بیماری اختلال اوتیسم (ASD) چیست؟ + راه‌های تشخیص، علائم و درمان

شهرآرانیوز - اختلال طیف اوتیسم (ASD) نوعی اختلال رشد است. این اختلال شامل نقص در تعامل و برقراری روابط اجتماعی، مشکل در پردازش ادراک و رفتار‌های تکراری می‌­شود. اصطلاح “طیف” بازتاب­ دهنده­ این حقیقت است که علائم در بین افراد مختلف متفاوت است و انواع و شدت متغیری دارد.

اختلال طیف اوتیسم در DSM-۵ یک تشخیص کلی است که جای چهار اختلال رشد فراگیر در نسخه­ قبلی را گرفته است:

اختلال اوتیسم
اختلال آسپرگر
اختلال انسجام­ گسیختگی کودکی
اختلال فراگیر رشد نابرشمرده

زنجیر یا طیف علائم ASD در افراد از خفیف تا شدید متغیر است. در اصطلاح گفته می‌­شود کسانی که علائم خفیف تا متوسط را تجربه می‌­کنند دچار علائم آسپرگر هستند. اما دسته­ رسمی برای تشخیص وجود ندارد.

افراد دچار اوتیسم بی ­تفاوت به نظر می­‌رسند و به ­سختی می‌توانند با دیگران ارتباط عاطفی برقرار کنند. واکنش آن­ها به تجربه­ حسی نیز غیرعادی است. به عنوان مثال حواسشان با صدای چکه کردن شیر آب به شدیدت پرت می­‌شود.

اختلال طیف اوتیسم در بسیاری از کشورها و در پیش­ زمینه­‌های نژادی، قومی، مذهبی و اقتصادی دیده می‌­شود. تخمین زده شده است که تقریبا یک درصد از جمعیت جهان به اوتیسم مبتلا هستند. تحقیق مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری نشان می‌­دهد که از هر ۵۹ کودک در ایالت متحده یکی از آن‌ها مبتلا به اختلال طیف اوتیسم است. هرچه اختلال زودتر تشخیص داده شود، زودتر می­‌توان از طریق اقدامات درمانی به کودک کمک کرد.

علائم اختلال طیف اوتیسم

معیارهای موجود در  DSM-5 برای تشخیص اختلال طیف اوتیسم شامل موارد زیر است:

۱) نقص در برقراری روابط اجتماعی

نقص در برقراری روابط اجتماعی که برای تشخیص اوتیسم به کار برده می‌شود، شامل موارد زیر است:

واکنش نشان ندادن در تعاملات اجتماعی

استفاده غیرعادی از حرکات، تماس چشمی یا حالت صورت.

علاقه نشان ندادن به جمع هم سن و سالان یا درک مشکل روابط

۲) رفتارها و علایق تکراری و محدود

رفتارها و علایق تکرار شونده و محدودی که برای تشخیص اختلال طیف اوتیسم وجود دارد عبارتند از :

استفاده از حرکات یا عبارات خاص

اصرار بر “یکنواختی” و داشتن روتین.

علاقه شدید و محدود به اشیای خاص

حساسیت کم یا زیاد به محیط حسی مانند بینایی، شنوایی یا چشایی.

این علائم در مراحل اولیه رشد کودک ظاهر می‌شود و منجر به بروز نقص جدی بالینی در عملکرد اجتماعی، شغلی یا سایر حوزه‌های مهم زندگی او می‌شود.

DSM-5 همچنین برای علائم مربوط به تعامل اجتماعی و رفتارهای تکراری و محدود با توجه به میزان شدت، سه مرحله قائل می­‌شود:

الف) روابط اجتماعی

به حمایت بسیار جدی نیاز دارد
در این گروه نقص و محدودیت شدید در عملکرد اجتماعی مشهود است. به طوری که فرد شروع­ کننده تعامل نیست یا نسبت به رویکرد اجتماعی دیگران واکنش نشان نمی­‌دهد.

