باغ در خانه

هانیه فیاض - شاید برای شما هم بسیار پیش آمده باشد که از زندگی ماشینی در هوای آلوده خسته شده باشید و دلتان بخواهد برای چند دقیقه هم که شده است، فارغ از خستگی‌های روزمره و به دور از زندگی آپارتمان‌نشینی، در یک خانه ویلایی با حیاطی پُر از گل و گیاه زندگی کنید و به جای زندگی در آپارتمان‌های کوچک و کم‌نور امروزی، با حضور در خانه‌ای سرسبز و در میان عطر خوشایند گُل‌ها، گرفتاری‌ها و سختی‌های زندگی کنونی را به دست فراموشی بسپارید. خیلی‌ از شما تصور می‌کنید برای جامه عمل پوشاندن به این خواسته‌های خود، باید به خارج از شهر بروید یا با صرف هزینه‌های گزاف، کار و زندگی خود را رها و پس از طی مسافت زیادی به باغ‌های خانوادگی خود مراجعه کنید، اما این‌کار جدا از اینکه زمان و انرژی شما را هدر می‌دهد، خرج و مخارج شما را هم برای رسیدن به یک شرایط مطلوب و مورد علاقه افزایش می‌دهد. در این شرایط می‌توان راه‌حل مناسبی را در نظر گرفت و در تمام مواردی که ذکر شد، صرفه‌جویی کرد. راه‌حلی که دیگر نیازی نباشد زندگی شهرنشینی خود را رها کرده و به مناطق خارج از شهر کوچ کنید. شما می‌توانید در همین آپارتمان کوچک خود یک باغچه بزرگ یا یک گلخانه پُر گل داشته باشید. اگر تا به حال در آلودگی هوای شهر نتوانسته‌اید سقف سبزی ببینید اما حتما شنیده‌اید که امکان دایرکردن باغچه‌های زیبا بر روی پشت‌بام خانه‌ها فراهم شده است که به اصطلاح عمومی «باغ‌بام» یا «روف‌گاردن» می‌گویند. یکی از افرادی که در این امر، تبحر خاصی دارد و به گفته خودش به نوعی نخستین طراح و مجری این طرح در منطقه یک شهرداری است، جوانی پُرتلاش با نام آرمان مهریار است که توانسته سهم بسزایی در ایجاد علاقه و رغبت اهالی محله سجاد به باغ‌بام‌ها داشته باشد. آنچه در ادامه می‌خوانید نتیجه گفت‌وگوی ما با این جوان پُرتلاش است.

برای اطلاع از عملکرد این مهندس جوان که با اجرای باغ‌بام در این محله توجه مسئولان شهری را به خود جلب کرده است، راهی محله‌‌ سجاد می‌شوم. در یکی از خیابان‌های این محل، ساختمانی بلند و چندین طبقه به شکلی زیبا نماکاری شده است که ناخودآگاه نگاه آدمی را چندثانیه‌ای به خود معطوف می‌کند. کمی که عقب‌تر می‌روم شاخه‌های درختان و گیاهانی را می‌بینم که از پشت‌بام این ساختمان به سمت آسمان قد برافراشته‌اند. آقای مهریار به استقبالم می‌آید. مرا به داخل ساختمان هدایت می‌کند. در همان ابتدای ورود از او می‌خواهم باغ‌بام را به من نشان دهد. به بالاترین طبقه ساختمان می‌رویم. آسانسور که توقف می‌کند از یک در ورودی وارد پشت‌بام می‌شویم. فضایی که در ابتدا می‌بینم شاید کمی دور از واقعیت به نظر برسد و به همین دلیل چند دقیقه‌ای طول می‌کشد تا به خودم بیایم. باورکردنی نیست که در میان همهمه و ساختمان‌های سربه فلک‌کشیده این محله شلوغ، مکانی به این شکل و با این آب و هوا وجود داشته باشد که بشود روی پشت بامش زیر سایه درختان نشست. بالای در قسمت ورودی به شکل جالبی با پوست درخت خرما تزئین شده است. درختان گوناگون، بوته‌های زیبا، گیاهان خاص و... در فضایی چمن‌کاری شده و باغچه‌های متنوع تعبیه شده‌اند اما آنچه نظر مرا به خود جلب می‌کند، برکه وسط باغ‌بام است. ایده جالبی به نظر می‌آید که شاید شکل ظاهری این باغ‌بام را با دیگر باغ‌‌بام‌هایی که دیده بودم، متفاوت کرده است. کمی آن‌طرف‌تر آبنمایی زیبا قرار دارد که شنیدن صدای شُرشُر آب آن خالی از لطف نیست. ترکیب همین درختان و گیاهان با آب سبب تازگی آب و هوای این فضا شده است. میز و صندلی‌های چوبی حس فانتزی‌بودن فضا را القا می‌کنند. باربیکیو، میز آتش، آلاچیق، دو آبنما و سیستم نورپردازی حرفه‌ای از دیگر ویژگی‌های بارز این باغ‌بام است.

