشه‌های آن‌ها تنها با منافع بخش کوچکی از جامعه هماهنگ شده است. «الکسی دوتوکویل» در کتاب دموکراسی در آمریکا (۱۸۳۵) استدلال می‌کرد که دموکراسی نمی‌تواند به بخش کوچکی از جامعه محدود شود و بورژوازی فرانسه باید در راه توسعه دموکراسی تلاش کند. در انگلستان نیز «جان استوارت میل» در مقابل لیبرالیسم کلاسیک از «لیبرال دموکراسی» حمایت می‌کرد. او نخستین متفکری بود که بر مسئولیت اجتماعی و اقتصادی دولت در نظام سرمایه‌داری تأکید کرد و از گسترش حق رأی به همگان و مشارکت همه شهروندان در زندگی سیاسی سخن گفت.
گزارش خطا
ارسال نظرات
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
پربازدید
{*Start Google Analytics Code*} <-- End Google Analytics Code -->