به حمایت جدی نیاز دارد
در این گروه پایین بودن میزان تعامل اجتماعی مشکل ساز می‌شود. یعنی فرد تا حدی رابطه اجتماعی برقرار می‌کند یا به رویکرد اجتماعی دیگران واکنش کم یا غیرعادی نشان می­‌دهد.

به حمایت نیاز دارد
پایین بودن میزان تعامل اجتماعی در این گروه نیز مشاهده می‌شود. یعنی فرد به­ سختی می‌­تواند آغازکننده ارتباط اجتماعی باشد و به رویکرد اجتماعی دیگران پاسخ دهد. در حالت کلی به نظر می‌­رسد این افراد به میزان کمی نسبت به تعامل اجتماعی علاقه نشان می‌­دهند.

ب) رفتارهای محدود و تکراری

به حمایت بسیار جدی نیاز دارد
این گروه رفتار غیر منعطف دارند. یعنی فرد به سختی می‌­تواند با تغییر کنار بیاید. همچنین رفتار او باعث ایجاد اختلال در تمام زمینه‌های عملی می­‌شود.

به حمایت جدی نیاز دارد
رفتار غیر منعطف تا حدی است که فرد به سختی می‌­تواند با تغییر کنار بیاید. رفتار او نیز باعث ایجاد اختلال در بعضی از زمینه‌­های عملی می‌­شود.

به حمایت نیاز دارد
انعطاف ­پذیر نبودن این افراد باعث ایجاد اختلال در یک یا چند زمینه می‌­شود. چالش­‌های منظم و برنامه‌­ریزی این افراد توانایی مستقل بودن را محدود می‌­کند.

معمولا علائم اختلال طیف اوتیسم یا ASD از دو سالگی ظاهر می‌­شود و پزشکان در این سن می­‌توانند اختلال را تشخیص دهند. در موارد حاد ممکن است علائم زودتر مشخص شود. در حالی که کسانی که علائم اختلال طیف اوتیسم در آن­ها نسبتا خفیف است تا نوجوانی یا بزرگسالی ممکن است متوجه آن نشوند.

به گفته­ مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری، در واقعیت اختلال طیف اوتیسم در اکثر کودکان بعد از ۴ سالگی تشخیص داده می­‌شود. توانایی ذهنی بسیاری از کودکان دچار ASD متوسط یا متوسط روبه بالا است.

اگرچه چالش‌­های رفتاری در بعضی از کودکان دچار ASD بعد از ورود به نوجوانی تشدید می­‌شود. اما براساس DSM-5، اکثر آن­ها در کودکی یا نوجوانی بهبود می­‌یابند.

در بعضی از افراد می­‌توان علائم را تحت ناتوانی ذهنی یا تاخیر تکاملی کلی بهتر توضیح داد. بهتر است کسانی که در برقراری روابط اجتماعی مشکل دارند اما سایر علائم اختلال طیف اوتیسم را از خود نشان نمی­‌دهند به معیارهای اختلال تعامل اجتماعی (پراگماتیک) مراجعه کنند.

علل اختلال طیف اوتیسم

هنوز دلیل اصلی بروز اختلال اوتیسم مشخص نیست. اما تحقیقات نشان می­‌دهد ترکیب ژن با جنبه‌­های محیطی عامل تعیین­ کننده‌ای در ابتلای فرد به اوتیسم است.

شواهد جدید حاکی از این است که ممکن است این اختلال در اثر جهش‌­های ژنتیکی، که به بالا بودن سن مادر و یا پدر حین تشکیل نطفه مربوط است، رخ دهد. احتمالا این جهش­‌ها باعث ایجاد تنوع زیاد در نقص سیستم عصبی می‌شوند.