سجاد، محله‌ای آرام است
آرمان مهریار، طراح و مجری طرح باغ‌بام خودش را این‌گونه معرفی می‌کند: در سال1366در محله سجاد مشهد به دنیا آمدم. دوران کودکی، نوجوانی و جوانی‌ام در این محله سپری شده است. محله‌ای که به نظر من نسبت به دیگر مناطق مشهد، آرام‌تر است، هرچند در حال حاضر به‌دلیل افزایش جمعیت، کمی شلوغ شده و ویژگی‌های خاص خود را دارد.
او ادامه می‌دهد: خانواده من متشکل از پدر، مادر و برادرم است که برادرم در حال حاضر خارج از کشور زندگی می‌کند. پدرم 43سال است که به فعالیت‌های ساختمانی مشغول است و مادرم گرچه تحصیلات مامایی دارد اما اکنون در دانشگاه تدریس می‌کند و مدرس یوگاست.
مهریار، کارشناس معماری را از دانشگاه آزاد مشهد و کارشناس‌ارشد MBA را از دانشگاه امیرکبیر کسب کرده است و بیان می‌کند: حدود 14سال است که در امور ساختمانی مشغول به کار هستم و حدود 20پروژه ساختمانی را در مشهد، تهران و قم به مرحله اجرا رسانده‌ام. از دوران کودکی که به همراه پدرم به محل کار او می‌رفتم، به این حوزه علاقه‌مند شدم و بعدها که کمی آن را ادامه دادم، سعی کردم متوجه شوم چه ضعف‌هایی در این حوزه و ساخت‌ و سازهای شهری وجود دارد که بتوانم آن‌ها را برطرف کنم که به نظر خودم در این زمینه موفق عمل کرده‌ام و توانسته‌ام تغییراتی هرچند کوچک در این بخش ایجاد کنم.وقتی از او می‌خواهم به نمونه‌ای از این تغییرات اشاره کند، می‌گوید: نخستین قسمت تغییرات، ایجاد این باغ‌بام و به نوعی رویکرد پایدار به معماری است که در کشورهای پیشرفته اهمیت زیادی دارد اما در ایران به آن بی‌توجهی می‌شود. مطرح‌کردن مباحث آکادمیک این نوع معماری چه در مشهد و چه در دیگر نقاط کشور، موضوع جدیدی نیست اما از محدود کسانی هستم که سعی کردم معماری سبز را در عمل با شرایط اقتصادی موجود همگون کنم.این مهندس جوان، بام‌باغ را این‌گونه تعریف می‌کند: فضای جذاب و دلنشینی که بام‌باغ در اختیار می‌گذارد به افراد این امکان را می‌دهد تا به‌جای اینکه با صرف زمان و هزینه به نقاط خوش آب و هوا بروند، هر روز ساعاتی را در بام باغ خود سپری کنند و لذت ببرند.او با اشاره به باغ‌بام این ساختمان توضیح می‌دهد: مراحل اجرایی این باغ‌بام حدود یک‌سال است که آغاز شده و به دلیل جزئیات اجرایی خاصی که داشت، این مدت زمان صرف آن شد. گیاهان این باغ‌بام حدود یک‌سال قبل از اجرای آن از شمال کشور به مشهد آورده شد و آن‌ها را در اطراف مشهد نگهداری کردیم، قرنطینه شدند تا کمی با شرایط آب و هوایی اینجا وفق یابند، از آنجایی‌که رطوبت شمال با مشهد مقایسه‌شدنی نیست، نیاز بود که از خیلی قبل‌تر به این شرایط جوی عادت کنند تا با خطای کمتری روبه رو شوند، در غیر این صورت سازگاری گیاهان با محیط این باغ‌بام کم و خطای آن‌ها زیاد می‌شد. از طرفی یک‌سری گل و گیاهان اینجا پرورش داده نمی‌شوند.

