درباره موقوفه‌هایی که درآمدشان برای حمایت از اقتصاد دانش‌بنیان هزینه می‌شود
مجموعه «وقف علم و فناوری» به دنبال ایجاد راه‌های مناسب برای گسترش همکاری با نیکوکاران و واقفان است تا به بهترین شکل بتوان از ظرفیت‌های موجود در این بستر برای توسعه حوزه علم و فناوری استفاده کرد. دراین‌باره با مرتضی لنگری، دبیر کارگروه اجرایی کمیته یاوران وقف علم و فناوری، گفتگو کرده‌ایم تا با فعالیت‌های این مجموعه در سال‌های گذشته بیشتر آشنا شویم.
علیرضا وفایی نیا | شهرآرانیوز - فرهنگ وقف در ایران و اسلام از اهمیت و جایگاه والایی برخوردار است، به طوری‌که امام حسین (ع) واقفان را حتی شایسته مقام امامت و رهبری می‌داند. در کشور ما هم از قرن‌ها پیش، فرهنگ وقف در راستای حل مشکل مردم و رشد جامعه وجود داشته است و ریشه‌ای عمیق در فرهنگ مردم ما دارد.
در سال‌های گذشته و در شرایطی که نقش علم و فناوری روزبه‌روز در زندگی ما بیشتر شده و قدرت کشور‌های مختلف تا حدود زیادی به دارا بودن توانمندی در این حوزه‌ها بستگی پیدا کرده است، یک مجموعه مشهدی از چند سال پیش به دنبال استفاده از ظرفیت‌های وقف به عنوان بستری برای توسعه فعالیت‌های علمی و پروژه‌های فناورانه رفته است، مسیری هم‌راستا با توصیه‌های مقام معظم رهبری درباره حمایت از اقتصاد مقاومتی و مبتنی بر دانش.
در این مسیر، مجموعه وقف علم و فناوری به دنبال ایجاد راه‌های مناسب برای گسترش همکاری با نیکوکاران و واقفان است تا به بهترین شکل بتوان از ظرفیت‌های موجود در این بستر برای توسعه حوزه علم و فناوری استفاده کرد. دراین‌باره با مرتضی لنگری، دبیر کارگروه اجرایی کمیته یاوران وقف علم و فناوری، گفتگو کرده‌ایم تا با فعالیت‌های این مجموعه در سال‌های گذشته بیشتر آشنا شویم.
به دنبال استفاده از ظرفیت‌های نخبگانی
شروع ماجرای وقف علم و فناوری به ظرفیت‌های بالای نخبگانی و فناورانه‌ای برمی‌گشت که سازوکار‌های دولتی پاسخ‌گوی حمایت از آن‌ها نبودند. به گفته لنگری، یکی از راهکار‌هایی که برای حل این چالش به ذهن می‌رسید، استفاده از ظرفیت‌های مردمی برای حمایت از چنین حوزه‌هایی بود: داستان شکل‌گیری این پروژه از شهر سبزوار آغاز شد و در ابتدای ماجرا در سال ۹۰، شروع کردیم به بررسی روش‌های مختلف اجرای این کار مثل استفاده از ظرفیت نیکوکاران، وقف، نذر‌های مردمی و .... در نهایت، به این نتیجه رسیدیم که وقف بین همه روش‌ها، هم سازوکار منظم‌تری دارد و هم آثار ماندگارتری. در همان تاریخ، نتیجه این بررسی‌ها در قالب کتابی با نام «وقف علمی» منتشر شد و ایده این کار در استان و مشهد مطرح شد.
پس از آن با همکاری اداره کل اوقاف استان، پروژه وقف علم و فناوری در سال ۹۳ شروع به کار کرد. خوشبختانه در سال‌های گذشته فعالیت‌های خوبی در این حوزه به انجام رسیده و با وجود اینکه بیشتر فعالیت‌های ما در سطح استان خراسان رضوی بوده است، توانستیم به بخشی از فعالیت‌هایمان هم جنبه ملی دهیم و در سطح کشور هم شناخته شویم. امروز شهر مشهد پرچم‌دار پروژه وقف علم و فناوری در کشور است و می‌کوشیم در سال‌های آینده فعالیت‌های بیشتری در سطح کشور برای گسترش این موضوع و حمایت از پروژه‌های فناورانه با کمک وقف انجام دهیم.
