گفتگو با نویسنده مشهدی که ۲۰ هزار ساعت فایل صوتی درباره دفاع مقدس گردآوری کرده است

شکیبا افخمی راد | شهرآرانیوز - حمیدرضا صدوقی، نویسنده، پژوهشگر و محقق دفاع مقدس اولین بار در مهر ۱۳۶۱ و زمانی که ۱۶ سال داشت راهی جبهه‌های جنگ شد. او در سال‌های ۱۳۶۲ و ۱۳۶۳ عضو واحد اطلاعات عملیات و یکی از نیرو‌های تحت امر شهید محمود کاوه بود. اتفاقی که دستاوردش انتشار ۳ کتاب مختلف درباره شهید کاوه تا به امروز بوده است. صدوقی آثار دیگری را هم روانه بازار کتاب کرده که تنها نمایانگر بخش کوچکی از آرشیو بزرگ او با بیش از ۲۰ هزار ساعت مصاحبه درباره شهدا و دفاع مقدس است.

این نویسنده مشهدی جزو اولین نفراتی محسوب می‌شود که اقدام به تهیه و جمع آوری خاطرات جبهه و جنگ کرده، ولی همچنان دغدغه اش جمع آوری اطلاعات بیشتر از ۸ سال دفاع مقدس است. با حمیدرضا صدوقی درباره فعالیت هایش و دغدغه هایش برای حفظ گنجینه‌های دفاع مقدس گپ زده ایم که در ادامه می‌خوانید.

آغاز با شهید کاوه

صدوقی، در ابتدا از انگیزه اش برای جمع آوری خاطرات دفاع مقدس می‌گوید: بعد از اینکه جنگ تمام شد، در اوایل دهه هفتاد، احساس کردم برای روزشمار خراسان در جنگ هیچ کاری انجام نشده است، درحالی که ما باید تقویمی داشته باشیم تا از روی آن تشخیص دهیم در هر روز چه اتفاقی افتاده و استان خراسان چقدر در آن سهیم بوده است.

پروژه را شروع کردیم، اما کمی که جلو رفتیم متوجه شدیم باید برای تاریخچه لشکرمان که لشکر ویژه شهدا بود هم کاری انجام دهیم از این رو سوابق موجود را بررسی کردم و دیدم انجام کار برای لشکر ویژه شهدا و تدوین تاریخچه آن بدون کار برای محمود کاوه بی معنی است یعنی این دو به یکدیگر گره خورده اند؛ بنابراین همان طور که جمع آوری اسناد و مدارک را انجام می‌دادم، شروع به جمع آوری خاطرات شهید محمود کاوه و مصاحبه با افراد مختلف کردم. او با اشاره به راه اندازی کنگره شهدا در خراسان رضوی در همان روز‌ها یادآور می‌شود: کنگره از من دعوت به همکاری کرد و من به صورت جدی تحقیقاتم را درباره شهید کاوه آغاز کردم.

این نویسنده تصریح می‌کند: تلاشی که ما در سال ۱۳۷۵ شروع کردیم کم کم منجر به چاپ یک کتاب به نام «حماسه کاوه» شد. ما روایت فتح را نیز پای کار آوردیم تا برای شهید کاوه برنامه‌ای تولید کند. این اولین کار من برای شهید کاوه و آغازی برای نوشتن کتاب‌های مختلف، چون «پایان انتظار» و «صبح آرزو» بود.

از صدوقی، درباره دلیل نوشتن ۳ کتاب درباره شهیدکاوه می‌پرسیم که پاسخ می‌دهد: شهید کاوه شخصیتی بی بدیل و پرخاطره‌ای است. شاید تنها بخش کمی از اطلاعاتی که من تا الان برای او جمع آوری کرده ام در کتاب‌ها آمده است و جا دارد هنوز تحقیقات بیشتری انجام گیرد و کتاب‌های بیشتری درباره شهید کاوه چاپ شود. خود من این روز‌ها درحال بازنویسی کتاب جدیدی درباره شهید کاوه هستم که احتمالا شهریور سال آینده رونمایی می‌شود.