افزایش آرامش ذهنی شهروندان
مهریار ادامه می‌دهد: بیشتر این درختان و گیاهان خزان ندارند و حتی در زمستان هم سبز هستند. به طورکلی این باغ‌بام 47درخت، حدود 15درختچه و تعدادی گیاه پوششی و بوته گل‌ فصلی دارد. این گل و گیاهان انواع مختلفی دارند از جمله: لگستروم، یاس هلندی، اُرس، سدروس، مورد، یوکا، شمشاد تزئینی، افرای قرمز سلطنتی، یاس امین‌الدوله، یاس گلیسرین، کامیس، کاج نوئل، تویا و... و تعدادی از محصولات ثمردار به‌عنوان زیبایی و تنوع هم کاشته شده‌اند. این گونه‌های گیاهی با توجه خصوصیاتشان در مقاومت در برابر عوامل محیطی انتخاب شده و با در نظرگرفتن زاویه نور، باد و... در نقاط مختلف بام باغ جانمایی شده‌اند. البته قسمت سخت جانمایی ایجاد ترکیب‌بندی مناسب از زوایای مختلف دید است. به تعادل بصری رساندن با استفاده از عناصر بصری از پیش تعریف‌شده (گونه‌های گیاهی) از نظر رنگ، فرم و... یکی از چالش‌های طراحی بوده است. با توجه به شدت زیاد باد در پشت‌بام و ارتفاع بلند و سطح بادگیر زیاد درختان و همچنین در نظرداشتن این موضوع که در مشهد نیروی باد به ۹۰کیلوگرم در متر مربع می‌رسد، درختان را با روش‌هایی از جمله مسلح‌کردن خاک، کابلینگ و استفاده از قیر در برابر طوفان مقاوم کردم. به طوری که تاکنون طوفان‌هایی که روی سطح زمین درختان قدیمی را از جای درآورده‌اند به مجموعه آسیبی نرساندند. در حال حاضر باغ‌بام مجهز به آبیاری قطره‌ای هوشمند است که در زمان‌های مشخص نسبت به فصل و دما آبیاری انجام می‌شود و از طرف دیگر امکان تغذیه گیاهان با کود را فراهم می‌کند. به این صورت مشکل ناشی از کمی حجم خاک که به‌دلیل ملاحظات سازه به وجود آمده برطرف می‌شود. اکنون این مکان، باغبان دارد که به طور مداوم از آن نگهداری می‌کند. همچنین درحال مذاکره با درمانگاه‌های نگهداری گیاهان هستیم که مسئولیت باغ‌بام را به آن‌ها واگذار کنیم تا با عقد قرارداد، بازدیدهای متناوب و منظمی داشته باشند و چنانچه ساکنان در آینده خیلی پیگیر نبودند، باغ‌بام کیفیت خود را از دست ندهد.
او با بیان اینکه این پروژه از سال1396 آغاز شده است، می‌افزاید: برای اجرای این پروژه هزینه مازادی حدود ۵۰۰‌میلیون تومان پرداخت شده که بازدهی نزدیک به ۳برابر داشته است. می‌توان گفت تقریبا بین 5 تا 10درصد روی قیمت منطقه‌ای ملک از بابت احداث روف‌گاردن افزوده شده است.