شواهد همچنین نشان می­‌دهد که ممکن است این اختلال در اثر عدم توانایی سلول­‌های مغز جنین برای پیروی از الگوهای عادی رشد طی اولین مراحل رخ دهد. همین امر نیز می‌تواند ساختار مغز و ترکیب مداری سلول­‌های عصبی را که مهارت­‌های اجتماعی، زبان، حرکت و سایر توانایی­‌ها را کنترل می‌کند مختل سازد.

از آن­جایی­ که احتمال بروز اوتیسم در مردان چهار برابر بیشتر از زنان است. ممکن است این اختلال به قرار گرفتن جنین در معرض میزان بالای تستسترون در رحم نیز مربوط باشد.

گفته می‌­شود بسیاری از خصوصیات اوتیسم بازتاب­ دهنده­ اولویت‌­های شناختی و رفتاری مردانه مانند توجه به جزئیات به جای تصویر کلی، علاقه به اشیاء به جای تجربه­ اجتماعی، استعداد ریاضی و اعداد و حتی اختلال زبان است. کودکان مبتلا به اوتیسم از دایره واژگان زیادی برخوردارند اما نمی‌توانند آن را تبدیل به مکالمه کنند.

به ­رغم تحقیقات زیادی که در زمینه نشان دادن عدم ارتباط میان واکسن و بروز اوتیسم منتشر شده است. هنوز هم این باور وجود دارد که اوتیسم در اثر استفاده از واکسن حاوی جیوه نیز ممکن است رخ دهد.

درمان اختلال طیف اوتیسم

هیچ درمانی برای اختلال طیف اوتیسم وجود ندارد. اما درمان زودهنگام می‌تواند به تسکین چالش‌­های مربوط به آن کمک کند. سازمان ملی سلامت روان توصیه می‌­کند که یک روش درمان برای تمام افراد مبتلا به ASD وجود ندارد. اما متخصصان بالینی می­‌توانند با همکاری بیمار و اعضای خانواده او روش موثر برای درمان را مشخص کنند.

اقدامات درمانی و آموزشی به افراد مبتلا به ASD کمک می‌­کند تا مهارت­‌های اجتماعی و عملی مهم را یاد بگیرند و رفتارهای مخرب خود را تا جای ممکن کاهش دهند.

روش تحلیل رفتار کاربردی (ABA) روی تقویت رفتارهای خاصی مانند تعامل، بهداشت و توانایی انجام وظایف خانگی یا شغلی  و به حداقل رساندن رفتار منفی مانند خودآزاری تمرکز دارد. می­‌توان برای کودکان و بزرگسالان و کسانی که علائم خفیف یا شدیدی از اختلال طیف اوتیسم دارند از این روش استفاده کرد. تراپیست می‌­تواند در محیط مدرسه، خانه و یا مراکز اجتماعی روی پیشرفت درمان نظارت داشته باشد و درصورت لزوم آن را اصلاح کند.

ازجمله انواع تراپی که به درمان کمک می­‌کند می‌­توان به کاردرمانی که با هدف تقویت انواع مهارت­‌های موردنیاز در زندگی روزمره مانند لباس پوشیدن، غذا خوردن و مهارت­‌های حرکتی ظریف مثل نوشتن یا رنگ‌­آمیزی، درمان یکپارچگی حسی و یا انواع تراپی که روی مهارت­‌های تعامل کلامی و غیر کلامی تمرکز دارد اشاره کرد. یکپارچگی حسی به فرد مبتلا به ASD کمک می­‌کند تا با تجارب حسی آزاردهنده خود مانند بینایی، شنوایی و لامسه کنار بیاید.

با این­که در حال حاضر درمان دارویی خاصی وجود ندارد که به علائم اصلی ASD کمک کند. اما ممکن است پزشک برای کمک به تسکین مشکلاتی نظیر پرخاشگری، بیش ­فعالی، اضطراب یا افسردگی دارو تجویز کند.

منبع : Psychologytoday/درمانکده