درباره استفاده افراطی از تلفن‌همراه که خانواده‌ها را با آسیب‌های روانی روبه‌رو کرده است

مصطفی توفیقی | شهرآرانیوز؛ در تاکسی، اتوبوس، مترو، حتی در جمع‌های خانوادگی، و نزدیک تر: زیر سقف‌های مشترک، وقت‌های بسیاری هست که «می خواهید» شنیده شوید یا «نیاز دارید» به چشم‌هایی که حوصله و محبت هم کلامی داشته باشند. چه بسا گاهی نیاز داریم صداهایمان را کمی بالاتر ببریم، کمی غر و لند بشنویم، کمی به هم اخم کنیم، حال خوب و بدمان را با هم تقسیم کنیم، «می خواهیم»، اما فعلا «در دسترس نیست» ...

اگر تا همین چند سال قبل «مشترک مورد نظر در دسترس نیست» یک جمله بود برای مأیوس شدن از ارتباط با «یک نفر» آن ور خط تلفن، حالا با وجود انواع و اقسام گوشی‌های هوشمند و شبکه‌های اجتماعی (بخوانید آدم‌های مجازی) آن قدر آن طرف خط شلوغ است، که آدم‌های این طرف خط، آدم‌هایی که هنوز «قلب» دارند، انگار این یک خط را روی ابری که بالای سرشان با خودشان این طرف و آن طرف می‌برند، حک کرده اند تا مبادا برای بهتر شدن حالمان به هم نزدیک‌تر شویم: «مشترک مورد نظر در دسترس نمی‌باشد»، استفاده افراطی از تلفن همراه این روز‌ها از بسیاری از ما «مشترک مورد نظری» ساخته است که به این راحتی‌ها «دردسترس نمی‌باشد»؛ والدین دور از دسترس، فرزندان خارج از دسترس، دوستان از خط خارج شده... در این گزارش، برای چندی، گوشی هایمان را توی کیفمان گذاشته ایم و به سراغ وضعیت اجتماعی شهر و شهروندانی رفته ایم که وقتی گوشی به دستشان می‌گیرند مصداق این مصرع حضرت سعدی اند که «من در میان جمع و دلم جای دیگر است».

گوشی به دست بودن؛ انتخاب یا اختلال؟

اگر شما هم جزو اکثریتی هستید که هنوز فکر می‌کنند «گوشی به دست بودن و بالا و پایین بردن مداوم صفحات وب و شبکه‌های اجتماعی یا مدام مشغول بودن با بازی‌های گوشی تلفن همراهتان هیچ عیبی ندارد و خیلی هم سرگرم کننده است و چه بهتر از این!» باید بدانید که مدت هاست که این ویژگی شما به عنوان یک شرایط «روان شناختی» وارد دایره المعارف زبان شناسان و روان شناسان شده است.

نادیا روحی، روان شناس، با این توضیح که «با اینکه فابینگ هنوز به عنوان یک اختلال روانی به رسمیت شناخته نشده، اما مدت هاست که به عنوان یک عامل بیماری زا و مختل کننده روان مورد بررسی روان شناسان قرار می‌گیرد» به شهرآرارنیوز می‌گوید: «فابینگ اصطلاحا همین گوشی به دست بودن و زیادی درگیر بودن با تلفن همراه است. شما روزانه آدم‌های زیادی را می‌بینید که در موارد متعدد بدون جهت عقلی یا نیاز واقعی، درگیر گوشی همراهشان هستند. این وابستگی که دور شدن افراد از گوشی شان را برای آن‌ها تبدیل به مسئله یا بحران می‌کند، همان چیزی است که اصطلاحا فابینگ نامیده می‌شود.»

وی با بیان اینکه «معمول شدن این گونه رفتار در جامعه به معنی سلامت و درستی آن نیست» می‌افزاید: «متأسفانه فابینگ نه تنها روان افراد بلکه سلامت روان خانواده‌ها و کلیت جامعه را نیز مورد تهدید جدی قرار داده است و اگر افراد و خانواده‌ها برای نجات خودشان دست نجنبانند، ممکن است با عواقب بی بازگشت و بدفرجام این پدیده در زندگی شان روبه رو شوند.»

