ذره ذره دِرِه عشقت تو دلُم جا می‌گیره

نجمه موسوی کاهانی | شهرآرانیوز؛ همان‌طور که هویت افراد با اسم و رسمشان شناخته می‌شود هویت و فرهنگ هر شهر هم با نام کوچه‌ها و خیابان‌هایش مشخص می‌شود. شهر مشهد که نسبت به مشهد قدیم چندین برابر بزرگ‌تر شده دیگر محدود به چند خیابان اصلی و چندین محله نیست بلکه با وسعتی که پیدا کرده است بولوارها، میدان‌ها و خیابان‌های زیادی را در خود جای داده که زمانی برای خود هویت جداگانه‌ای داشتند.

 

روستایی، قلعه‌ای و یا محله‌ای که زمانی زیستگاه مفاخر بزرگ این شهر بوده با وسعت یافتن شهر بلعیده شده است و حالا این وظیفه برعهده مسئولان و متولیان نام‌گذاری خیابان‌هاست که نگذارند این بخش از هویت تاریخی به دست فراموشی سپرده شود. در منطقه ما زمانی روستا‌هایی مانند پاچنار و چهارچشمه وجود داشتند که با نام‌گذاری‌های جدید و تغییر نام خیابان‌ها و کوچه‌ها فقط در بیان شفاهی محلات می‌توانیم آن‌ها را ببینیم. ما حتی به برخی مفاخر و مشاهیر مشهدی هم بی‌مهری کرده‌ایم و در فرعی‌ترین کوچه‌های شهر نامی از آن‌ها وجود ندارد. مشهد که خاستگاه شاعران بزرگی، چون مهدی اخوان ثالث، محمد تقی بهار، عماد خراسانی، محمود فرخ، احمد کمال‌پور، ایرج جنتی عطایی و... است، نام برخی از این بزرگان را در خیابان‌های خود ندارد. درحالی‌که ۸۰ خیابان و کوچه با ۳۱ نام مشترک در این شهر وجود دارد. تابستان امسال که بحث نام‌های مشترک در برخی خیابان‌ها و کوچه‌ها بیشتر از هر زمان دیگری به عنوان یک مشکل شهری مطرح شد اعضای شورای اسلامی شهر مشهد تغییر نام خیابان‌های همنام را در دستورکار قرار دادند.

 

در منطقه ما خیابان‌های لاله، ارشاد، حافظ و چندین خیابان دیگر وجود دارد که اسامی مشابه دارند و باید در مسیر تغییر نام قرار بگیرند. مهم‌ترین مسئله‌ای که در فرآیند تغییر نام خیابان وجود دارد، این است که برای انتخاب نام جدیدی که برای آن درنظر گرفته می‌شود به هویت و فرهنگ شهر و محله توجه شود تا مفاخر خراسانی همچنان غریب و ناشناخته نباشند. در راستای همین تغییر نام‌های مشابه، خیابان حافظیه که در پیروزی ۷۲ قرار داشت به دلیل تشابه اسم با بولوار حافظ در دی‌ماه امسال تغییر نام پیدا کرد و تابلو‌هایی با نام عماد خراسانی در این خیابان نصب شد. به دنبال این تغییر نام به خیابان حافظیه قدیم و عماد خراسانی جدید می‌روم تا نظر اهالی و ساکنان محل را بپرسم.