مهندس خوش‌ذوق مشهدی درباره مشخصات باغ‌بام بیان می‌کند: این باغ‌بام در مساحت 250مترمربعی تعبیه شده است. در طراحی این پروژه بیشتر از فرم‌های ارگانیک استفاده شده است، جداره قوسی شکل باغچه‌ها به غیر از ایجاد زیبایی بصری باعث افزایش مقاومت در برابر فشار ریشه‌ها می‌شود که خرند آجری با شکل قوس اجرا شده و با میلگرد تقویت شده است. دیوارها نیز با طرح چوب کار شده که به حس گرمای محیط می‌افزاید. تعدادی مبلمان هم در آن قرار داده‌ام و بیشتر آن به دلیل علاقه شخصی از چوب درختان متنوعی از جمله گردو، زبان‌گنجشک(ون)، سرو، توت،٬ چوب روسی و بلوط با در نظرگرفتن کاربرد و خصوصیات آن‌ها ساخته شده‌اند و در بخش‌هایی با فرفورژه و سنگ تکمیل شده‌اند. میز باربیکیو، میز آتش، میز نشیمن و میز پذیرایی از جمله آن‌هاست. میز آتش برای استفاده در زمستان است که در وسط آن فضایی برای آتش تعبیه شده و جنس آن از فرفورژه و سنگ است. مبلمان موجود برای حدود 30نفر ظرفیت دارد و برای یک مهمانی عادی کفایت می‌کند که می‌توان در صورت لزوم بر تعداد آن‌ها افزود. همچنین دو آبنما دارد که یکی از آن‌ها به برکه‌ای 30مترمربعی متصل است. برکه‌ای که در آن گیاهان و ماهیان تزئینی قرار گرفته‌اند و با درختانی با ارتفاع حدود ۷متر احاطه شده است. حاشیه برکه با پرچین چوبی حصار شده تا علاوه‌بر تأمین ایمنی به زیبایی محیط نیز کمک کند. آبنمای منتهی به برکه با عرض ۴متر از سنگ تاوه سیاه چیده شده تا صدای شرشر آب را تقویت کند، همچنین آبنمای دیگری سمت مقابل آن کار شده است که سبب می‌شود صدای آب در همه محیط گسترده شود.او درباره مراحل اجرای باغ‌بام توضیح می‌دهد: طراحی بام باغ از پِی و سازه شروع می‌شود زیرا وزن مازاد باید در محاسبات سازه‌ای لحاظ شود. پس از تکمیل مراحل سازه‌ای، شامل دو مرحله اصلی (ایزولاسیون و زهکشی) و لنداسکیپ (اجرای فضای سبز و اجرای تجهیزات فضای سبز نظیر آلاچیق، باربیکیو، آبنما و...) است. بعد از اینکه سقف آخر بتن‌ریزی شد، شیب‌بندی می‌شود و سپس مرحله اول ایزولاسیون انجام می‌شود و بعد از لایه زهکش مرحله دوم ایزولاسیون انجام می‌شود. در این پروژه مرحله اول با دو لایه ایزوگام پلی مری انجام شده و مرحله دوم با فایبر گلاس، سپس لایه‌ای برای محافظت روی آن اجرا شده و در نهایت هم لایه‌های متفاوت مانند لایه‌های زهکش، لایه محافظ ضد ریشه و خاک با ترکیب مخصوص روف‌گاردن ترکیب و ریخته می‌شود. خاک در روف‌گاردن باید سبک و مغذی باشد ضمن اینکه زهکش مناسبی هم داشته باشد.
