روایتی از سختی کار پزشکان قانونی | تشریح کار «پزشکان تشریح»

محدثه شوشتری | شهرآرانیوز؛ تن مردگان را در جست‌وجوی علت مرگ می‌کاوند؛ تکه‌به‌تکه و جسد‌به‌جسد. شکم و دیگر اعضای بدن باید باز شوند و جمجمه با اره برقی شکافته شود. سالن تشریح همین است و کار کالبدشکاف‌ها، سر‌و‌کار داشتن با تنهای سرد و بی‌جان. سالن همیشه بوی فرمالین می‌دهد و گاهی بوی جسد‌های متعفن. هر‌چه تاخت‌و‌تاز مرگ‌های مشکوک بیشتر باشد، سالن تشریح اجساد، شلوغ‌تر. اینجا در ساختمان چسبیده به بیمارستان امام‌رضا (ع)، سر کالبدشکاف‌ها همیشه شلوغ است.

 

ساختمانی قدیمی و فرسوده که از مدت‌ها قبل موضوع جابه‌جایی و به‌روز‌کردن امکاناتش مطرح بوده است، اما بودجه‌های پزشکی قانونی کفاف جبران کمبود نیروی انسانی‌اش را هم نداده، چه برسد به جابه‌جایی و نونواری سالن تشریح اجساد. وقتی پای عدد و رقم به میان می‌آید، صحبت از شلوغ‌بودن و فشار کاری عوامل سالن تشریح، بیشتر آشکار می‌شود؛ آن‌چنان‌که اگر یک پزشک سالن تشریح به‌طور معمول و استاندارد باید هفته‌ای سه تا چهار جسد را بشکافد، اینجا هر پزشک باید آن‌قدر توان و زمان بگذارد که روزی تا هفت‌جسد را هم تشریح کند.

 

بین کاربلد‌های این کار، تعداد کسانی که حاضر به کار در سالن تشریح می‌شوند، اندک‌اند. سختی کار و خطرات سرایت بیماری‌ها از یک طرف، حجم سنگین کار در شرایط کمبود نیرو و امکانات از سوی دیگر و حقوق دریافتی یک پزشک سالن تشریح، رقمی نیست که حتی با متوسط درآمد پزشکان جامعه بتوان آن را قیاس کرد، چه برسد به گروهی از پزشکان که درآمد بسیار دارند.

کنار پزشکانی که در جست‌وجوی علت مرگ کالبدشکافی می‌کنند، دیگر بخش‌های پزشکی قانونی مشهد هم وضعیتی مشابه در کمبود نیرو، فشار کار و کمبود امکانات و زیرساخت‌ها دارند، آن هم در شرایطی که روزبه‌روز بر تعداد مراجعان پزشکی قانونی افزوده می‌شود. تعداد مراجعه‌کنندگانی که شامل همسرآزاری، کودک‌آزاری، سالمند‌آزاری، نزاع‌ها و تصادفات، تجاوزها، خودکشی‌ها، حوادث کار، مجوز‌های سقط جنین و دیگر معاینات می‌شوند، در طول سال به آمار چند‌میلیونی می‌رسد؛ اما بین این تعداد از مراجعه‌کننده و خدماتی که باید به آن‌ها ارائه شود با تعداد نیرو و امکانات پزشکی قانونی هیچ تناسبی نیست.

همین هفته قبل بود که حجت‌الاسلام عبداللهی، رئیس حفاظت و اطلاعات قوه‌قضائیه، در جلسه شورای مدیران سازمان پزشکی قانونی، به موضوع تناسب‌نداشتن تعداد پرسنل و حجم خدمات پزشکی قانونی اشاره و آماری را از تعداد پرونده‌های قضایی ارجاع‌شده به این سازمان اعلام کرد که سندی بر گلایه پرسنل پزشکی قانونی از فشار زیاد کار در نبود نیروی کافی بود.

بنا‌بر اعلام رئیس حفاظت و اطلاعات قوه‌قضائیه، سالانه حدود ۱۴‌میلیون پرونده در مراجع قضایی بررسی می‌شود که بیش‌از یک‌سوم این پرونده‌ها برای رسیدگی و صدور رأی به پزشکی قانونی ارجاع می‌شود. اگر در بخش استانی هم بخواهیم به این آمار‌ها اشاره‌ای کنیم، براساس اعلام دستگاه قضایی استان، سالیانه بیش‌از یک‌میلیون و ۵۰۰‌هزار پرونده قضایی در خراسان رضوی تشکیل می‌شود که از این میان، برای صدور آرا حدود ۲۰۰‌هزار پرونده به پزشکی قانونی استان ارجاع می‌شوند.

همه این آمار‌ها و گفته‌ها کمبود نیرو و فشار کار را در‌کنار سختی‌های جنس کار در پزشکی قانونی با عدد و رقم تشریح می‌کنند، اما وقتی با پزشکان و کارشناسان این مجموعه هم‌کلام می‌شویم، مشکلات و پیچیدگی‌های کار در این سازمان، فراتر از این اعداد و ارقام است.

