دانشمندان عامل ویرانی شهر باستانی قوم لوط را کشف کردند | نفرینِ سرخ

امید حسینی نژاد | شهرآرانیوز - یافته‌های جدید علمی که با پیشرفت بشر در علم و فناوری حاصل شده، سبب گشایش برخی گره‌های تاریخی و اساطیری شده است. باستان شناسی از شاخه‌های علوم جدید است که با بهره گیری از روش‌های نوین علمی، توانسته پرده از ابهام‌های تاریخی بردارد. یکی از شاخه‌های مهم و جذاب برای باستان شناسان، کشف پدیده‌های مرتبط با گزاره‌های دینی است؛ گزاره‌هایی که در تورات، انجیل و قرآن به آن پرداخته شده و باستان شناسی برای عینیت بخشی به آن، قدم در این مسیر گذاشته است.

۲۰ سپتامبر سال ۲۰۲۱ در مجله Scientific Reports مقاله‌ای منتشر شد که بحث‌های فراوانی را در فضای علمی و دینی دنیا برانگیخت. در این مقاله، باستان شناسان مدعی شده اند که انفجار یک شهاب سنگ ۵۰ متری، عامل ویرانی عظیم شهر باستانی منسوب به قوم لوط در ۳۶۰۰ سال پیش بوده است.

نگاهی تاریخ نگارانه به قومی نفرین شده

یکى از پیامبران  الهى که  ماجراى  او و قومش  به  تفصیل  در قرآن کریم  بیان شده، حضرت  لوط (ع)  است که  به  گفته صاحب نظران، خویشاوندى ایشان  با حضرت ابراهیم (ع)، نیز قطعى و مسجل  است. داستان  حضرت  لوط (ع) با اختلاف  شایان توجهى  در تورات نیز به چشم  مى خورد که  قطعات  زیادى  از آن، جعلى و دور از شأن این  پیامبر عظیم الشأن  است.

لوط (ع) در عصر حضرت ابراهیم (ع) زندگی می‌کرد. او از کسانی بود که به ابراهیم (ع) ایمان آورد و همراه او به فلسطین مهاجرت کرد. در نسب لوط و نسبت او با ابراهیم (ع) اختلاف است. برخی، او را برادرزاده ابراهیم (ع) یعنی فرزند هاران بن تارخ می‌دانند و بعضی دیگر گفته اند که حضرت لوط (ع) پسرخاله حضرت ابراهیم (ع) و برادر ساره، همسر آن حضرت، بوده است و برخی هم او را خواهرزاده ابراهیم (ع) دانسته اند و می‌گویند ابراهیم، دایی لوط (ع) بوده است.

قرآن کریم، داستان این پیامبر بزرگ الهی و قومش را با این سخن آغاز می‌کند: «قوم لوط فرستادگان خدا را تکذیب کردند.» سپس به دعوت حضرت لوط (ع) اشاره می‌کند که هماهنگ با کیفیت دعوت دیگر پیامبران گذشته است و می‌فرماید: «در آن هنگام که برادرشان لوط به آنان گفت: آیا تقوا پیشه نمی‌کنید؟»

لحن گفتار و دلسوزی عمیق و فوق العاده آن حضرت نشان می‌داد که مانند یک برادر سخن می‌گوید، سپس افزود: «من برای شما پیامبری امین هستم.»؛ «اکنون که چنین است، تقوای الهی پیشه کنید و از خدا بترسید و مرا اطاعت کنید.» فکر نکنید که این دعوت، وسیله‌ای برای آب و نان است و یک هدف مادی را تعقیب می‌کند. نه، «من کمترین پاداشی از شما نمی‌خواهم؛ زیرا اجر و پاداشم تنها بر پروردگار عالمیان است.».

اما آن مردم خودسر در جواب لوط (ع) گفتند: «ای لوط! اگر دست از این سخنان برنداری، از این سرزمین تبعید خواهی شد و تو را بیرون خواهیم کرد.» آن‌ها گفتند سخنان تو فکر ما را به هم می‌ریزد و آرامش ما را به هم می‌زند؛ ما حتی حاضر به شنیدن این حرف‌ها نیستیم و اگر همچنان ادامه دهی، کمترین مجازات تو، تبعید از این سرزمین است. این جمعیت فاسد، گروهی از افراد پاک را که مزاحم اعمال زشت خود می‌دیدند، قبلا از شهر و آبادی خود بیرون رانده بودند؛ لوط (ع) را نیز تهدید کردند که اگر راه خود را ادامه دهی، تو نیز به همان سرنوشت گرفتار خواهی شد.