 

از سمت بولوار پیروزی که وارد این خیابان می‌شویم نام عماد خراسانی زیر تابلوی پیروزی ۷۲ به چشم می‌خورد. تابلو‌های کوچه‌ها نیز به همین نام است تا عماد خراسانی ۶، از اینجا به بعد خیابان اصلی شروع می‌شود و دوباره تابلوی بزرگی از عماد خراسانی را در وسط بولوار می‌بینیم. متن نوشته شده روی تابلو‌های کوچه‌ها نیز متفاوت است، زیر هر شماره‌ای یک شماره قدیم هم وجود دارد، یعنی عماد خراسانی ۷ با نام «یک قدیم» معرفی شده است. دلیل این نام‌گذاری را از رهگذران این خیابان نه چندان پررفت و آمد می‌پرسم.
محمود سیدصالحی مرد میان‌سالی که به گفته خودش از اهالی قدیمی محل است می‌گوید: کوچه‌های اول این خیابان قبل از این هیچ نامی نداشتند و بولوار حافظیه از کوچه ششم به بعد شروع می‌شد. اما در این تغییر نام مشکل بی‌نام بودن کوچه‌ها حل شد و از همان ابتدای خیابان تابلو‌های جدید نصب شده است. اما تا به شماره‌گذاری‌های جدید عادت کنیم زمان می‌برد. مثلا منزل ما که در عماد ۲۳ قرار گرفته است قبل از این ۱۷ بوده است.

 

سید صالحی با اشاره دست انتهای بولوار را نشان می‌دهد و می‌گوید: کوچه شهید علیرضا سرآویلی آخرین کوچه این بولوار است که خانه من آنجاست. کار خوبی که انجام شده این است که در نام‌گذاری جدید اسم شهید را حذف نکرده‌اند، ما که معمولا با نام شهید آدرس می‌دادیم با مشکل روبه‌رو نشدیم، اما برای بسیاری از افراد مسن تا شماره‌های جدید را یاد بگیرند زمان می‌برد.
از او درباره عماد می‌پرسم و میزان شناختش از این شاعر خراسانی، اما با تکان دادن سر می‌گوید که حتی نام او را تاکنون نشنیده بوده و اولین‌بار است که نام عماد خراسانی به گوشش می‌خورد.

 

 

کمی بالاتر از دو پسر نوجوان که زیر تابلوی عماد ۱۱ با زیرنویس ۵ قدیم و با نام شهید جواد جهانی ایستاده‌اند درباره تغییر نام خیابان می‌پرسم. یکی از آن‌ها با تعجب می‌گوید: مگر نام خیابان عوض شده است؟ و سراسیمه و از روی شیطنت تابلوی بالای سرش را نگاه می‌کند.
می‌پرسم: یعنی هیچ اطلاع‌رسانی نشده است؟ پسر نوجوان دیگری که زیر تابلو ایستاده می‌گوید: ماه قبل بدون اینکه اطلاع دهند تابلو‌ها را عوض کردند و نام این خیابان شد عماد. بعد هم با خنده می‌گوید: به نظر من اسم عماد از حافظیه قشنگ‌تر است.
با خودم می‌گویم حتی اگر اطلاع‌رسانی با نصب بنر و تراکت انجام شده باشد، باز هم در این شرایط کرونا که بیشتر افرادی که شاغل نیستند در خانه می‌مانند از تغییر آدرسشان مطلع نیستند، به‌ویژه که غیر از نام خیابان شماره‌ها هم عوض شده است.

 

مسیرم را ادامه می‌دهم، کارواشی به نام حافظیه، کافه‌ای به نام حافظ و دفتر معاملات املاک حافظیه همه نشان‌دهنده عجین شدن ساکنان محل با نام قبلی اینجاست. وارد دفتر املاک می‌شوم. آقای حسین‌زاده با روی خوش استقبال می‌کند و وقتی از او درباره تغییر نام می‌پرسم پاسخ می‌دهد: این تغییر تابلو‌ها برای ما مشکل ایجاد کرده، زیرا غیر از نام خیابان شماره کوچه‌ها هم عوض شده است. حافظیه شبیه حافظ بود و مردم احساس بهتری داشتند، البته خیلی‌ها آدرس را با خیابان حافظ اشتباه می‌گرفتند و کمی سردرگمی داشت. اما تغییر ناگهانی بدون اطلاع هم گیج‌کننده است. از طرفی مردم به شماره کوچه خیلی اهمیت می‌دهند و هرچه شماره کمتر باشد یعنی منزلشان در محل بهتری قرار گرفته است. الان با تغییر نام خیابان، شش کوچه اول که شماره نداشت به شماره‌ها اضافه شده است. حالا کسی که خانه‌اش در کوچه شماره ۳ بوده شماره ۹ را دارد و همین موضوع خیلی خوشایند نیست.