زمستان جمع آوری اطلاعات

صدوقی درباره اینکه چه میزان از این‌ها تبدیل به کتاب شده است می‌گوید: بخش زیادی از مصاحبه‌ها حتی پیاده نشده است، چون من فعلا خودم را موظف می‌دانم که برروی جمع آوری اطلاعات با بهترین کیفیت که قابلیت پخش از رادیو و تلویزیون را داشته باشد تمرکز کنم. من اگر بخواهم بر پیاده کردن آن‌ها نظارت داشته باشم یا خودم اطلاعات را تدوین کنم از مقوله مهم جمع آوری باز می‌مانم.

به گفته صدوقی، نتیجه این اطلاعات که ذهن را از داده‌های فراوان انباشته می‌کند می‌تواند به تولیدات رادیویی و تلویزیونی تبدیل شود. این نویسنده درباره امکان قرار دادن اطلاعات در اختیار افراد دیگر نیز بیان می‌کند: ما دنبال کسی هستیم که سابقه و رزومه‌ای داشته باشد و بتواند با نثر ساده و صمیمی خاطره نویسی کند، در این صورت با افتخار مطالبمان را در اختیارش می‌گذاریم تا اثری تولید و به نام خودش منتشر کند.

کم رنگ بودن کتاب‌هایی درباره عملیات‌ها

صدوقی درباره عملیات بیت المقدس نیز کتابی منتشر کرده که شخص محور نیست و به گزارش لحظه به لحظه این عملیات با محوریت نقش رزمندگان خراسانی می‌پردازد. او درباره اینکه چرا در این سال‌ها کمتر کتابی به این سبک منتشر شده توضیح می‌دهد: ما برای شخصیت‌های جنگ و شهدایمان بیشتر کار کرده ایم، چون پرداختن به آن‌ها راحت‌تر از نوشتن درباره عملیات هاست و نیاز به تحقیق و پژوهش زیادی ندارد، از طرفی مسئولان و متولیان امر هم، معمولا اهمیتی به این موضوع نمی‌دهند و نویسندگان را تشویق نمی‌کنند تا مثلا درباره فتح چذابه و نقش مهم و کلیدی رزمندگان خراسان در آن یا درباره عملیات فتح خرمشهر کتاب بنویسند.

به گفته او، تحقیق و پژوهش درباره نقش رزمندگان خراسان در عملیات فتح خرمشهر زمان بر است و باید اطلاعات صوتی، تصویری و مکتوب بسیاری را جمع آوری و تجزیه و تحلیل کرد تا بتوان کتابی درباره آن نوشت. محقق شدن این اتفاق نیز بستگی به مطالبه مسئولان دارد.

این نویسنده تأکید می‌کند: ما در جامعه با مخاطبان مختلفی روبه رو هستیم که باید برای هرکدام آثاری در ژانر و سبک مورد علاقه شان تولید کنیم. در واقع همان طور که روی پیشخوان روزنامه فروشی‌ها مجلات مختلفی پیش روی مخاطب قرار می‌گیرد. برای جبهه و جنگ هم آثار مختلفی باید در اختیار مردم قرار گیرد تا حق انتخاب داشته باشند.
به گفته او، در حوزه رمان و خاطرات شفاهی کار‌های خوبی در کشور منتشر شده، اما هنوز آثار پژوهشی چندانی منتشر نشده است.

صدوقی، یکی از ابزار‌های ضروری برای معرفی شهدا به عنوان الگو را فضای مجازی می‌داند و می‌گوید: همه کشور‌های دنیا از بستر فضای مجازی و رسانه‌ای حداکثر استفاده را می‌کنند، آمریکایی که تاریخ ندارد، برای خودش تاریخ می‌سازد و با تولید فیلم‌های مختلف هالیوودی، قهرمان‌های تخیلی را از طریق فضای رسانه معرفی می‌کنند. درمقابل ما از این فضا برای معرفی قهرمانانمان و اتفاقات جنگ استفاده نمی‌کنیم.

حتی در روزنامه‌های محلی صفحاتی نداریم که به ترویج روح حماسی و معرفی قهرمانان ملی اختصاص پیدا کرده باشند. او با اشاره به مراسم تشییع شهید سپهبد حاج قاسم سلیمانی یادآور می‌شود: مردم قهرمان نان را دوست دارند و به صورت فطری اشتیاق تجلیل از آن‌ها در وجودشان هست، اما، چون ما قهرمانان را معرفی نمی‌کنیم خلأیی برایشان ایجاد می‌شود و با موضوعات دیگری که بیشتر غربی است این خلأ را پر می‌کنند.