برای شنیدن بخشی از صحبت‌های کارکنان پزشکی قانونی، سراغ دکتر حسن چاوشی می‌رویم که از ۱۷ سال پیش، عمر پزشکی‌اش را در این سازمان سپری کرده است. هفت‌سال در شهرستان‌های استان مسئولیت داشته و ۱۰ سالی است که به‌طور مداوم در سالن تشریح اجساد مشهد خدمت می‌کند. او می‌گوید: پزشکان کمتری حاضر می‌شوند در سالن‌های تشریح اجساد کار کنند. گاهی باید روی اجسادی که فاسد شده‌اند و بوی مشمئز کننده‌ای دارند، کار کنیم. برخورد با بیماری‌ها از‌جمله هپاتیت، ایدز و سل در این شغل، فراوان است. در نمونه‌برداری از اجساد، امکان سرایت بیماری‌ها وجود دارد، چنان‌که هم‌اکنون، یکی از تکنسین‌های سالن تشریح ما به سل مبتلا شده است. از نظر روانی نیز این شغل اثرات خود را دارد. مشاهده پی در پی آسیب‌های اجتماعی در جنایات، صدمات و حوادث آزار‌دهنده است.

دکتر چاوشی سر‌و‌کار داشتن با مواد شیمیایی در سالن تشریح را دیگر سختی کار برمی‌شمارد. وقتی مدام بوی فرمالین و کلر را استشمام کنی، به‌تدریج دچار مشکلات تنفسی می‌شوی. در سالنی که افراد با جنازه‌های سرد در یخچال‌های فلزی سر‌و‌کار دارند، مشکلی به نام آلودگی صوتی شاید عجیب به نظر برسد، اما یک معضل ثابت برای عوامل اتاق تشریح است. دکتر چاوشی می‌گوید: وقتی با تجهیزات، جمجمه اجساد را برای تشریح آماده می‌کنیم، تا حدود ۱۰۰‌دسی‌بل آلودگی صوتی ایجاد می‌شود که برابر با بلند‌شدن یک هواپیمای جت در فاصله ۳۰۰‌متری است. با وجود این سختی‌ها و جنس کار در پزشکی قانونی، به علت کمبود نیرو و حجم کار، یک نفر باید به‌اندازه دو یا سه نیرو کار کند. در استاندارد معمول جهانی هر پزشک هفته‌ای سه تا چهار جسد را تشریح می‌کند، اما اینجا در مشهد، حتی بعضی روز‌ها هر پزشک تا هفت‌جسد را کالبد‌شکافی می‌کند.

به گفته این پزشک سالن تشریح اجساد در مشهد، تمام اجساد بعد از کالبدشکافی به شکل اولیه دوخته می‌شوند. او دیگر مشکل را ساختمان سالن تشریح ذکر می‌کند که تهویه مناسب و به‌روز ندارد و امکاناتش باید گسترش یابد و ساختمان بزرگ‌تر باشد.
پایان‌بخش سخنان دکتر چاوشی، این اطمینان به مردم است که با‌وجود فشار کار زیا و کمبود نیرو، آن‌ها از جسم و توان خودشان مایه می‌گذارند تا حقی تضییع نشود و شواهد مرگ، دقیق استخراج شده و برای حق‌ستانی، شواهد درستی ارائه شود.

در‌کنار پزشکان، کارشناسان و نیرو‌های دیگر نیز در پزشکی قانونی مشغول خدمت‌رسانی هستند که مشکلاتی مشابه هم دارند. پای صحبت‌های الیاس نمایی، مدیر واحد غرب پزشکی قانونی استان، می‌نشینیم که از سال‌۸۳ در این سازمان مشغول به کار بوده است. او می‌گوید: مراجعان به پزشکی قانونی همه آسیب‌دیده و رنج‌دیده‌اند. کسی که کتک خورده، تصادف کرده، آزار دیده و در رفت‌وآمد کلانتری و دادگاه است و به ما مراجعه می‌کند، از نظر روحی و روانی شرایط حادی دارد و این حالات در ما هم اثر می‌گذارد. از یک طرف، این مراجعان حوصله و اعصاب و وقت ندارند تا در نوبت بمانند و از طرف دیگر، ما در پزشکی قانونی با ساختمان‌های کوچک و تعداد نیروی کم، باید فشار کار زیادی را برای پاسخ‌گویی و ارائه خدمات تحمل کنیم. در همین ایام کرونا، روزی بیشتر از ۲۰۰ مراجعه‌کننده، در یک سالن در انتظار معاینات پزشکی قانونی می‌نشینند. این شرایط هم برای مردم مشکل است و هم پرسنل پزشکی قانونی.

به گفته نمایی، هر کارشناس و متخصص در پزشکی قانونی به‌طور استاندارد باید روزانه حداکثر ۲۵ مراجعه‌کننده را بپذیرد، اما گاهی یک کارشناس مجبور است روزانه تا ۷۰ نفر را هم معاینه کند. نمایی ادامه می‌دهد: در‌واقع هر نیروی پزشکی قانونی ما حداقل به‌اندازه سه نیرو کار می‌کند. شیفت‌های کشیک را هم پوشش می‌دهیم. همه این‌ها در‌حالی است که نیرو‌های پزشکی قانونی، حقوق قانون کار را دریافت می‌کنند. حتی نیرو‌هایی هستند که بعد از ۲۰‌سال کار هنوز شرکتی و قراردادی‌اند و تبدیل وضعیت به استخدامی نشده‌اند.