 

از بنگاه املاک بیرون می‌آیم و از خانمی درباره شماره کوچه‌ها می‌پرسم تا ببینم حرف حسین‌زاده را تأیید می‌کند یا نه. خانم محمدی که گویا در اولین کوچه زندگی می‌کند می‌گوید: ما که از این تغییر راضی هستیم. تا الان کوچه ما شماره نداشت و آدرس دادن سخت بود، از طرفی وقتی می‌گفتیم خیابان حافظیه باید تأکید می‌کردیم که منظورمان پیروزی ۷۲ است. یعنی در واقع هیچ‌وقت اسم حافظیه را نمی‌آوردیم، چون مهمانانمان بیشتر گیج می‌شدند. اما حالا خیابان ما برای خودش اسم مشخص دارد و کوچه هم شماره‌دار شده است.

 

از این رهگذر راضی درباره عماد خراسانی می‌پرسم. جالب است که در میان انبوه جوانانی که هیچ شناختی از عماد نداشتند او این شاعر بزرگ را تا حدودی می‌شناسد. خانم محمدی با تأیید سر ادامه می‌دهد: بله، عماد خراسانی را می‌شناسم، از شاعران معاصر مشهدی است، از شما چه پنهان در کتابخانه با دیدن پسوند خراسانی کتاب او را خریدم. پیش از این شناختی از این شاعر بزرگ نداشتم، اما بعد از خواندن چندین غزل از او معتقدم از خیلی شاعران هم‌دوره‌اش هم بالاتر است. به این دلیل معروف نیست که دنبال شهرت نبوده وگرنه جایگاه بسیار بالایی در ادبیات دارد.

 

خیلی خوشحال می‌شوم که بالأخره یک نفر عماد خراسانی را می‌شناسد و به این می‌اندیشم که چقدر مفاخر بزرگ ما در شهر خودمان غریب هستند. از او درباره کوچه شهید جواد جهانی می‌پرسم. می‌گوید: ما در این بولوار دو شهید را هم داریم، شهید جواد جهانی در عماد ۱۱ و شهید علیرضا سرآوینی در عماد ۲۳. هر دو کوچه به نام همین شهدا نام‌گذاری شده است.
نظر او را درباره تغییر نام این خیابان به نام شهید جهانی می‌پرسم و در پاسخ می‌گوید: همه شهدا برای ما عزیز هستند و در قلب ما حضور دارند و به گردن ما حق دارند، ولی اگر قرار باشد این خیابان به نام یکی از آن‌ها نام‌گذاری شود تکلیف آن شهید دیگر چیست؟

 

در ادامه مسیر از پیرزنی که قدش خمیده است و توان دیدن نام تابلو‌ها را ندارد درباره نام عماد خراسانی می‌پرسم. پیرزن خوش‌برخورد و صبور با آرامی کمرش را صاف می‌کند و می‌گوید: از تغییر اسم خیابان خبر دارم، نمی‌دانم این اسمی که گذاشته‌اند نام چه کسی است، اما خداخیرشان بدهد، همیشه برای آدرس دادن مشکل داشتیم. همیشه باید تأکید می‌کردیم که منظورمان از حافظیه خیابان حافظ بولوار وکیل‌آباد نیست. یکبار که با اورژانس تماس گرفتیم و با عجله آدرس دادیم تازه متوجه شدیم که بیشتر مردم خیابان حافظ را می‌شناسند و ما باید با شماره خیابان پیروزی آدرس می‌دادیم.
پیرزن که به‌سختی قامتش را راست نگه داشته دوباره انحنا به بدنش می‌دهد و درحالی‌که رویش به زمین است می‌گوید: هرکار می‌کنند خداخیرشان بدهد، حتما می‌فهمند، سواد دارند.