فرهنگ تازه در سنت وقف
یکی از چالش‌های مهم اجرای این پروژه، ایجاد فرهنگ وقف علم و فناوری بین واقفان کشور است. وقف پیشینه‌ای چندصدساله در کشورمان دارد، اما از ورود این عمل در حوزه پروژه‌های فناورانه، بیش از چند سال نمی‌گذرد. به همین دلیل، به گفته لنگری، یکی از مهم‌ترین کار‌هایی که باید برای توسعه کار به آن پرداخته می‌شد، فرهنگ‌سازی دراین‌باره بین واقفان و آشنا کردن آن‌ها با چگونگی اجرایی شدن وقف در زمینه‌های علمی و فناورانه بود: وضعیت فرهنگ‌سازی بین واقفان در این زمینه را می‌توانیم از خروجی‌ای که در این سال‌ها داشتیم تا اندازه‌ای ارزیابی کنیم. خوشبختانه با تلاش‌هایی که در سال‌های گذشته در این حوزه انجام شده است، اکنون تنها استانی در کشور هستیم که حدود ۱۰ ملک وقفی مشخص در حوزه علم و فناوری دارد. علاوه بر این، امروز در شیراز، تهران و مازندران هم نمونه‌هایی از وقف‌های علم و فناوری را داریم.
این مسئله نشان می‌دهد فرهنگ وقف در حوزه علم و فناوری کم‌کم در حال جا افتادن در سراسر کشور است. البته اگر بخواهیم این مقدار را با همه وقف‌هایی که سالانه در کشور صورت می‌گیرد مقایسه کنیم، مشاهده می‌کنیم که هنوز بخش بسیار کمی از فعالیت‌های وقفی کشور به حوزه حمایت از نخبگان و فناوران اختصاص پیدا کرده است و هم‌چنان راهی طولانی برای آشنا کردن بیشتر مردم با این مفهوم در پیش داریم.
نمونه‌های جهانی وقف علمی
اختصاص بخشی از ثروت یا املاک افراد به فعالیت‌های دانشگاهی در دنیا پیشینه‌ای طولانی دارد به طوری که بخشی از دانشگاه‌های معروف دنیا مانند هاروارد، پرینستون و تورنتو به طور کامل با همین کمک‌ها اداره می‌شوند. برای نمونه، تنها کمک‌هایی که نیکوکاران به دانشگاه هاروارد اختصاص داده‌اند، مبلغی حدود ۳۶ میلیارد دلار برآورد می‌شود.
در کشور ما هم از چند سال پیش بحث ایجاد بنیاد‌های دانشگاهی از سوی وزارت علوم شکل گرفت و به گفته لنگری، بنیاد دانشگاه فردوسی قدیمی‌ترین مجموعه دانشگاهی در این زمینه است: این بنیاد‌ها با استفاده از تجربه‌های موفق جهانی در این زمینه، به طور مستقل در حال جمع‌آوری منابعی از نیکوکاران و واقفین برای حمایت از پروژه‌های دانشگاهی و علمی هستند. البته تفاوت وقف علم و فناوری با نمونه‌های جهانی که ذکر شد و حتی بنیاد‌های دانشگاهی کشور خودمان، عام بودن مدل فعالیت ماست.
در بنیاد‌های دانشگاهی کمک‌های جمع‌آوری‌شده تنها برای فعالیت‌هایی که در دل دانشگاه صورت می‌پذیرد هزینه می‌شود، اما در وقف علم و فناوری، از همه مخترعان و پروژه‌های فناورانه‌ای که در سطح جامعه فعال هستند حمایت می‌کنیم. به طور کلی، با توجه به نیاز‌های تازه‌ای که در دنیای امروز به وجود آمده است، تلاش می‌کنیم مثل الگوی موفقی که در کشور‌های پیشرفته دنیا استفاده شده است، از کمک‌های مردمی در مسیر توسعه و پیشرفت فناورانه استفاده کنیم تا به جای ماهی دادن به نیازمندان، بتوانیم ماهیگیری را به آن‌ها آموزش دهیم و به پیشرفت و توسعه کشور در دنیای امروز کمک کنیم.
آورده‌های مسیر هشت‌ساله
با شروع پروژه وقف علم و فناوری در سال ۹۳، این مجموعه ۴ حوزه اصلی را به عنوان برنامه‌های خود تعریف کرد. اولین گامی که برای شروع این موضوع باید به انجام می‌رسید، ایجاد فرهنگ‌سازی بین مردم بود. قدم دوم تولید محتوا‌های مختلف درباره تبیین پروژه‌ها و اقداماتی که با وقف علمی به انجام می‌رسید، به شمار می‌رود.
نهادسازی و شکل‌دهی انجمن‌های مختلف برای توسعه فعالیت‌ها در سطح استان و کشور سومین قدم فعالیت این پروژه بود و به گفته لنگری، آخرین فاز از برنامه‌های این طرح، بهره‌برداری از آن در راستای حمایت از پروژه‌های فناورانه و علمی بود: خوشبختانه با حمایت نیکوکاران و واقفان، امروز توانسته‌ایم تا اندازه‌ای به بهره‌برداری از وقف علم و فناوری در اجرای پروژه‌های مختلف برسیم.
