محله عیدگاه

محله عیدگاه یکی از محلات قدیمی مشهد است که در جنوب ‌شرقی اماکن متبرکه رضوی قرار گرفته است. اعتمادالسلطنه در سفرنامه خود، که در دوران ناصرالدین‌شاه نوشته شده، این محله را یکی از ۶محله بزرگ شهر معرفی کرده و آورده است: «محله عیدگاه در جنوب شهر و از کنار باروی شهر تا بست مقدس امتداد دارد که قطعه دیگر را "گود حسام‌الدین" و همچنین قطعه‌ای از آن "کوچه‌کربلا" و قطعه دیگر را "سرتپه‌خاک" می‌نامند.»

اظهار‌نظر درباره هر ۴مکان نام‌‌برده‌شده به‌دلیل مشخص‌‌نبودن مکان دقیق سجده‌گاه و گود حسام‌الدین مشکل است، اما در اسناد باقی‌مانده از دوره صفویه (۱۰۷۶‌قمری) نام کوچه «کربلا» آورده شده است.

با گذشت زمان بسیار، هنوز نام کوچه کربلا در خیابان امام‌رضا(ع) هیچ تغییری نکرده است. کوچه تپه‌خاک در محله عیدگاه هم ممکن است بقایای همان قطعه «سرتپه‌خاک» باشد. محله عیدگاه همچنین از طریق کوچه‌های عباسقلی‌خان، سرحوضان و باغ حسن‌خان به پایین‌خیابان مرتبط است. این محله در دوره پهلوی اول با ایجاد فلکه حضرت اولیه و خیابان تهران و در دوره پهلوی دوم با ایجاد بازاررضا به‌جای خیابان شیخ طوسی دستخوش تغییرات بسیار شد، اما هنوز هم کوچه اصلی این محله یا همان راسته عیدگاه به حیات خود ادامه می‌دهد.

دروازه عیدگاه که در محل کنونی میدان ۱۷شهریور قرار دارد، جزو ۶دروازه اصلی و قدیمی شهر به حساب می‌آمده که معمولا مسافرانی که از هرات و شهر‌های اطراف آن به مشهد می‌‌آمدند، از این دروازه وارد می‌‌شدند. پس از احداث یا تجدید‌بنای دروازه پایین‌خیابان، دروازه عیدگاه موقعیت خود را از دست می‌‌دهد و فقط در دوره قاجار زمانی‌که ‌همراه با دروازه بالا‌خیابان به‌عنوان گمرک انتخاب می‌‌شود، دوباره رونق خود را باز‌می‌یابد. بنا به‌گفته اهالی قدیمی محله، قسمت‌‌هایی از بارو، خندق، برجک‌‌ها و دروازه عیدگاه به‌‌علت گسترده‌نشدن زمین شهر از سمت شرق تا اوایل دهه‌۴۰ مشاهده می‌شده است.

درباره وجه‌تسمیه عیدگاه هم نظر‌های متفاوتی مطرح شده، اما معروف‌‌ترین روایت که در برخی منابع تحقیقاتی نیز آمده است، می‌گوید که در جریان حمله عبدالمؤمن‌خان ازبک به سال۹۹۸قمری، کشتار بزرگی در شهر رخ داده که مردم اجساد آن را در شمال حرم مطهر در ناحیه موسوم به «قتلگاه» که اکنون باغ رضوان است، دفن می‌کردند، اما عیدگاه که در مقابل قتلگاه یعنی ناحیه شرقی اماکن متبرکه رضوی قرار داشته است و از جنگ و کشتار مصون می‌ماند؛ به‌همین‌دلیل به «عیدگاه» مشهور می‌شود.

البته برخی هم معتقدند در گذشته در این مکان نماز‌های عید فطر و قربان برگزار می‌‌شده، است. اما نقل‌قول قدیمی‌‌های عیدگاه از نام محله‌شان، آن را به نوروز می‌‌رساند. آنان معتقدند در نوروز به‌ویژه سیزده‌به‌در، این محله به‌دلیل داشتن باغ‌های سبز بی‌شمار، تفرجگاه مردم مشهد و زائران بوده است و به همین‌ دلیل به‌مرور زمان به این نام شهره شده است.

با‌توجه‌به قدمت محله عیدگاه، بنا‌های متعددی مانند آب‌انبار، حمام، مسجد، تکیه، مدرسه و... در آن وجود داشته است و دارد که در نوع خود با‌ارزش بوده و در کتاب‌های مختلف هم به آن اشاره شده است. تکیه‌های صادق‌خان، قفلگرها، شمشیرگرها و مددیان؛ مساجد حاج‌علی‌مدد، قفلگرها، حوض‌شیر و خوردو؛ بازارچه عیدگاه و البته مجموعه ورزشی شهدای مشهد که شامل قدیمی‌ترین گود زورخانه این شهر و سالن کشتی است، ازجمله دیدنی‌های کنونی محله عیدگاه هستند.