ریحانه موسوی
نشست انتقال تجربه با حضور عادل تبریزی، کارگردان سریال «اجل معلّق» و سید محمد مداح حسینی، رئیس انجمن سینمای جوانان مشهد، در پردیس سینمایی هویزه مشهد برگزار شد. در این نشست که به همت انجمن سینمای جوانان خراسان رضوی و پردیس سینما هویزه، برگزار شد، عادل تبریزی تجربه ها و چالش های خود در فیلم سازی را، با جوانان علاقه مند به سینما در میان گذاشت و با صبر و حوصله به سؤالات تک تک آن ها پاسخ داد.
«اجل معلق» با پژوهش شکل گرفت
این کارگردان درباره سریال «اجل معلق» با اشاره به بازخورد های گسترده مخاطبان نسبت به آن بیان کرد: این سریال اکنون بسیار دیده می شود و بازخورد قابل توجهی از سوی مردم دریافت کرده ام. بدون شک بخشی از این موفقیت به پیش زمینه مطالعاتی و پژوهشی من بازمی گردد. زمانی که این پروژه به من پیشنهاد شد، تصمیم گرفتم برنامه های زندگی ام را تغییر دهم؛ به مدت چهار ماه در خانه ماندم و فقط «ساعت خوش» را تماشا کردم و یک کار پژوهشی جدی درباره این برنامه انجام دادم.تبریزی با اشاره به تأثیر برنامه «ساعت خوش» در تاریخ تلویزیون پس از انقلاب اسلامی بیان کرد: «ساعت خوش» توانست سه بازیگر را با مشروعیت و محبوبیت بسیار بالا به جامعه معرفی کند؛ نصرا... رادش،
رضا عطاران و ارژنگ امیرفضلی. این برنامه، به معنای واقعی کلمه، یک انقلاب در تلویزیون ایران بود. شناخت تاریخی من از «ساعت خوش» به شکل مستقیم در روند تولید «اجل معلق» تأثیر گذاشت. شک نکنید اگر کارگردان دیگری جای من بود و این پیش زمینه را نداشت، احتمالا خروجی کار متفاوت می شد.
کاهش شور و هیجان در سینما
عادل تبریزی در این نشست از چالش ها، موانع و فرصت های پیش روی فیلم سازان جوان سخن گفت و افزود: شور و هیجان در فضای سینما مانند بسیاری از پدیده ها کم شده و به صورت تک بعدی درآمده است؛ برای مثال، ممکن است 10سال پیش زمانی که با دوستی بیرون می رفتید، لذت بیشتری را نسبت به امروز تجربه می کردید. 10سال پیش، آمار ازدواج بیشتر بود و خانواده ها با آرامش و آسایش بیشتری زندگی می کردند. در مجموع شور و حال بهتری در زندگی فردی و اجتماعی مردم وجود داشت.
وی معتقد است شور و شوق نسبت به سینما، در 90درصد هنرجویان و دانشجویان این رشته رنگ باخته است. تبریزی در این زمینه توضیح داد: این سخن را با اطمینان و براساس تجربه شخصی خود بیان می کنم، چرا که به مدت 10سال مدرس انجمن سینمای جوانان بوده ام و به طور مداوم با نسل جدید در ارتباطم و با تمامی دانشگاه های علمی کاربردی تهران و دانشگاه سینما و تئاتر در تماس مستقیم هستم.
غفلت هنرجویان از آثار شاخص سینمای ایران
این کارگردان غفلت از آثار شاخص سینمای ایران را نقطه ضعفی بزرگ دانست و بیان کرد: وقتی از فیلم هایی مانند «پرده آخر» ساخته واروژ کریم مسیحی، «دندان مار» از مسعود کیمیایی، «نار و نی» به کارگردانی سعید ابراهیمی فر، «تاراج» ساخته ایرج قادری یا «نرگس» به کارگردانی رخشان بنی اعتماد صحبت می کنم و می بینم که بسیاری از هنرجویان این آثار را ندیده اند، احساس می کنم با یک اتفاق فاجعه بار روبه رو هستیم.وی دلیل استفاده واژه «فاجعه» را تلنگری برای کسانی دانست، که مدعی اند به صورت جدی به سینما و بازیگری علاقه مند هستند. تبریزی ادامه داد: شور و هیجان نسبت به سینما، و حتی میل به فعالیت حرفه ای در آن، بدون داشتن نگاه تاریخی و تحلیلی، بی معناست. اگر کسی بخواهد در سینمای ایران بازیگر یا کارگردان شود و به صورت جدی در این حوزه بماند، در گام نخست باید این شور و هیجان را از مسیر شناخت ریشه ها و آثار مهم این سینما دنبال کند.وی با طرح این سؤالات که «چگونه ممکن است کسی شاهکار هایی را که در زمان خود سقف سینمای ایران را لمس کرده اند؟» اذعان کرد: بدون شناخت سیر تاریخی بازیگری زن در سینمای ایران، اساسا نمی توان نگاهی عمیق و حرفه ای به این هنر داشت.وی با تأکید بر لزوم نگاه تحلیلی و تاریخی به سینما باز هم پرسشی مبنی بر اینکه
«چطور ممکن است پسری بگوید عاشق بازیگری است، اما نام هایی، چون هادی اسلامی یا فرامرز صدیقی برایش ناآشنا باشد؟» مطرح کرد و گفت: موارد فوق برای این است که بدانیم از کجا آمده ایم، در کجای مسیر ایستاده ایم و به کجا می خواهیم برویم.»