مهریار با بیان اینکه روف‌گاردن به زیباسازی فضای شهر کمک می‌کند، می‌گوید: بام باغ سبب افزایش آرامش ذهنی شهروندان می‌شود. زندگی‌های امروزی سبب شده که مردم خیلی گرفتارتر شوند و فرصت گشت و گذار و سفر را نداشته باشند، از طرفی خانه‌های قدیمی شکل سنتی و باصفای خود را به آپارتمان‌های امروزی و برج‌ها تغییر داده‌اند و دیگر مثل قبل با صفا نیستند، به همین دلیل خیلی از مردم در کنار زندگی در آپارتمان‌های مسکونی اقدام به خرید باغ در اطراف شهر می‌کنند اما ساعات کاری زیاد، ترافیک و مشغله‌های دیگر، به آن‌ها اجازه نمی‌دهد برای کسب آرامش از فضای باغ خود به راحتی استفاده کنند. همچنین نگهداری باغ‌های تفریحی با هزینه‌های زیاد و دردسر فراوان همراه است. از طرفی پارک‌ها هم بیشتر شلوغ هستند و آن فضای خصوصی و آرامی را که انسان برای آرامش نیاز دارد در اختیار کسی قرار نمی‌دهند. به همین دلیل داشتن یک باغ کوچک اختصاصی ایده جذابی به نظر می‌رسد. پشت‌بام ساختمان‌ها معمولا یک فضای مرده به حساب می‌آید و درست‌کردن چند باغچه در آن به نفع تمام ساکنان مجتمع مسکونی است.

تصفیه هوای آلوده
مجری پروژه باغ‌بام به فواید اجرای باغ‌بام در بام ساختمان‌های مسکونی اشاره می‌‌کند و می‌افزاید: باغ بام‌ها تأثیر بسزایی در کاهش مصرف انرژی دارند. خاک به‌دلیل ظرفیت گرمای زیادی که دارد در زمستان به گرم‌ماندن بنای زیرین خود کمک می‌کند و در تابستان نیز آن را خنک نگه می‌دارد. از طرف دیگر سایه درختان از تابش مستقیم آفتاب بر سقف جلوگیری می‌کند. کاهش مصرف انرژی اکنون کاملا در این ساختمان ملموس است. از طرف دیگر گیاهان تأثیر زیادی در تصفیه هوای آلوده دارند.و اما موضوع باغ‌بام و فضای پاک به همین جا ختم نمی‌شود. ایده‌های این مهندس جوان در گوشه و کنار ساختمان باز هم خودنمایی می‌کنند. تراس هر یک از واحدهای ساختمان، با گیاهان آپارتمانی مقاوم در گرما و سرما، تزیین شده‌اند خودش درباره آن‌ها می‌گوید: ایده دیگری که در پروژه بعدی می‌خواهم عملی کنم این است که به جز باغ‌بام، هرواحدی بتواند فضایی هرچند محدود به‌طور اختصاصی در قالب حیاط مخصوص واحد خود داشته باشد. البته با پوشش گیاهی متراکم! تا به این شکل به سمت ارزش‌های معماری ایرانی برگردیم. طبق تغییراتی که در شهرسازی کنونی رخ داده است، شهرها به شکل عمودی در حال رشد هستند و این موضوع فضای شخصی و حیاط داخلی در این شکل امروزی کمتر دیده شده است. مهریار ادامه می‌دهد: حجم این درختان و گیاهان ساختمانی در مقابل آن چیزی که شهر برای تنفس پاک نیاز دارد، جالب توجه نیست اما اگر این طرز فکر مثبت در مردم ایجاد شود، ارزشی فراتر خواهد داشت و دید مردم را به این نکته باز خواهد کرد که نور آفتابی را که قرار است به زمین برخورد کند ترجیح بدهند به درختان و گیاهان برسد و در مصرف انرژی صرفه‌جویی شود و هوا لطافت بیشتری داشته باشد. این امر در بهینه‌سازی انرژی داخل ساختمان اهمیت بسزایی دارد. در نظر داشته باشید که قیمت انرژی امروز به دلیل مسائل متعدد سیاسی و اقتصادی بسیار کمتر از چیزی است که باید باشد اما در سال‌های آینده قطعا به عدد واقعی خود خواهد رسید.او با بیان اینکه تلاش دارم با ساخت و احداث طرح‌های این‌چنینی، این فرهنگ با فواید بسیار را همگانی کنم، می‌افزاید: به دنبال این هستم که ساختمان‌هایی را بسازم که به خودی خود و با کمترین تأثیر منفی به محیط اطراف، به پایداری برسند. پایداری یعنی اینکه کمترین انرژی به شکلی مصرف شود که بیشترین بهره را داشته باشد. اگر ساختمان به صورت ایده‌آل پایدار باشد، انرژی‌ای صرف نمی‌کند یا فاصله‌اش تا آن نقطه زیاد است. در واقع هدف من این است که ساختمان سبز باشد نه به این معنی که رنگش سبز باشد، بلکه انرژی‌ای که در آن استفاده می‌شود از خورشید تأمین شود و سبب آلودگی هوا نشود، به طور مثال نما می‌تواند از سلول‌های خورشیدی تشکیل شود که بخش مهم انرژی ساختمان را تأمین کند و انرژی را به بیرون هم صادر کند.