به طور کلی، گام چهارم را در ۲ مسیر دسته‌بندی کردیم. اول اینکه بتوانیم موقوفات مستقلی مثل ملک یا مغازه داشته باشیم که درآمد‌های ناشی از آن‌ها صرف اجرای پروژه‌های علمی و فناورانه بشود. امروز خوشبختانه موقوفاتی با ارزش حدود ۳۰ میلیارد تومان در استان با هدف حمایت از علم و فناوری داریم. البته با توجه به اینکه بیشتر واقفان اجرای نیت وقف را به زمان بعد از فوت خود منوط کرده‌اند، هنوز به طور عملی استفاده از این درآمد‌ها برای پیشبرد و حمایت از پروژه‌ها به طور کامل آغاز نشده است.
مسیر دومی هم که با هدف سرعت بخشیدن به حمایت از پروژه‌های فناورانه در پیش گرفته‌ایم، وقف جمعی است. در این مسیر، پروژه‌هایی را که نیازمند حمایت‌های مالی هستند در سامانه خود معرفی می‌کنیم و واقفان و نیکوکاران می‌توانند به هر اندازه که بخواهند به این پروژه‌ها کمک مالی بکنند. با همین روش، تا امروز چند پروژه را هم به انجام رسانده‌ایم که از مهم‌ترین نمونه‌ها می‌توان به ساخت دستگاه «سی پی» اشاره کرد.
این دستگاه با هدف کمک به بیمارانی که با ضایعه‌های نخاعی و محدودیت‌های حرکتی روبه‌رو هستند اجرایی شد و توسط تیم نخبه‌ای از دانشگاه فردوسی به انجام رسید. به کمک این دستگاه که اولین‌بار است در کشور تولید می‌شد، افراد مبتلا به ناتوانایی‌های حرکتی می‌توانند به کمک بازو‌های روباتیکی که با اپلیکیشن کنترل می‌شوند، توانایی‌های حرکتی در حد انجام دادن نیاز‌های روزانه‌شان را به دست بیاورند.
علاوه بر این، در پروژه‌ای دیگر به دنبال حل معضل ۲۳ روستای اطراف مشهد در دسترسی به آب آشامیدنی تصفیه‌شده بودیم. برای حل این معضل، در پروژه‌ای دیگر به دنبال حمایت از یکی از شرکت‌های دانش بنیان مشهدی در مسیر تولید دستگاه‌های مدرن تصفیه آب رفتیم و تا امروز با وقف جمعی توانسته‌ایم ۲ روستا را به این دستگاه‌ها مجهز کنیم و در تلاشیم تا پایان سال، ۵ روستای دیگر را هم به دستگاه‌های تصفیه آب تجهیز کنیم.
به دنبال تمدن‌سازی نوین اسلامی
مجموعه وقف علم و فناوری در مشهد اولین نهادی در کشور به شمار می‌رود که توانسته است وقف را به صورت آنلاین و شفاف درآورد. البته به گفته لنگری، در بحث فراگیرتر شدن این موضوع هنوز اقدامات زیادی باید انجام شود و این موضوع نیازمند حمایت‌های بیشتر نهاد‌های مختلفی است که در موضوع دخیل‌اند: خوشبختانه اداره اوقاف استان درباره فعالیت‌های با دید بازی برخورد کردند و حمایت‌هایی هم از کار‌های ما انجام دادند، اما هنوز به حمایت‌های بیشتر از طرف مجموعه‌هایی مثل آستان‌قدس رضوی که نهادی اثرگذار در زمینه وقف در کشور به شمار می‌رود نیاز داریم.
نهاد‌های کشوری مثل وزارت علوم و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری هم باید پای کار آمده و با کمک به فراگیرتر شدن این پروژه، بستری برای شکوفایی کشور و رسیدن به خودکفایی در موضوع‌های فناورانه را ایجاد کنند. در صورتی که چنین حمایت‌هایی بیش از گذشته انجام شود، بستر وقف و علم و فناوری و نتایج و ثمره آن در مسیر توسعه جامعه بیش از قبل خواهد شد و می‌توانیم امیدوار باشیم که در سال‌های آینده، رشد چشمگیری در اجرای پروژه‌های فناورانه و علمی را شاهد باشیم.
لنگری با بیان اینکه امیدواریم روزی شاهد باشیم که بیشتر وقف‌ها و خیریه‌های کشور به سمت توانمندسازی جامعه پیش برود گفت: توانمندسازی در جامعه تنها با حمایت از قشر نخبه و تولیدکننده‌ها اتفاق خواهد افتاد. دنیای امروز فضای رقابت فناورانه کشور‌ها با یکدیگر است و آرزو داریم کشور ما هم با سرعت بیشتری در این مسیر حرکت کند و بتوانیم با حرکت پرشتاب در این مسیر به تمدن‌سازی نوین اسلامی در جهان برسیم.
فرهنگ وقف در روزگار دیجیتال
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
