سیدمحسن موسوی زاده
در سال ۱۹۶۵، حکومت سوریه الی کوهن، (الیاهو بن شائول کوهن) را به جرم جاسوسی برای رژیم صهیونیستی اعدام کرد. صحنه اعدام در میدان مرکزی دمشق و پخش مستقیم آن از تلویزیون سوریه، پایانی بود بر یکی از پرماجرا ترین پرونده های جاسوسی قرن بیستم. کوهن، فردی با هویتی جعلی و گذشته ای طراحی شده توسط سرویس های اطلاعاتی رژیم اشغالگر قدس موفق شده بود سال ها در سطوح بالای حکومت سوریه نفوذ کند.
کتاب «الی کوهن ، نفوذی و جاسوس اسرائیل»، روایتی مستند از چگونگی شکل گیری مأموریت الی کوهن است: از انتخاب و آموزش او در رژیم صهیونیستی، استقرار اولیه اش در آرژانتین به عنوان تاجر سوری تبار،تا نفوذ تدریجی اش به حلقه های سیاسی و نظامی دمشق.در مدت زمان نسبتا کوتاه، کوهن به یکی از چهره های شناخته شده و مورد اعتماد در ساختار سیاسی سوریه تبدیل شد؛ تا آنجا که نام او برای پست وزارت نیز مطرح شد.دسترسی او به اطلاعات حساس نظامی سوریه، از جمله آرایش دفاعی بلندی های جولان، برای برنامه ریزی عملیات های نظامی رژیم صهیونیستی حیاتی بود. تحلیلگران نظامی معتقدند داده هایی که از طریق کوهن منتقل شد، نقش مهمی در جنگ شش روزه سال ۱۹۶۷ ایفا کرد.این کتاب، با اتکا بر اسناد و مصاحبه های متعدد، تلاش می کند تصویری دقیق از چگونگی شکل گیری و پایان مأموریتی اطلاعاتی ارائه دهد که تأثیرات عمیقی بر خاورمیانه گذاشت.
الی کوهن در ۲۶ دسامبر ۱۹۲۴ در شهر اسکندریه مصر، در یک خانواده یهودی سوری الاصل به دنیا آمد. خانواده او از طبقه متوسط بودند و در محله ای یهودی نشین زندگی می کردند. پدرش، شائول کوهن، تاجری بود که به تقویت هویت یهودی در خانواده اهمیت می داد. الی از همان کودکی استعداد زبانی خود را نشان داد و به زبان های عربی، عبری، و فرانسوی تسلط یافت. خانواده کوهن نیز در سال ۱۹۴۹ به اسرائیل مهاجرت کردند، اما الی برای مدتی در مصر ماند تا به فعالیت های مخفیانه به نفع اسرائیل ادامه دهد. او در این دوران در انتقال اطلاعات به رژیم اشغالگر قدس و سازمان دهی فرار یهودیان از مصر نقش داشت. در نهایت، پس از تحت نظر قرار گرفتن توسط مقامات مصری، در سال ۱۹۵۷ به اسرائیل رفت.
کوهن پس از ورود به اسرائیل، در ابتدا به شغل های عادی پرداخت. او به عنوان مترجم و سپس در برخی مشاغل دولتی مشغول به کار شد، اما علاقه و توانایی هایش در فعالیت های اطلاعاتی توجه مقامات موساد را جلب کرد. در سال ۱۹۶۰، موساد او را به عنوان نامزد مأموریت های ویژه انتخاب کرد.
کوهن پس از آموزش های لازم با گذرنامه جعلی به نام کامل امین ثابت وارد دمشق شد. با سابقه ای ساختگی به عنوان یک مهاجر سوری ثروتمند که سال ها در آرژانتین تجارت کرده و حالا قصد دارد سرمایه اش را در سوریه خرج کند. موساد برای کوهن هویتی جعلی با نام "کامل امین ثابت" طراحی کرده بود؛ یک تاجر ثروتمند سوری تبار که سال ها در آرژانتین زندگی کرده و حالا قصد دارد به خاورمیانه بازگردد و در دمشق تجارت راه بیندازد. آرژانتین، به ویژه بوئنوس آیرس، در آن زمان جامعه بزرگی از مهاجران عرب (به ویژه سوری و لبنانی) داشت. بنابراین حضور یک تاجر سوری موفق در آنجا نه تنها طبیعی، بلکه قابل اعتماد جلوه می کرد. در آرژانتین، کوهن توانست با افراد بانفوذ عرب آشنا شود، از جمله دیپلمات ها، تاجران و حتی مقاماتی که بعدها به سوریه بازمی گشتند. این شبکه به او کمک کرد تا وقتی وارد دمشق شد، تنها و ناشناس نباشد.
او در محافل اقتصادی و اجتماعی ظاهر شد و خیلی زود مورد توجه قرار گرفت. کوهن هوشمندانه خود را به افسران ارتش، چهره های حزبی و کارمندان دولتی نزدیک کرد و حتی با تأمین مالی برخی پروژه ها، او به عنوان یک دوست وفادار به سوریه شناخته می شد. برای حفظ پوشش، کوهن در محافل عمومی و سیاسی، چهره ای ضدرژیم صهیونیستی و شدیدا وطن دوست نشان می داد. حتی گاهی پیشنهادهایی برای تقویت ارتش سوریه یا انتقال تسلیحات مطرح می کرد که باعث می شد به عنوان فردی مورد اعتماد شناخته شود. او هرگز از کسی به صورت مستقیم اطلاعات نمی خواست. بلکه از طریق شنیدن مکالمات، دیدن نقشه ها، حضور در جلسات غیررسمی و حتی بازدید از جبهه جولان به اطلاعات دست می یافت. اطلاعات را به صورت رمزنگاری شده و مخفیانه به اسرائیل منتقل می کرد.
فعالیت های مستمر و مشکوک کوهن به تدریج شک برخی از مقامات اطلاعاتی سوریه را برانگیخت. اگرچه روابط گسترده او با مقامات بلندپایه سوری و موقعیت اجتماعی اش باعث می شد کمتر مورد ظن قرار گیرد، اما استفاده مکرر از فرستنده رادیویی در آپارتمانش، توجه دستگاه های امنیتی را جلب کرد. این مقامات با کمک کارشناسان شوروی، که در آن زمان پیشرفته ترین تجهیزات شنود را در اختیار داشتند، تلاش کردند تا منشأ سیگنال های مشکوک را شناسایی کنند.
در ژانویه ۱۹۶۵، مأموران امنیتی سوریه با استفاده از فناوری شنود پیشرفته، موفق شدند محل دقیق فرستنده را ردیابی کنند. آن ها پس از دریافت سیگنال در چندین نوبت، دامنه جست وجوی خود را محدود کردند و در نهایت به آپارتمان کوهن رسیدند. هنگام یورش به خانه او، کوهن در حال ارسال پیام به تل آویو بود و به همین دلیل، شواهد غیرقابل انکاری از فعالیت جاسوسی او به دست آمد. در نهایت، در ۱۸مه ۱۹۶۵،کوهن در میدان عمومی دمشق و در برابر جمعیتی که برای مشاهده اعدام او گرد آمده بودند، به دار آویخته شد. این صحنه از تلویزیون سوریه نیز به طور زنده پخش شد تا هشداری برای دیگر جاسوسان احتمالی باشد.
نویسنده:الی بن حنان
مترجم:محمدمهدی سیدناصری
انتشارات:ذکر