نگاهی کوتاه به زیارت اربعین

بیستم ماه صفر که چهل روز از شهادت امام حسین (ع) و یارانش سپری می‌شود، اربعین نام دارد. در این روز به قرائت زیارت اربعین سفارش شده است. در اهمیت این زیارت همین بس که امام حسن عسکری (ع) قرائت آن را از نشانه‌های مؤمن شمرده است.

این زیارت که از امام صادق (ع) رسیده است، مضامینی عالی و آموزنده دارد. باتوجه به اینکه در آستانه اربعین حسینی هستیم، ضمن سفارش به قرائت این زیارت در روز اربعین، شایسته است نگاهی دوباره به محتوای این زیارت بیندازیم.

۱. سلام‌های توصیفی

امام صادق (ع) این زیارت را با سلام‌های توصیفی آغاز کرده است که نوعی تبیین مقام معنوی و جایگاه بلند جدش امام حسین (ع) نزد خداوند متعال است: السلام علی، ولی ا... و حبیبه، السلام علی خلیل ا... و نجیبه، السلام علی صفی ا... و ابن صفیه.

۲. جایگاه معنوی امام حسین (ع)

آن حضرت در فراز‌هایی از این زیارت هم امام حسین (ع) را برگزیده الهی و، ولی خدا معرفی کرده است: اللهم إنی أشهد أنه ولیک و ابن ولیک، و صفیک و ابن صفیک؛ و هم آن حضرت را پایه دین و رکن مسلمانی دانسته است: أشهد انک من دعائم الدین و ارکان المسلمین.

۳. اهداف نهضت عاشورا

امام صادق (ع) در فرازی از این زیارت به بیان اهداف امام حسین (ع) در نهضت عاشورا اشاره کرده است. نجات مردم از جهل و نادانی و از ضلالت و گمراهی ازجمله این اهداف است که فرمود: و بذل مهجته فیک لیستنقذ عبادک من الجهالة و حیرة الضـلالة.

۴. معرفی شخصیت منحط قاتلان امام حسین (ع)

امام صادق (ع) در این زیارت، در کنار سلام به جدش امام حسین (ع) و خاندان آن حضرت، دشمنان آن حضرت را مستوجب لعن معرفی کرده است تا در کنار تولی، سلسله مراتب تبری را نیز به شیعیان خود گوشزد کرده باشد: اللهم فالعنهم لعنا وبیلا، و عذبهم عذابا ألیما.

۵. اصالت خاندان امام حسین (ع)

امام صادق (ع) پس از آنکه در فراز‌های پیشین، انحطاط شخصیت و بی اصالتی قاتلان امام حسین (ع) را گوشزد کرده، طهارت امام حسین (ع) و اصالت خاندانش را به یاد آورده است: أشهد أنک کنت نورا فی الأصلاب الشامخة و الأرحام المطهرة. آن حضرت در ادامه نه تنها امام حسین (ع) را فردی پاک سرشت معرفی کرده، بلکه ذریه آن حضرت را نیز پاک و الگویی هدایت بخش برای جامعه اسلامی معرفی کرده است: أشهد أن الائمة من ولدک کلمة التقوی.

۶. حیات و مرگ سعادتمندانه

ششمین امام شیعیان جهان در فرازی دیگر از این زیارت، زندگی امام حسین (ع) را سعادتمندانه معرفی کرده است: عشت سعیدا. ضمن اینکه مرگ آن حضرت را ستوده و مظلومانه معرفی کرده است: مضیت حمیدا و مت فقیدا مظلوما.

۷. وراثت پیامبران

در این زیارت، امام حسین (ع) نه تنها وارث جدش رسول خدا (ص)، بلکه وارث دیگر پیامبران الهی نیز معرفی شده است: و أعطیته مواریث الأنبیاء. زیرا نهضت توحیدی امام حسین (ع) ادامه و همسو با جنبش نهضت پیامبران خداست.

۸. رهبریی قائدانه

رهبری امام حسین (ع) مانند رهبری پیامبران الهی قائدانه است نه سائقانه، چنانک ه امام صادق (ع) در فرازی از این زیارت، رهبری آن امام را پیشرو و قائدانه معرفی کرده است و‌ می‌فرماید: و قائدا من القادة.

توضیح مطلب آنکه قائد به کسی گفته می‌شود که پیش گام قافله باشد و با حرکت در پیشاپیش کاروان، خطر‌ها را به جان می‌خرد؛ اما رهبری سائقانه آن است که هرگز خودش را به خطر نمی‌اندازد، بلکه رعیت و زیردستان خودش را در مواقع خطر جلو می‌اندازد و خودش مانند چوپان آنان را از پشت سر می‌راند.

۹. درهم آمیختگی جهاد و شهادت با اسارت

امام صادق (ع) در فرازی دیگر از این زیارت، جهاد و شهادت را با اسارت درهم آمیخته و همه را در کنار هم آورده است: فجاهدهم فیک صابرا محتسبا، حتى‏ سفک فى‏ طاعتک دمه، واستبیح حریمه.

امام با این ترکیب خواسته است به همه بفهماند کسی که وارد عرصه دفاع از دین می‌شود، افزون بر جهاد و مقاومت، ایثار و شهادت، باید آمادگی برای تحمل اسارت برای خود و خانواده اش را نیز داشته باشد. امام حسین (ع) در میدان عمل این درهم آمیختگی را ثابت کرد و به همه فهماند که مدافع راستین دین باید چنین باشد.

۱۰. امام حسین (ع) سید و سرور همه سادات

همان طور که رسول خدا (ص) سید و سرور همه انبیای الهی است، امام صادق (ع) در بخشی از این زیارت، امام حسین (ع) را سید و سالار شهدای پیروان دیگر ادیان آسمانی معرفی کرده است: جعلته سیدا من السادة وقآئدا من القادة. بر این اساس، آن حضرت نه تنها سید و سالار شهدای کربلاست، سید و بزرگ همه انبیا و خلفایی است که در گذشته به شهادت رسیده اند.