 

بهمن ماه سال گذشته روزنامه شهرآرا در گزارشی از صدرا یوسفی، سرپرست مدیریت امور هنری سازمان فرهنگی واجتماعی شهرداری مشهد، پیگیر نام‌گذاری خیابانی به نام عماد خراسانی شد. یوسفی در آن مصاحبه از ساخت سردیس عماد خبر داد و قول داد که به‌زودی تابلویی با نام این شاعر بزرگ خراسانی در یکی از خیابان‌های شهر داشته باشیم. خوشبختانه منطقه ما میهمان نام این مرد بزرگ شد و حالا من از یوسفی پیگیر نصب سردیس می‌شوم.

 

یوسفی با تأکید بر اینکه نام مفاخر باید بیش از قبل در شهر دیده شود بیان می‌کند: با تصمیم خوب شورای نام‌گذاری برای حذف نام‌های تکراری می‌توانیم از این ظرفیت برای زنده کردن نام مفاخر بزرگ استفاده کنیم. عماد خراسانی یکی از بزرگ‌ترین شاعران معاصر است که تا پیش از این نامی از او در شهر دیده نمی‌شد. امسال با توجه به اینکه خیابان حافظیه در نزدیکی خیابان حافظ قرار داشت و این تشابه اسمی باعث سردرگمی مردم می‌شد، پس از یک دوره کار پژوهشی و علمی تصمیم بر آن شد که نام این شاعر بزرگ که در شهر خودش غریب بوده برای این خیابان انتخاب شود. وقتی نام عماد خراسانی و یا مفاخر بزرگ دیگر در شهر دیده شود مردم ترغیب می‌شوند تا درباره شخصیت آن‌ها پرس و جو کنند و بیشتر این سرمایه‌های فرهنگی را بشناسند.

 

یوسفی درباره نصب سردیس عماد خراسانی در این بولوار می‌گوید: سردیسی که ساخته شده برای جشنواره گذر مفاخر بوده است و از همان کار نسخه دیگری ساخته خواهد شد تا در خیابان عماد خراسانی نصب شود.
یوسفی تأکید می‌کند که نام‌گذاری در هر محله باید علاوه بر تصمیم نخبگانی مورد پذیرش اهالی محله و خیابان هم باشد. او درباره نام‌گذاری خیابان‌ها به نام شهدا می‌گوید: بی‌شک ما باید در نام‌گذاری‌های شهری نام شهدا را در نظر داشته باشیم. همان‌طور که در چند سال گذشته شاهد جهش چشمگیر حوزه فنی و اجتماعی در نام‌گذاری‌ها و توجه به شهدای جنگ تحمیلی و شهدای مدافع حرم بوده‌ایم. اما این تصمیم باید در تمام حوزه‌های فرهنگی باشد کمااینکه در مشهد نام‌گذاری خیابان‌ها را به نام شهدا به اندازه قابل قبولی داشته‌ایم.

 

آن‌طور که در گشت و گذار میدانی متوجه شدم اهالی محله لادن درباره این تغییر نام بی‌اطلاع بوده‌اند. زیرک و خوش‌نیت دو عضو شورای اجتماعی این محله نیز این مطلب را تأیید می‌کنند. زیرک دبیر شورای اجتماعی محله لادن با اشاره به اینکه تقریبا در هیچ کدام از تصمیم‌های شهری نظر اعضای شورا پرسیده نمی‌شود می‌گوید: ما با نام‌گذاری خیابان به نام عماد خراسانی مشکلی نداریم، اما توقع داشتیم برای این تغییر نام از اهالی محل یا حداقل از اعضای شورای اجتماعی نظرسنجی شود.