به‌ازای هر اتاق خواب یک جای پارک!
وی تأکید می‌کند: همسایه‌ها از این اقدام(احداث باغ‌بام) بسیار استقبال کرده‌اند. گاهی آن‌ها به ما مراجعه می‌کنند و درخواست عکس‌گرفتن دارند. خوشبختانه تاکنون این طرح بازخورد مناسبی داشته است. یکی از مزیت‌های احداث باغ‌بام در این مکان، شاخص‌کردن ساختمان به‌طور غیرمستقیم است که شاخه‌های درختان در پشت‌بام از خیابان به چشم می‌خورند و برای اهالی و رهگذران جلب توجه می‌کنند. حتی خیلی از هم‌محله‌ای‌ها و دیگران به ما پیشنهاد می‌دهند که مانند این با‌غ‌بام برای آن‌ها بسازیم.او در بخش دیگری از صحبت‌هایش یادآور می‌شود: در کنار تمام این موارد گاهی به اموری مانند باغ‌سازی و ویلاسازی می‌پردازم و در این راستا چندین پروژه در شاندیز و طرقبه را اجرا کرده‌ام. باقی پروژه‌هایم که در شهر اجرا شده‌اند، با همین رویکرد سبز صورت گرفته‌اند و مشاعاتی که جای پارک خودرو بیشتری را در اختیار قرار می‌دهد، نکته بارز آن‌ها بوده است. این بدان معناست که در یک ساختمان هر واحد مسکونی به تعداد اتاق خواب‌های خود، در پارکینگ جای پارک خودرو دارد. این ایده را از چند سال قبل به اجرا درآوردم و با استقبال خوب شهروندان و شهرداری مواجه شد.آرمان مهریار درباره هدف از اجرای این طرحش توضیح می‌دهد: در آپارتمان‌هایی با متراژ بالا، معمولا به تعداد اعضای خانواده، خودرو وجود دارد، حتی گاهی ساکنان خودروهای تفریحی، کلاسیک و آفرود هم دارند که برای پارک آن‌ها در پارکینگ منازل خود با کمبود جای پارک مواجه هستند. این رویکرد به نظر من خوب نیست زیرا در نهایت هزینه‌ جای پارک‌ها را کوچه‌های شهر می‌دهند. به همین دلیل فضای ساختمان را که می‌تواند به واحدهای مسکونی تبدیل شود و منفعت مالی بسیار بیشتری داشته باشد به پارکینگ اختصاص دادم. به عنوان نمونه این ساختمان که دارای 5واحد مسکونی است، دو طبقه پارکینگ دارد. این اقدام آسایش‌خاطر ساکنان و میهمانان آنان را به همراه دارد و همچنین در راستای سیاست‌های کنترل ترافیک، سبب کاهش حجم آن در کوچه‌ها و خیابان‌های فرعی می‌شود.