ابهامات درباره برخی ببت‌های شاهنامه در خردسرای فردوسی بررسی شد

سیده ریحانه موسوی | شهرآرانیوز - چندی پیش در صفحه اینستاگرامی منسوب به استاد محمدرضا شفیعی کدکنی مطالبی درباره ابیات افزوده شده به شاهنامه مطرح شد، که برخی در فضای مجازی واکنش‌های زیادی به آن نشان دادند.
دکتر علیرضا قیامتی، استاد ادبیات فارسی در دانشگاه فردوسی، شاهنامه پژوه، در صفحه اینستاگرامی خرد سرای فردوسی درباره چند مورد از این بیت‌ها توضیحات مفصلی داد و با اشاره به اینکه در شاهنامه دخل و تصرف شده مسائلی را مطرح کرد.

ابهامات شاهنامه، درست یا نادرست؟

او گفت: ابیاتی که در این باره مطرح شده اند به دو دسته تقسیم می‌شوند، اول ابیاتی که صفحه اینستاگرامی منتسب به استاد شفیعی کدکنی در مورد آن نظر قطعی داده، این صفحه از سوی ادمین‌ها اداره می‌شود و من اطلاعی در مورد آگاهی استاد نسبت به این جریان ندارم. دوم ابیاتی که مربوط به شاهنامه نیست و در برخی مواقع به نام شاهنامه بازتاب پیدا کرده است.

او با بیان اینکه ابیات زن ستیزانه، سخیف و نا بخردانه‌ای که از پیشگاه فردوسی و فرهنگ ایران به دور است، در زمان‌های نه چندان کهن به نام شاهنامه بوده است افزود: اشعاری که به شاهنامه نسبت داده شده است مانند «زنان را ستایی سگان را ستای، که یک سگ به از صد زن پارسای» در هیچ یک از نسخ معتبر شاهنامه وجود ندارد. البته آنچه که مربوط به ضرب المثل‌ها بین مردم مشهور بوده در امثال و حکم آورده شده است.

علیرضا قیامتی، با اشاره به بیتی دیگر که در مورد زن و اژد‌ها آمده اظهار کرد: این بیت نیز به هیچ روی در نسخه‌های شاهنامه نیست، اما در چاپ‌های بسیار اخیر که به قرن گذشته باز می‌گردد و در هند چاپ شده، به ویژه در شاهنامه کلکته، این بیت وارد شده که می‌گوید «زن و اژد‌ها هر دو در خاک به، جهان پاک ازین هردو ناپاک به» که اساس و بنیان آن نا معلوم است.

این شاهنامه پژوه تصریح کرد: جمله پایانی که در صفحه استاد شفیعی کدکنی مبنی بر اینکه «ابیات نکوهش منفی زنان در باور فردوسی و شاهنامه دیده می‌شود»، بسیار تردیدبرانگیز است، زیرا ابیات منفی در مورد زنان در شاهنامه نظر و دیدگاه فردوسی نیست، بلکه نقل قول از چهره‌های مطرح غیر ایرانی است.

به گفته او، در هیچ حماسه‌ای به اندازه شاهنامه چهره زن را والا و ویژه نمی‌بینیم. زنان چه در جایگاه همسری و مادری و چه در جایگاه پهلوانی و پاکدامنی سرآمد هستند و از ۷۵ زنی که در شاهنامه آمده اند، شاید بتوان گفت تنها یک زن چهره منفی و دو زن نیز چهره‌های خاکستری و میانه دارند و بقیه آن‌ها چهره‌های مثبتی هستند که نمونه اعلای وفا داری، عشق، انسانیت و خرد ورزی اند.

فردوسی نژادپرست نیست

او تأکید کرد: در صفحه مربوط به استاد شفیعی کدکنی، برخی ابیات به نام فردوسی و شاهنامه عنوان شده است که من در جایی آن را ندیده ام و حتی از عوام نیز نشنیده ام، که این ابیات بسیار ضعیف و سست است و دیدگاهی غیر خرد ورزانه و غیر میهن دوستی دارد و بوی نژاد پرستی می‌دهد، مانند «عرب هرکه باشد به من دشمن است، کژ اندیش و بد خوی و اهریمن است»

این استاد ادبیات گفت: ما باید برای اظهار چنین سخنانی بنیان علمی داشته باشیم، در فضای مجازی نمی‌توان به این گونه مسائل استناد کرد. ابیاتی که بوی قهر و کینه از آن بر‌ می‌آید، از شاهنامه نیست.

او بیان کرد: گفته می‌شود که برخی ابیات مانند «ندانی که ایران نشست منست، جهان سر به سر زیر دست منست، هنر نزد ایرانیان است و بس، ندادند شیر ژیان را بکس، همه یک دلانند یزدان شناس، به نیکی ندارند از بد هراس، دریغ است ایران که ویران شود، کنام پلنگان و شیران شود، چون ایران نباشد تن من مباد، در این بوم و بر زنده یک تن مباد» مربوط به شاهنامه نیست، درصورتی که این سخن اشتباه است و در همه نسخ معتبر شاهنامه دیده می‌شود.

او با تأکید بر اینکه در شاهنامه چیزی به جز فرهنگ ایران و ایرانی دیده نمی‌شود، بیان کرد: باور ها، حکایت ها، رزم‌ها و بزم‌ها همه جزو نشان ایرانی است و ایران در آنجا گنجینه حکمت، فرهنگ، دانش و اخلاق است.

این پژوهشگر بیت دیگری که در صفحه استاد شفیعی کدکنی به آن پرداخته شده یعنی بیت «بسی رنج بردم در این سال سی، عجم زنده کردم بدین پارسی» را در تردید دانست و گفت: این بیت در برخی نسخه‌ها آمده است، اما در برخی نسخه‌های دیگر نیامده است که نمی‌توان به آشکاری و استواری گفت مربوط به شاهنامه نیست، این بیت در نسخ کراچی، لندن، پاریس، برلین، واتیکان و قاهره نیز آمده است، که نسخی بسیار معتبر هستند.