تلفن همراه، شیپور جنگ!

آزاده قاصدلو، مشاور خانواده، نیز ضمن در میان گذاشتن برخی تجربیات خود از مواجهه با زوج‌های جوان و حتی میان سالی که به دلیل استفاده بیش از حد از تلفن همراهشان با مشکلات ارتباطی و خانوادگی روبه رو شده اند، به شهرآرا می‌گوید: «کمتر آقا یا خانمی را ممکن است پیدا کنید که با این مسئله مشکلی نداشته باشد که همسرش، زمانی را که باید در منزل، صرف بودن با او و فرزندانش کند، در گوشی تلفن همراه می‌گذراند. در واقع کمترین توقع همسران از یکدیگر این است که در زمان کنار هم بودن، و حتی وقتی کنار هم نیستند، توجه کاملی به یکدیگر داشته باشند.»

او در این باره بیشتر توضیح می‌دهد: «هنگامی که وقت خود را صرف وسیله یا فردی غیر از همسر خود می‌کنید، موجب می‌شود او علاقه اش را برای گفتگو و مشورت درباره مسائل زندگی از دست بدهد و این امر، زنگ خطری جدی برای زوجین است. علاوه بر این مسائل، بروز شک در میان زوجین از مهم‌ترین پیامد‌های استفاده بی رویه از تلفن همـراه و وســایل ارتباطـی نوین است. با اینـــکه بسیاری از مردم به استفاده از تلفن همراه اعتیاد دارند، این رفتار از نگاه شریک زندگی معنای متفاوتی دارد، زیرا برخی افراد تصور می‌کنند که همسرشان تلفن همراه را به آن‌ها ترجیح می‌دهد.

استفاده طولانی مدت از تلفن همراه باعث سرد شدن رابطه و در نهایت تضعیف آن می‌شود؛ در واقع این وسیله عامل اصلی جنگ میان زوجین است. استفاده بیش از حد تلفن همراه باعث کاهش کیفیت ارتباط ما با شریک زندگی مان می‌شود که نتیجه آن، چیزی جز کاهش رضایت از زندگی نیست؛ اگرچه ممکن است تصور کنید که استفاده از تلفن همراه نمی‌تواند تا این اندازه ویران کننده باشد، اما تأثیر گوشی تلفن همراه بر روابط خانوادگی فراتر از حد تصور است.»

زنگ خطر برای زوجین جوان

از طرف دیگر خبرگزاری صدا و سیما، نتایج یک پژوهش علمی را بازنشر کرده است که طی آن، دانشمندان دریافته اند که ۷۰ درصد زنان و مردان بعد از آغاز کار با گوشی‌های تلفن همراه با سیستم اندروید، در رابطه جنسی دچار نارضایتی شده اند. به نوشته این گزارش، یک تیم تحقیقاتی از ۱۴۳ زوج درباره رضایتشان از برقراری روابط زناشویی، سؤال‌هایی پرسیده اند که نتیجه آن برای دنیای فناوری، خوشایند نبود.

متخصص روابط زناشویی، دکتر آلیسون برازاک، در وب سایت NPR نشان می‌دهد طبق گفته ۴۰ درصد از زنان، همسرانشان به دلیل استفاده از گوشی‌های تلفن همراه با سیستم عـامل اندروید، ناراضی هستند و دلیل کم رنگ شدن روابط زناشویی شان را این بخش از فناوری می‌دانند. درصد زیادی از مردان، شب‌ها تا دیر وقت در شبکه‌های اجتماعی و دنیای فناوری وقت صرف می‌کنند که همین دلیل کاهش صرف زمان درکنار همسرانشان است. میشل دروین، یکی از پژوهشگران این تحقیقات، می‌گوید: «اگرچه این تحقیقات و مطالعات روی گروه کوچکی از زوج‌ها انجام شده است، با کمی دقت در اطرافتان متوجه خواهید شد که چقدر روابط زناشویی و عاطفی زوج‌ها با تکنولوژی کم رنگ شده است.