مشکل دیگری که از سختی‌های کار در پزشکی قانونی است، رویارویی با افرادی است که اقدام به تصادفات ساختگی یا خودزنی کرده‌اند و به‌دنبال کلاهبرداری و گرفتن دیه از اشخاص یا بیمه هستند. نمایی می‌گوید: وقتی تشخیص دقیق کارشناسان ما سبب می‌شود تأییدیه به این افراد داده نشود، گاهی با تهدید و اقدام به ضرب‌و‌شتم از‌سوی این افراد روبه‌رو می‌شویم.


۱۴ میلیون
شمار پرونده‌های قضایی سالانه کشور

۵/۱ میلیون
شمار پرونده‌های قضایی سالانه خراسان رضوی

یک سوم
پرونده‌هایی که در کشور برای صدور رأی به پزشکی قانونی ارجاع داده می‌شوند

۱۰۰ هزار
همه پرونده‌های پزشکی قانونی در ۶ ماه نخست امسال

۷۱ هزار
شمار مصدومان مراجعه کننده به پزشکی قانونی در نیمه اول امسال

۲ هزار
مراجعان ناشی از حوادث کار به پزشکی قانونی در ۶ ماه امسال

۲۶ هزار
مراجعه به پزشکی قانونی برای آزمایش‌ها در نیمه اول امسال

۱۰۰ دسی بل
میزان آلودگی صوتی شکاف جمجمه اجساد در سالن تشریح

مسئله سختی‌های کار در پزشکی قانونی و کمبود‌ها و مشکلات موجود را از مدیرکل پزشکی قانونی خراسان‌رضوی نیز جویا می‌شویم.
دکتر سید‌آریا حجازی در گفتگو با خبرنگار ما، ابتدا به گستردگی و میزان خدمات این سازمان می‌پردازد و می‌گوید: در چهار حوزه تشریح اجساد، معاینات مراجعان، آزمایشات و کمیسیون‌های پزشکی، خدمات ارائه می‌کنیم که سالانه حدود ۲۰۰ هزار رسیدگی را شامل می‌شود. در‌این میان سختی کار پزشکی قانونی، از حد معمول هم بیشتر است؛ زیرا با کار قضایی گره خورده و حق و حقوق شاکیان و آرایی که صادر می‌شود با خدمات پزشکی قانونی در ارتباط است.

مدیرکل پزشکی قانونی استان این موضوع را تأیید می‌کند که به‌دلیل سختی این کار و اجر و مزد کم آن، پزشکان و متخصصان کمتری وارد این عرصه می‌شوند. او تأکید می‌کند: نیازمند افزایش اعتبارات در پزشکی قانونی هستیم تا امکانات گسترش یابد و نیروی انسانی نیز بیشتر شود. در حال حاضر برای پرسنل این مجموعه، به لحاظ حرفه‌ای، فشار روانی نسبت‌به کار در کلینیک و درمان، خیلی بیشتر است.

 

دکتر حجازی بر‌اساس آمار‌های ۶‌ماه نخست امسال درباره فشار کار در پزشکی قانونی استان توضیح می‌دهد: در نیمه اول امسال که شرایط کرونا نیز حاکم بود، ۱۰۰‌هزار پرونده در پزشکی قانونی تشکیل شد. ۷۱‌هزار و ۸۱‌مورد شامل مصدومان حوادث و آسیب‌های مختلف، ۲ هزار و ۲۳‌پرونده فوتی، ۸۱۰‌پرونده مربوط‌به کمیسیون‌های پزشکی و ۲۶‌هزار و ۸۶۵‌پرونده به بخش آزمایشات پزشکی قانونی مربوط بود که با‌توجه‌به امکانات ما بسیار زیاد است.
به گفته وی، با وجود شیوع کرونا، از میزان مراجعه به پزشکی قانونی کاسته نشده و برای نمونه در بخش حوادث کار، فقط در ۶ ماه اول سال، هزار و ۲ پرونده برای بررسی میزان آسیب‌دیدگی حوادث کار در پزشکی قانونی استان تشکیل شده است.

دکتر حجازی درباره شلوغی پزشکی قانونی مشهد به این نکته نیز اشاره می‌کند که ۱۱‌شهرستان خراسان رضوی واحد پزشکی قانونی ندارند، در صورتی‌که در برخی از این شهرستان‌ها با‌توجه‌به میزان جمعیت، راه‌اندازی مرکز، ضروری است، اما به اعتبار نیاز دارد و نیروی انسانی. سالن تشریح نیز تنها در مشهد وجود دارد و تمام موارد مربوط‌به تشریح اجساد استان در همین سالن تشریح مشهد انجام می‌شود.