این نویسنده با تأکید بر متولی داشتن هر موضوعی در ایران تصریح می‌کند: بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس وظیفه دارد که برای گسترش روحیه حماسی و تدوین تاریخ دفاع مقدس و تولید آثار تلاش کند. در حوزه شهدا هم بنیاد شهید وظیفه انتشار آثار را برعهده دارد، اما به نظر من کم کاری می‌کند. به گفته صدوقی، هیچ کس بنیاد‌هایی که در هر استان راه افتاده است را بازخواست نمی‌کند که چه کار‌هایی انجام داده اند.

او با اشاره به دیداری که مهر سال ۱۳۹۸ به همراه تعداد دیگری از نویسندگان و پژوهشگران با رهبر معظم انقلاب داشته اند، می‌گوید: زمانی که به ایشان گفتند من بیست هزار ساعت آرشیو از زمان جنگ دارم، رهبر معظم انقلاب مرا تشویق کردند و فرمودند نگویید آرشیو بگویید گنجینه دفاع مقدس. همچنین در این جلسه ایشان تأکید کردند که شما کار‌های زیادی انجام داده اید، ولی باید صد برابر بیشتر از کاری که تا الان کرده اید، انجام دهید.

برگزاری کلاس برای مدافعان حرم

صدوقی، که در سوریه کلاس آموزشی برگزار کرده درباره این تجربه خود نیز توضیح می‌دهد: در سفری که به سوریه داشتم از من درخواست کردند که برای تعدادی از نویسندگان و خبرنگارانی که آنجا بودند چندین جلسه آموزش فنون مصاحبه برگزار کنم. همچنین پیش از کرونا هم به همت حوزه هنری خراسان رضوی کلاس‌های یک هفته‌ای برای آموزش مصاحبه به مدافعان حرم برگزار کردم.

او بر ضرورت کار کردن بیشتر در حوزه مقاومت و مدافعان حرم تأکید می‌کند و می‌گوید: ما باید تحقیقات بیشتری در این باره انجام دهیم و اتفاقات را ثبت و ضبط کنیم تا دچار ضرر و زیانی که در دوران دفاع مقدس شدیم، نشویم.

این نویسنده با اشاره به وجود ۳۰ هزار نوار کاست از زمان جنگ تصریح می‌کند: ثبت و ضبط شدن وقایع جنگ و صحبت‌های فرماندهان برای ما یک گنجینه ارزشمند است، همین کار برای مدافعان حرم هم باید انجام شود، البته کار‌هایی در این باره صورت گرفته، با این همه باید تا قبل از اینکه افراد مختلف حاضر در جبهه مقاومت از دست بروند، خاطراتشان درباره عملیات‌ها و تجربیاتشان ثبت و ضبط شود.

از صدوقی درباره موضوعاتی که علاقه دارد در آینده به آن‌ها بپردازد می‌پرسیم که پاسخ می‌دهد: چذابه، کربلای ۲ و کربلای ۵ عملیات‌هایی است که ما باید به آن‌ها بپردازیم، درباره اشخاص هم از آنجایی که خودم را مدیون فرمانده شهیدم ناصر ظریف می‌دانم کتابی در ۵۰۰ صفحه به نام «مشتاق دیدار» برای او نوشته ام که امیدوارم به زودی چاپ شود. این شهید بزرگوار با وجود سابقه بسیار زیادی که در جنگ داشته و درکنار شهید محمود کاوه و بابارستمی جنگیده چنان که باید معرفی نشده است.

من حدود ۵۰ ساعت با شهید ناصر ظریف گفتگو کرده ام و همه خاطراتش را به صورت ریز و جزئی پرسیده ام تا مردم بیشتر با این شهید آشنا شوند. صدوقی همچنین تأکید می‌کند: هنوز حق رزمندگانی که جوانی شان را پشت خاکریز‌های خط مقدم به یادگار گذاشتند و الان در بین ما و همسایگی ما هستند ادا نشده است. بسیاری از آن‌ها خاطرات خوبی دارند و فعالیت‌های مهمی انجام داده اند، اما به مردم معرفی نشده اند. متأسفانه ما از این شهیدان زنده غافل شده ایم و جا دارد که خیلی بیشتر درباره آن‌ها کار کنیم.