سرانجام عذاب الهی رسید

جریان به همین منوال ادامه یافت؛ یعنی از حضرت لوط (ع) اصرار در دعوت به راه خدا و التزام به سنت فطرت و ترک فحشا، و از آن‌ها اصرار بر انجام خبائث، تا جایی که طغیانگری ملکه آنان شد و کلمه عذاب الهی در حقشان ثابت و محقق گردید؛ پس خدای عز و جل، رسولانی از فرشتگانی بزرگ و محترم برای هلاک کردن آنان مأمورکرد. فرشتگان اول بر ابراهیم (ع) وارد شدند و ایشان را از مأموریتی که داشتند (یعنی هلاک کردن قوم لوط) خبر دادند. حضرت ابراهیم (ع) با فرستادگان الهی گفتگو کرد تا شاید بتواند عذاب را از آن قوم بردارد، و ملائکه را متذکر کرد که لوط (ع) در میان آن قوم است. فرشتگان جواب دادند که ما بهتر می‌دانیم در آنجا چه کسی هست و به موقعیت لوط (ع) و اهلش از هر کس دیگر مطلع تریم و اضافه کردند که مسئله عذاب قوم لوط حتمی شده است و به هیچ وجه برگشتنی نیست.

صبح، هنگام طلوع فجر، صیحه، آن قوم را فرا گرفت و خدای عز و جل، سنگی از گل نشان دار که برای اسرافگران در گناه آماده شده است، بر آنان ببارید و شهرهایشان را زیر و رو کرد و هر کس از مؤمنان را که در آن شهر‌ها بود، بیرون نمود؛ البته غیر از یک خانواده، هیچ مؤمنی در آن شهر‌ها یافت نشد و آن خانواده لوط (ع) بود و آن شهر‌ها را آیت و مایه عبرت نسل‌های آینده کرد تا کسانی که از عذاب الیم الهی بیم دارند، با دیدن آثار و خرابه‌های آن شهر‌ها عبرت بگیرند.

یافته‌های جدید باستان شناسی در «تل الحمام»

حفاری‌های جدید باستان شناسی در شهر تل الحمام واقع در غرب اردن کنونی نشان می‌دهد یک حادثه کیهانی باعث شده است حدود ۳۶۵۰سال پیش، این شهر ساحلی در نزدیکی دریای مرده (بحر المیت) به طور کامل نابود شود. محققان تخمین می‌زنند انفجار این شهاب سنگ، قدرت تخریبی معادل ۱۰۰۰ برابر قوی‌تر از بمب اتمی هیروشیما ایجاد کرده است. تجزیه و تحلیل شواهد برجای مانده در ویرانه‌های تپه باستانی تل الحمام نشان می‌دهد یک شهاب سنگ به عرض تقریبا ۵۰ متر در ارتفاع ۴ کیلومتر بالاتر از سطح زمین منفجر شده و پس از یک نور خیره کننده، موجی از گرمای ۲ هزار درجه ایجاد کرده است.

حرارت ایجاد شده به حدی بوده است که بلافاصله بدنه‌های چوبی خانه‌ها را سوزانده و اشیای فلزی مانند شمشیر، نیزه و حتی سازه‌های سفالی و آجری را ذوب کرده است. در حالی که این همه تخریب نبوده است؛ چند ثانیه بعد، یک موج شوک انفجار عظیم از راه رسیده و همه چیز از جمله مجموعه کاخ پنج طبقه با دیواری مستحکم به ضخامت ۴ متر را ویران کرده است. شهر تل الحمام با مساحتی ده برابر بزرگ‌تر از اورشلیم در عصر برنز میانی، برای حدود ۲ هزار سال، بزرگ‌ترین شهر تمدن دنیای باستان در جنوب شام محسوب می‌شد؛ با این حال به یک باره از میان رفت و برای بیش از ۶۰۰ سال بدون سکنه باقی ماند.

کاوش‌های اولیه باستان شناسی و وجود مواد غیرمعمول نظیر سفال‌های ذوب شده، زغال سنگ، آجر حباب دار، دانه‌های سوخته و خاکستر، نشان از تخریبی عظیم داشت. پژوهشگران نخست با تجزیه و تحلیل‌های رسوبات و لایه‌های خاک، مواردی همچون جنگ، آتش سوزی، فوران آتش فشانی و زمین لرزه را بررسی و رد کردند و گفتند هیچ کدام از این رویداد‌ها نمی‌تواند گرمایی مشابه ایجاد کند، تا اینکه سرانجام بیل مکانیکی کاوشگران، تکه سنگ‌های کوارتز را در محل پیدا کرد که نشانه‌ای از یک اتفاق شدید و درجه حرارت ناگهانی بسیار زیاد، حاصل از برخورد کیهانی بود.