تبریزی آگاهی در علاقه مندی به سینما را امری مهم برشمرد و بیان کرد: اگر شور و هیجان نسبت به سینما، آگاهانه و مبتنی بر شناخت باشد، این اشتیاق می تواند به یک دستاورد ماندگار و یک موتور محرک در تمام مراحل زندگی تبدیل شود. چنین هیجانی صرفاً احساسی گذرا نیست؛ بلکه با فیلم دیدن، تحلیل و فهم عمیق، به نیرویی پایدار بدل می شود که فرد را در هر سن و شرایطی به پیش می برد.این کارگردان در ادامه از تجربه همکاری خود با دو کارگردان بزرگ سینمای ایران گفت و در این باره بیان کرد: زمانی که در کنار زنده یاد داریوش مهرجویی و مسعود کیمیایی به عنوان دستیار کارگردان حضور داشتم، دیدم که چگونه عشق به سینما در رفتار و نگاه آنان متجلی است. به ویژه وقتی سر صحنه فیلمی از مهرجویی حضور داشتم، او با شور و شوقی کودکانه صحنه ها را می چید، با بازیگران صحبت می کرد و برای هر پلان، جان می گذاشت. گویی کودکی هشت ساله است که در حال ساختن جهانی تازه است. این شوق، نه تنها در دوران جوانی، بلکه حتی در سال های پایانی عمر او نیز در وجودش شعله ور بود.
اهمیت دانستن تاریخ سینما
وی مطالعه تاریخ سینما را کاری مهم تلقی کرد و گفت: مسیر این افراد نشان می دهد موفقیت در عرصه سینما، الزاما به سن پایین یا شروع زودهنگام وابسته نیست، بلکه به عمق شناخت، پایداری و عشق واقعی به سینما بستگی دارد. برای مثال، داریوش ارجمند نخستین بار در سن ۴۴سالگی جلوی دوربین رفت و به عنوان یک بازیگر سینما شناخته شد. باید از خود پرسید که او پیش از آن کجا بوده و چه کرده است؟ چه مسیری طی شده تا در آن سن، به چنین جایگاهی برسد؟ یا رضا کیانیان، نخستین فیلم سینمایی اش را در ۳۹ سالگی بازی کرد و با فیلم «وسوسه های زمین» ظاهر شد و پس از آن در «پاتال» و «آرزو های کوچک» بازی کرد.
این ها صرفا نکاتی درباره سن نیستند، بلکه نکاتی تاریخی اند؛ نشانه هایی از شناخت و پختگی هنری.این فیلم ساز یکی از رازهای موفقیت افرادی را که در نظام تولیدی سینمای ایران به درستی مسیر پیشرفت را طی می کنند، برخورداری از شناختی آگاهانه و عمیق نسبت به تاریخ سینما دانست و گفت: این نکته صرفا یک تئوری نیست، بلکه تجربه زیسته کسانی است که امروز در چرخه حرفه ای سینما حضور فعال دارند.تبریزی برای نشان دادن اهمیت تاریخ سینما با مثالی از حامد بهداد چنین گفت: در دوران سریال «نارنجی پوش» که حامد بهداد یکی از مهم ترین، پرکارترین و درخشان ترین چهره های سینمای ایران بود و جایگاه خاصی جلوی دوربین داشت، در یکی از دیدارهایمان به من گفت:
«می خواهم برای خودم یک معلم شخصی بگیرم که تاریخ سینما را به صورت تحلیلی به من آموزش بدهد؛ به نظرت چه کسی را پیشنهاد می کنی؟» من هم گفتم: «سعید عقیقی یا احمد الستی.»
این فیلم ساز با بیان اینکه امکان ندارد پیشرفت حرفه ای واقعی بدون داشتن شناخت تاریخی از سینما و تلویزیون ایران اتفاق بیفتد ادامه داد: شما به عنوان یک بازیگر، حتی اگر فقط یک پلان جلوی دوربین بازی کنید، اما باسواد باشید و شناخت تاریخی داشته باشید، تأثیر آن در بازی تان کاملا محسوس است.
ضعف آموزش تئاتر و سینما در مشهد
سید محمد مداح حسینی، رئیس انجمن سینمای جوانان مشهد نیز در این نشست بیان کرد: رسالت انجمن سینمای جوانان، تسریع در روند تولید فیلم و آشنا کردن جوانان با شرایط، مراحل و فرصت های این حوزه است.
وی ادامه داد: بعد از انقلاب اسلامی، برخی چهره های قبل از انقلاب از سینما و تلویزیون کنار رفتند و حدودا تا اوایل دهه 70، امکان پخش طنز در تلویزیون نبود و همیشه جدیت و غمگین بودن به گونه ای ترویج می شد. اما برای اولین بار برنامه ای به نام «نوروز ۷۲» پخش شد، که طنزی جوان پسندانه داشت و یکسری چهره های جوان مانند رضا عطاران، نادر سلیمانی، نصر ا... رادش، حسین رفیعی، ارژنگ امیرفضلی و... را معرفی کرد، که بعد از آن به «ساعت خوش» پیوستند و تحولی در طنز تلویزیون به وجود آمد. برنامه های مهران مدیری، مهران غفوریان و... ادامه آن روند بود.مداح حسینی آموزش تئاتر و سینما در مشهد را به شدت بی در و پیکر توصیف و بیان کرد: از برخی هنرجویان می شنوم که بعضی مدرسان، تماشای فیلم را نه تنها توصیه نمی کنند، بلکه آن را عاملی برای از بین رفتن غریزه ذهنی هنرجو می دانند. همچنین بر این باورند که مطالعه کتاب های داستانی و ادبی نگاه شخصی فرد را تضعیف می کند و کتاب های نظری نیز مانع از تولید اثر می شود.