همان طور که حتما شما هم دیده اید، در رستوران یا جایی دیگر که زن و مرد تصمیم دارند زمانی را کنار هم باشند، هر دو آن‌ها مدام تلفن‌های همراهشان را چک می‌کنند و این یک دلیل واضح برای بیان این سردی روابط بین زوج هاست.» به نقل از این گزارش، بر اساس نظریه جابه جایی فرضیه (Displacement Hypothesis) استفاده طولانی مدت از تلفن همراه باعث سرد شدن رابطه و در نهایت تضعیف آن می‌شود. تئوری تعارض گوشی‌های هوشمند (Smartphone Conflict Theory) نیز تلاش دارد گوشی موبایل را به عنوان عامل اصلی جنگ میان زوجین معرفی کند. هر دو این تئوری‌ها نیز نتیجه‌ای جز کاهش رضایت از زندگی نخواهند داشت.

روی دیگر سکه

نکته قابل توجه اینکه براساس یافته‌های علمی، به عکس تأثیر منفی گوشی به دست بودن بر زندگی زوج‌های جوان، و نیز افراد جوان و کودکان، ظاهرا نتایج پژوهش‌ها درباره نقش این موضوع در زندگی افرد مسن متفاوت است. یافته‌های یک مطالعه نشان می‌دهد که سالمندانی که از گوشی هوشمند استفاده می‌کنند، افسردگی کمتری نسبت به دیگر سالمندان دارند و استفاده از این ابزار، نقش مثبتی در کاهش افسردگی سالمندان دارد.

نوشین یوشنی، پژوهشگر مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد، و سکینه گرایلو، پژوهشگر دانشگاه علوم پزشکی گلستان، و همکارانشان در این مطالعه ۴۰۸نفر از سالمندان بازنشسته بخش دولتی شهر یزد را به صورت تصادفی را بررسی و آزمایش علمی کرده اند. معیار‌های ورود به این مطالعه شامل سن بیشتر از ۶۰ سال، سکونت در شهر یزد، مبتلا نبودن به بیماری‌های روانی، مبتلا نبودن به ناشنوایی و تمایل به شرکت در مطالعه بود. همچنین سالمندانی که معلولیت شدید داشتند و به هر دلیل قادر به پاسخ گویی نبودند، از مطالعه خارج شدند.

میانگین سنی سالمندان مورد مطالعه، ۶۷ تا ۸۵ سال و حداقل و حداکثر سن به ترتیب ۶۰ و ۹۰ سال بود. ۳۸.۴ درصد (۶۰نفر) از شرکت کنندگان، دلیل استفاده از تلفن همراه را دریافت اطلاعات و آگاهی ذکر کردند و ۳۲.۲درصد (۳۷ نفر) از این ابزار به منظور سرگرمی استفاده می‌کردند. طبق یافته‌های این مطالعه شدت افسردگی در سالمندانی که از گوشی هوشمند استفاده می‌کردند، کمتر از افرادی بود که دارای گوشی هوشمند نبودند و تقریبا نیمی از افراد شرکت کننده در این پژوهش، افسردگی نداشتند. در این مطالعه، میانگین افسردگی در زنان بیشتر از مردان بود و افرادی که تحصیلات کمتر از دیپلم داشتند و از گوشی هوشمند بهره‌مند نبودند، میزان افسردگی بیشتری داشتند.

