پوشاک زنان خراسان در آینه پژوهش

غلامرضا آذری خاکستر | شهرآرانیوز؛ هم‌اکنون پوشاک به عنوان یکی از دغدغه‌های بشری توانسته است بخش عمده‌ای از بازار و تجارت را به خود اختصاص دهد که از دیرینه و سابقه تاریخی برخوردار است. بخش چشمگیری از فرهنگ ملل و تمدن‌ها در پوشاک و نوع پوشش آن‌ها تجلی پیدا کرده است و همواره ساختار‌های فرهنگی باعث شده‌اند پوشاک از تنوع برخوردار باشد. تا‌کنون پژوهش‌های مختلفی راجع به تاریخچه و نوع پوشش مردم انجام شده است که مطالعات درباره پوشش زنان در آن‌ها دیده می‌شود. در خراسان نیز تنوع قومی و قبیله‌ای باعث شده است در هریک از مناطق زنان پوشش مخصوص داشته باشند.

 

هرچند از لابه‌لای اسناد، متون تاریخی و سفرنامه‌ها نمی‌توان اطلاعاتی درباره لباس زنان خراسان به دست آورد، به طور پراکنده مطالبی در این زمینه باقی مانده است. هانری رنه دالمانی، جهانگرد فرانسوی که در روزگار قاجاریه سفری به خراسان داشته، در توصیف پوشاک زنان کرد قوچان در نوشته‌ای کوتاه آن‌ها را «سرخ‌پوش» خوانده است. به هر حال، چنین نوشته‌های پراکنده‌ای نمی‌تواند تحقیق جامع و کاملی درباره تاریخ پوشاک زنان خراسان فراهم آورد. پوشاک و پوشش‌های زنان متناسب با قومیت‌ها و جغرافیا متغیر، اما گاهی اشتراکات فرهنگی در طراحی لباس‌ها خودنمایی می‌کند. دقت در دوخت و نوع پوشش باعث شده است شاهد تنوع لباس در بین زنان باشیم. در خراسان نیز به دلیل وجود اقوام و طوایف مختلف اعم از کرد (کرمانج)، ترک، ترکمن، تات، فارس و ... مجموعه‌ای از دوخت‌های مختلف وجود دارد که در هریک از این پوشش‌ها هنر‌های زیبایی به کار رفته است. هنر دوخت لباس در گذشته یکی از مشاغل مهم مطرح بوده و در برخی خاندان‌ها نسل‌ها ادامه داشته است. هرچند با گذر زمان نوع پوشش نیز تا حدی تغییر می‌کند و هر سال شاهد مدگرایی و طرح‌های مختلف هستیم، باز آفرینی و احیای لباس‌های گذشته با روش‌های جدید می‌تواند خطر نابوی آن را کاهش دهد و به حفظ میراث گذشتگان رونق بخشد. اکنون برخی هنرمندان طراحی دوخت با اتکا به دوخت‌های سنتی به خلق و احیای پوشش زنان در گذشته فعالیت دارند. در نگاهی کلی، پژوهش‌های منتشرشده درباره پوشش زنان خراسان اغلب میدانی و بدون پیشینه تاریخی صورت گرفته‌اند.

 

سارا وطن‌دوست در پژوهشی با عنوان «پوشاک و زیورآلات عشایر کرمانج خراسان» ضمن معرفی و توصیف پوشاک و زیورآلات زنان و پوشش مردان طوایف کوچ‌رو کرمانج و چندین طایفه اسکان‌یافته، از نظر رنگ، طرح، نوع پارچه، اندازه، تزیینات و شکل استفاده از آن‌ها در مراسم غم و شادی، به بررسی تأثیرپذیری و تفاوت‌ها و شباهت‌های پوشاک و زیورآلات هر طایفه با طایفه دیگر پرداخته است یا ناهید امیدی، کارشناس امور هنری، در سال ۱۳۸۲ کتابی با عنوان «دیده و دل و دست» تألیف کرده درباره عوامل تأثیر‌گذار بر پوشاک و نوع پوشش زنان مناطق مختلف خراسان از درگز تا مناطق مرزی تربت‌جام و تایباد پژوهش کرده است. ناهید دلشاد راد، پژوهشگر خراسانی دوخت‌های سنتی، در کتاب «نقش‌های ماندگار» به ملیله‌دوزی و سرمه‌دوزی و نوع پوشاک مردم ایران پرداخته است. پروین فروزنده نیز در کتاب «لباس‌های محلی و سنتی استان خراسان» پژوهش ارزنده‌ای انجام داده است.