ابراهیم ادهم بلخی (درگذشته ۱۶۱ یا ۱۶۲ ق) از مشاهیر زُهّاد و عُرفای سده دوم هجری است که احوال و اقوال وی به تفصیل در منابع تراجم و طبقات آمده است. درباره محل وفات و دفن ابراهیم ادهم میان مورخان و اصحاب تراجم اختلافنظر شدیدی وجود دارد. عطار نیشابوری در این باره میگوید: «نقل است که، چون عمرش به آخر رسید ناپیدا شد، چنانکه به یقین خاک او پیدا نیست. بعضی گویند: در بغداد است و بعضی گویند در شام است و بعضی گویند: آنجاست که شهرستان لوط پیغمبر ـ علیهالسلام ـ به زمین فرو رفته است، و او در آنجا گریخته است از خلق و هم آنجا وفات کرده است.».
اما بر اساس اقوال برخی مورخان، مبنی بر مشارکت ابراهیم ادهم در غزوههای دریایی علیه رومیان، او در «سوقین» ـ از قلعههای روم ـ و به قول دیگری، در جزیرهای در بلاد روم دفن شده است. ابونعیم اصفهانی نیز از انتقال پیکر وی به شهر «صور» (در ساحل دریای مدیترانه در جنوب لبنان امروزی) خبر داده است و راوی این خبر تأکید کرده که قبر وی را در این شهر دیده است. با این حال، امروزه مسجد و زیارتگاه بزرگ و پررونقی منسوب به ابراهیم ادهم، در شهر «جَبله» (در ساحل دریای مدیترانه در خاک سوریه) وجود دارد که مشهورترین و بزرگترین مزار منسوب به وی محسوب میشود و جهانگردان مسلمان از سده ششم هجری و پس از آن، همچون علی بن ابیبکر هروی و ابن بطوطه به آن اشاره کردهاند.
به باور نگارنده این سطور، مسجد و مزار ابراهیم ادهم در جبله، شاخصترین و زیباترین بنای آیینیِ دوره اسلامی در مناطق ساحلی مجاور دریای مدیترانه در غرب کشور سوریه است. ساختمان کنونی این بنا از آثار دوره مملوکی است، اما در دوره عثمانی نیز تغییراتی در آن شده است. کتیبههای متعدد موجود در بنا نیز شاهدی بر بازسازیها و تغییراتِ مربوط به این دو دوره است.
اما هدف و مقصود اصلی ما از این نوشتار، اشاره به وجود سنگنوشتهای حاوی نقش نام امام علی (ع) در داخل این مسجد و زیارتگاه است که بر دیوار ضلع شرقی فضای مرکزی مسجد نصب شده است. این سنگنوشته به شکل دایرهای است که در میان آن نام علی (ع) چهار بار حول یک محور، به گونهای که شکل یک صلیب شکسته را به وجود آورده، تکرار شده است.
در بالای نقش نام علی (ع)، نوشتهای درون دو قاب کوچک وجود دارد که ظاهراً یک بیت شعر است، اما نگارنده موفق به بازخوانی آن نشده است. در سمت راست این نقش نیز نوشته دیگری به صورت عمودی به چشم میخورد که حاوی نام حجّار است و نگارنده، متن آن را چنین تشخیص داده است: «عمل المعلّم سیفالدین بن المعلم الدین».
در سرزمین شام، افزون بر نقش فوق، تنها دو نقش تزئینی دیگرِ نام امام علی (ع) سراغ داریم که در دو شهر حلب و طرابلس، به دست آمده و مربوط به دوره انتشار تشیع در این دو شهر در دو سده پنجم و ششم هجری است.
اما وجود نقش نام علی (ع) از دورهای متأخر و در زیارتگاهی متعلق به اهل سنت را باید در ارتباط با حضور گسترده فرقه نُصَیریه (علویان کنونی) در روستاهای واقع در کوهستانها و مناطق ساحلی غرب سوریه و در نتیجه اهتمام آنان به زیارتگاه ابراهیم ادهم ـ که پیروان این فرقه وی را از رجال و شخصیتهای مقدس خود محسوب میکنند ـ توجیه و تفسیر کرد.