این محققان می‌گویند: «از نتایج این مطالعه می‌توان برای برنامه ریزی و سیاست گذاری مناسب در زمینه مشکلات دوره سالمندی از جمله تنهایی و افسردگی سالمندان استفاده کرد؛ زیرا با دگرگونی‌های این دوره از زندگی، نیاز‌های روانی، جسمی، اجتماعی سالمندان دستخوش تغییر می‌شود و باید تغییرات و نیاز‌های تازه ایجاد شده را مد نظر قرار داد. همچنین با استفاده از برخی آموزش‌ها می‌توان از افسردگی و دیگر عوارض این دوران کاست و آن را به دوره‌ای مطلوب برای سالمندان تبدیل کرد و با سیاست گذاری دولتی سبب ارتقای کیفیت زندگی آنان شد.»

حال خوب با «ترک اعتیاد موبایلی»

بهمن قرایی، دیگر مشاور خانواده، نیز در گفتگو با شهرآرا درباره تغییر در راستای بهتر شدن سبک زندگی بدون تلفن همراه، راه‌هایی پیش پایمان می‌گذارد. وی با تأکید بر «آسیب‌های مکرر روان شناختی و اجتماعی استفاده بیش از حد از تلفن همراه» پیشنهاد می‌کند با چند کار ساده به سراغ «ترک اعتیاد موبایلی» برویم. وی به کسانی که دل کندن از موبایل برایشان آسان نیست، توصیه می‌کند: «برای حفظ سلامت روانی خود و خانواده تان غذایتان را بدون تلفن بخورید، حداقل دو ساعت در روز، تلفن را از دسترس خود دور کنید، و برای خودتان چالش‌های بدون گوشی تعریف کنید (نیاوردن تلفن به سر میز یا سفره غذا یا گذاشتن آن در ماشین یا جیب کت را به چالشی برای خود تبدیل کنید و برای پیروزی در آن تلاش کنید.

علاوه بر این‌ها به تدریج چالش‌های دیگری برای خود ایجاد کنید یا آن را با دیگران به اشتراک بگذارید.» وی همچنین پیشنهاد می‌کند برای کمک به فابینگ اطرافیانتان «رفتار درست خودتان را الگوی آن‌ها قرار دهید، با آن‌ها در این باره با محبت و احترام و عشق صحبت کنید و در حرف و عمل، دلسوزی تان نسبت به آن‌ها و به ویژه خانوده تان را نشان دهید.»

کودکان؛ قربانیان بحران «گوشی به دست ها»

«شاید بتوان گفت آسیب پذیرترین گروه در برابر حضور تلفن‌های همراه در خانه ها، کودکان هستند.» زینب مقیسه، روان شناس کودک، در گفتگو با شهرآرا ضمن گلایه از «سهل انگاری برخی والدین و خانواده‌ها از میزان و نحوه دسترسی کودکان خود به تلفن همراه» تأکید می‌کند: «در حالی که متخصصان کودکان ازجمله انجمن متخصصان اطفال آمریکا می‌گویند که کودکان پیش از دو سالگی نباید به هیچ نمایشگری نگاه کنند، تقریبا ۹۰ درصد کودکان تا قبل از دو سالگی به طور منظم تلویزیون نگاه می‌کنند و زمان مشاهده تلویزیون نیز به تدریج بیشتر می‌شود، گوشی تلفن همراه به راحتی و حتی با تشویق برای سرگرم شدن دراختیار کودکان قرار می‌گیرد و خانواده‌ها متوجه آسیب‌های فراوانی که به این ترتیب متوجه کودکان خودشان می‌کنند، نیستند.»

به گفته این روان شناس، اگر کودکان و نوجوانان در معرض محتوای نامناسب برای این سن نیز قرار نگیرند (که بسیار بعید است و این مسئله اختلالات جدی عصبی، رشدی، و فیزیکی برای آن‌ها به همراه دارد)، صرف استفاده از گوشی تلفن همراه عوارض جدی مانند بروز مشکلات عصبی در کودکان، نامناسب شدن کیفیت خواب آن ها، به وجود آمدن اختلالات ذهنی، منزوی شدن کودکان، اعتیاد به تلفن همراه، نیاموختن مهارت‌های ارتباطی و نیز محدود شدن توانمندی‌های یادگیری کودکان را به دنبال دارد.