چند سطر درباره فرهنگ پشت یک سطل شله مشهدی

یوسف انصاری | شهرآرانیوز؛ شله در چند برهه تاریخی در مشهد نقش مهمی ایفا کرده است و شاید برای همین این‌طور به فرهنگ ما مشهدی‌ها گره خورده است.

 

* قبل از شروع این مطلب باید بگوییم که درباره شله اطلاعات غلط زیادی وجود دارد. اگر عبارت «تاریخچه شله» را در گوگل جست‌وجو کنید، مطالب زیادی پیدا خواهید کرد که ریشه این غذا را مغولستان می‌داند و پیدایش آن در ایران را به حمله مغول ربط می‌دهد. «پیدایش شله به زمان حمله مغول‌ها به ایران از سمت خراسان برمی‌گردد که به دلیل کمبود وقت و موادغذایی هر نوع ماده غذایی که پیدا می‌شده و در دسترس بوده است، درون دیگ‌های بزرگ می‌ریختند و هم می‌زدند و می‌پختند.»، اما ما می‌دانیم که شله غذای پرزحمتی است و زود آماده نمی‌شود. برای تهیه آن هم باید کلی ماده غذایی کنار هم داشت و اصلا به درد اوضاع کمبود وقت و مواد غذایی نمی‌خورد.

 

* شله در هیاهوی جنگ جهانی دوم در مشهد نقش مهمی دارد. برای مردم مشهد از روزگاران قدیم مهم بوده است که دیگ نذری‌شان در سالروز شهادت امام‌رضا (ع) روی آتش باشد. جنگ، اما معادلات زندگی مردم را برهم زد. در میانه جنگ جهانی برپا کردن دیگ نذری کاری نبود که از عهده هر فردی برآید. پس مردم هر محله یا روستا جمع می‌شدند و هر کسی بخشی از مواد دیگ نذری را تقبل می‌کرد. آن نذری که بشود با مواد کم یا زیاد هر خانه که در کیفیت و نوع هم متفاوت‌اند طبخ کرد، غذایی نبود جز شله.
* شله بعد‌ها با فرهنگ همیاری و همدلی هم گره خورد. نمونه قدیمی‌ترش اینکه وقتی در مشهد قدیم گروهی از مردم داوطلب می‌شدند تا چند وقت مانده به عید جوی‌های اصلی شهر را لای‌روبی کنند، گروهی دیگر دیگ شله بار می‌گذاشتند تا کارگران گرسنه را غذا بدهند، آن هم غذایی پرنیرو. نمونه ملموسش هم اینکه وقتی یک نفر از اهل محل دیگ شله بار می‌گذاشت، جوان‌های محل به خط می‌شدند برای چمبه‌زنی که کاری سخت و کت‌وکول‌انداز است.

 

*آداب نشستن سر سفره شله هم در نوع خودش جالب است، سر این سفره تا یک جایی میهمان هستی و از یک جایی می‌توانی میزبان شوی، تا یک جایی نشسته‌ای و برایت غذا می‌آورند از یک جایی می‌توانی بلند شوی و به کمک دیگر میزبانانی بروی که اکثر مثل تو مهمان هستند. شله به مقدار زیاد پخته می‌شود، خوردنش مثل دیگر نذری‌ها زمان‌بر نیست و ریخت و ریزش سریع جمع می‌شود و این یعنی سفره‌اش پر جمعیت‌تر از دیگر سفره‌های نذری است. سر این سفره از قدیم رسم بوده است که دست رد به سینه مهمانی که می‌خواهد در ثواب صاحب‌خانه شریک شود و به عزاداران امام حسین (ع) خدمت کند، نزنند.