 

برای مطرح‌کردن این گله مردمی با روح‌ا... قاسم‌زاده، دبیر شورای اجتماعی محلات شهر مشهد، صحبت می‌کنم. او می‌گوید: بی‌شک در انتخاب نام برای هر کوچه و خیابانی باید نظر اهالی و ساکنان آن محل پرسیده شود. در فرآیند تغییر نام خیابان‌ها و کوچه‌های همنام نیز بر این امر تأکید شده است. اما این مطلب مهم است که برای نام‌گذاری معابر، نخبگان با کار پژوهشی و بررسی تاریخچه هر محل می‌توانند گزینه‌های مناسبی را پیش روی اهالی بگذارند. مهم‌ترین نکته در نام‌گذاری خیابان‌ها، میدان‌ها و معابر محلی حفظ هویت فرهنگی شهر است. به عنوان مثال در منطقه ۹ خیابانی به نام حافظ وجود دارد، حافظ یک سرمایه ملی است و در هر شهر ایران باید خیابانی به نام او وجود داشته باشد. اما حافظیه نام مکانی در شهر شیراز است که انتخاب آن برای خیابانی در مشهد موضوع جالب توجهی نیست، زیرا مکانی در شیراز جزو هویت مشهد نیست. مانند مسجد گوهرشاد که نام یک مکان در مشهد است و نام‌گذاری خیابانی در شهر دیگر به نام مسجد گوهرشاد خیلی موضوعیت ندارد. اما به نام شخص گوهرشادآغا که از مفاخر ایران است در هر شهری می‌تواند خیابانی وجود داشته باشد، بنابراین در نام‌گذاری‌ها پرداختن به هویت شهری بسیار اهمیت دارد.

 

قاسم‌زاده با اشاره به سردرگمی مردم در آدرس‌یابی‌های مشابه ادامه می‌دهد: در محلاتی که خیابان‌هایی با نام‌های مشابه وجود دارند یک مشکل وجود دارد و آن هم درخواست اهالی برای حفظ نام خیابانشان و تغییر نام در محله دیگر است. خب بی شک این خواسته مردم با بررسی تاریخچه محله در یک محله اجرا می‌شود و در بقیه موارد تغییر انجام می‌شود که همین امر می‌تواند مدت کوتاهی ایجاد نارضایتی کند. اما وقتی مردم با نام جدید خیابان آشنایی پیدا کنند و متوجه شوند که نام چه فرد برجسته‌ای برای محله آن‌ها درنظر گرفته شده است به مرور زمان احساس خرسندی می‌کنند.

عماد شاعر عزلت‌نشینی که هم‌دوره و هم‌سطح اخوان و شهریار و نیما بود، اما هیچ‌گاه به دنبال شهرت نبوده است. نام اصلی این شاعر عمادالدین برقعی بوده، به توصیه فریدون مشیری ابتدا عماد مشهدی و سپس تخلص عماد خراسانی را انتخاب کرده است. بسیاری از بزرگان ادب و فرهنگ در کنار شهریار و رهی معیری او را یکی از سه ستون اصلی غزل اصیل سنتی می‌دانند. شاید بسیاری از ما ندانیم این فرزند روستای کاهو که به گفته متخصصان حوزه ادب پیرو سبک سعدی شیرازی است شعر‌های زیبایی با لهجه مشهدی سروده که معروف‌ترین آن «پیری و معرکه‌گیری» است. شعر زیبایی که با صدای مرحوم محمدرضا شجریان آن را شنیده‌ایم، اگر استاد شجریان با صدای زیبا و لهجه اصیل مشهدی بیت «یرگه کار مو و تو دره بالا می‌گیره، ذره ذره دره عشقت تو دلم جا می‌گیره» را نمی‌خواند شاید عماد غریب‌تر از این می‌بود. عماد خراسانی که متولد بهار ۱۳۰۰ شمسی است در ۲۸ بهمن ۸۲ این جهان گذرا را ترک کرد و در آرامگاه شاعران خراسانی در توس آرمید.