دکتر جیمز کنت، استاد زمین شناسی در دانشگاه سانتا باربارای کالیفرنیا در آمریکا، می‌گوید: ما سنگ‌های کوارتزی در این ناحیه یافتیم که با فشار‌های شدیدی ضربه دیده اند و این بسیار عجیب است؛ زیرا سنگ کوارتز، یکی از سخت‌ترین مواد معدنی و ضربه زدن به آن بسیار دشوار است.

محاسبات تیم ۲۱ نفره کارشناسان نشان داد این انفجار نمی‌توانسته است حاصل برخورد سیارک بوده باشد؛ زیرا دهانه برخوردی در محل وجود ندارد، بلکه انفجار ناشی از یک جرم آسمانی نظیر شهاب سنگ بوده است. دانشمندان می‌گویند انفجار سطوح خارجی، گلدان‌های سفالی را ذوب کرده است و آجر‌ها و اسکلت انسان‌های نزدیک به محل حادثه، تکه تکه شده اند.

دانشمندان معتقدند تل الحمام همان سدوم یا شهر قوم لوط است که مطابق روایات کتاب مقدس به دلیل «اعمال غیراخلاقی» ساکنانش مشمول غضب خدا شد و گزارش ویران شدنش در سفر پیدایش تورات آمده است. دکتر کنت که در این تحقیق با فیلیپ سیلویا، استاد باستان شناسی کتب مقدس در دانشگاه ساوت وست ترینیتی آمریکا، همکار بوده است، می‌گوید: همه مشاهدات ذکر شده در سفر پیدایش عهد عتیق با یک ضربه هوایی مطابقت دارد.

وی اضافه کرد: هرچند با اطمینان صددرصد علمی نمی‌توان گفت که شهر ویران شده همان شهر سدوم عهد عتیق است، توصیف شاهدان عینی از این حادثه فاجعه بار در ۳۶۰۰ سال پیش، احتمالا به یک سنت شفاهی تبدیل شده و در قالب یک گزارش مکتوب در کتاب مقدس تورات درباره نابودی قوم لوط آمده است.

ناحیه تل الحمام به لحاظ خاک، منطقه‌ای حاصلخیز محسوب می‌شد؛ با این حال محققان که از سال ۲۰۰۵ در تپه‌ای در این ناحیه مشغول حفاری و تحقیق هستند، نمی‌دانستند چرا ناگهان این منطقه در دوره‌ای از تاریخ خود به شوره زار تبدیل شده است.

باستان شناسان اکنون می‌گویند احتمالا انفجار شهاب سنگ و حرارت فوق العاده زیاد ایجاد شده، سطح عظیمی از آب شور دریای مرده را بخار کرده و به روی دره پاشیده است یا نمک‌های ساحلی دریا را بلند کرده و به روی شهر ریخته است. سواحل دریای مرده اینک نیز مملو از نمک هستند.

در پی این اتفاق، غلظت نمک خاک به میزان غیرعادی افزایش یافت و کشاورزی تا شعاع ۲۵ کیلومتری غیرممکن شد و ده‌ها هزار تن از ساکنان نواحی اطراف مهاجرت کردند و پس از آن ۶۰۰ سال طول کشید تا بارندگی‌ها در این ناحیه بیابانی، نمک را از مزارع بشوید و این منطقه بار دیگر بتواند مورد زراعت قرار گیرد.

در روایت کتاب مقدس ذکر شده است که به لوط پیامبر دستور داده شد از شهر خارج شود و پشت سر خود را نگاه نکند، اما همسر لوط (ع)، لحظه‌ای درنگ کرد و به «ستونی از نمک» تبدیل شد، در حالی که «آتش و گوگرد از آسمان می‌بارید و دود غلیظ از شهر بلند بود.»

نکته‌ای شایان توجه

برای بررسی پدیده‌ای تاریخی در متون دینی باید مسیری روشمند و متکی به مستندات قابل دفاع را طی کرد. یافته‌های علمی جدید می‌تواند در این مسیر به اندیشمندان علوم دینی کمک کند، اما ازآنجا که ابطال پذیری این یافته‌ها محتمل است، نباید به عنوان مهم‌ترین سند عینی به آن تکیه کرد.

در قرآن کریم، آیات متعددی به موضوع قوم لوط اشاره کرده و نوع عذابی که بر آن‌ها فرود آمده، ذکر شده است. لازم است به این یافته‌های جدید در کنار بررسی دقیق متون دینی به عنوان شواهد عینی توجه کرد؛ زیرا احتمال دارد سال‌ها بعد با توجه به کاوش‌هایی جدید، نظرات باستان شناسان تغییر کند.