رویداد‌های انقلابی ۹ و ۱۰ دی ۱۳۵۷ مردم مشهد به روایت اسناد ساواک

حسین بیات | شهرآرانیوز؛ طبیعتِ هر اتفاق بزرگی این است که به دو گونه مختلف از سوی طرفین خود روایت شود؛ روایت‌هایی که شباهت کمی با هم دارند و در بسیاری مواقع تنها اشتراکشان شاید زمان و محل وقوع ماجرا باشد. در چنین موقعیت‌هایی یکی از طرفین یا هر دو سعی می‌کنند کار کوچک طرف مقابل را بزرگ جلوه و کار بزرگش را نیز کوچک نشان دهند.

قهرمانان یک‌سو، اوباش دیگر سو هستند و کرده‌هایشان، نکرده‌های سوی روبه‌رو. چنین چیزی را می‌شود در روایت انقلاب کشورمان هم دید؛ جایی که روایت حکومت پهلوی از جنبش‌های مردمی بسیار متفاوت‌تر از آن چیزی است که مردم به‌خاطر دارند و تعریفش می‌کنند.

در پی دست‌یافتن به همین تفاوت‌ها، لابه‌لای اوراق جلد‌های «انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک» را گشته‌ایم به دنبال مشهد روز‌های ۹ و ۱۰ دی سال ۱۳۵۷. سه گزارش از وقایع و حوادث استان خراسان و اوضاع شهر را که در همان ایام، ساواک مشهد به مرکز مخابره کرده است، در خطوط زیر برای شما گرد آورده‌ایم تا از سوی دیگر هم به رویداد‌های یکشنبه خونین شهرمان نگاهی بیندازیم.

جعفر شریف امامی در نخستین روز نخست‌وزیری‌اش تغییر تاریخ کشور را از شاهنشاهی به هجری شمسی (۵ شهریور ۱۳۵۷) انجام داد؛ اما در گزارش‌های ساواک در روز‌های پس از این تاریخ، در بسیاری نمونه‌ها همچنان با همان تاریخ شاهنشاهی همراه است. ما نیز این گزارش‌ها را بدون تغییر در تاریخ و نگارش آورده‌ایم. همچنین در حاشیه برخی گزارش‌ها توضیحاتی از منابع مختلف آمده است که به درک بهتر موضوع کمک می‌کند.

دنباله حوادث و وقایع نقاط مختلف کشور در روز ۱۰ دی

۱- شهر‌های استان خراسان: الف - از ساعت ۱۱ روز ۱۰/۱۰/۲۵۳۷ مأموران فرمانداری نظامی برای پاک‌سازی مشهد از وجود عناصر اخلالگر به مقابله با آشوبگران پرداخته و ضمن درگیری‌هایی که به وجود آمده، حدود ۱۷۰ نفر در مشهد کشته و تعدادی نیز مجروح شده‌اند. ۱
ب- مقارن ساعت ۱۲ روز مذکور قریب ۳ هزار نفر از عوامل بلواگر ضمن دادن شعار‌های مضره، به پادگان بیرجند حمله کرده که نگهبان پادگان به مقابله پرداخته و ضمن آن یک نفر کشته و دو نفر مجروح شده‌اند.

پی‌نوشت:
۱- شهربانی کل کشور چند روز بعد آمار شهیدان مشهد را ۱۸۰ تن ذکر کرد و علت آن را چنین نوشت: «ساعت ۱۱:۴۵ روز ۱۰ / ۱۰ / ۲۵۳۷ در جریان تظاهرات در آن شهر، یک گردان تانک به فرماندهی یک نفر سرهنگ، خودسرانه وارد عمل شده و با تیراندازی، اخلالگران را متفرق و درنتیجه حدود ۱۸۰ نفر کشته و عده‌ای مجروح شده‌اند.»
ارتش نیز تلفات غیرنظامی روز‌های ۹ و ۱۰ دی را در شهر مشهد بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ نفر گزارش کرد. (گزارش زمستان ۵۷، ص ۱۲۸) و در بخش تلفات نیز همان رقم ۳۰۰ نفر را درج کرد.

وضعیت شهر مشهد در روز ۱۱ دی

۱. از صبح روز ۱۱ / ۱۰ / ۲۵۳۷، بازار و مغازه‌ها و کلیه ادارات و بانک‌ها در شهر مشهد تعطیل بوده است؛

۲. آیت‌ا... سیدعبدا... شیرازی و آیت‌ا... سید حسن طباطبایی قمی ضمن صدور اعلامیه‌هایی درباره حوادث و وقایع روز‌های ۹ و ۱۰ / ۱۰ / ۲۵۳۷ شهر مشهد از مردم خواسته‌اند برای اینکه مورد اصابت گلوله قرار نگیرند، از شرکت در اجتماعات و تظاهرات خودداری کنند.۱

ضمنا آیت‌ا... شیرازی در مشهد شایع کرده در حادثه روز ۱۱ / ۱۰ / ۲۵۳۷، تعداد چهارده نفر در منزل وی کشته و مجروح شده‌اند. (این شایعه صحت نداشته، مأموران انتظامی به منزل نامبرده وارد نشده و درگیری مأموران با اخلالگران و تظاهرکنندگان در یک صدمتری منزل یاد شده بوده است)؛

۳. شهر مشهد در اختیار مأموران فرمانداری نظامی است و روز ۱۱ / ۱۰ / ۲۵۳۷ سطح شهر و خیابان‌ها خلوت و اکثر اهالی از منازل خود خارج نشده‌اند. ۲،

۴. مقارن ساعت ۱۰:۳۰ روز ۱۱ / ۱۰ / ۲۵۳۷، سرنشینان یک خودرو پیکان بدون شماره در حال حرکت از خیابان جنب باشگاه افسران لشکر ۷۷ خراسان به مأموران باشگاه مزبور تیراندازی کرده که با تیراندازی متقابلِ مأموران مواجه و یک نفر دررابطه‌با این حادثه دستگیر شده است.
ارزیابی خبر: خبر صحت دارد.

پی‌نوشت:
۱. روحانیون مشهد با صدور اعلامیه‌ای از مردم دعوت کردند که در عزای عمومی ۱۲ / ۱۰ / ۲۵۳۷ که در مسجد گوهرشاد برپا خواهد شد، شرکت کنند. ساواک مشخصا از اعلامیه آیت‌ا... سیدعبدا... شیرازی در یک بولتن تک‌برگی یاد می‌کند که سند بعدی است؛

۲. رمضانعلی شاکری در صفحه ۱۳۲ کتاب «انقلاب اسلامی و مردم مشهد» درباره فردای یکشنبه خونین می‌نویسد: امروز خیابان‌های شهر در غم سنگینی فرورفته بود. تنها صدای گوش‌خراش چند تانک و نفربر و مسلسل‌ها شنیده می‌شد که با حرکت کینه‌توزانه خود و با تیراندازی پراکنده به مردم و مغازه‌های بسته، خیابان‌های خلوت شهر را خلوت‌تر می‌کردند. در شهر توسط مأموران ساواک، تلفن‌های ناشناس به مردم می‌شد که از خانه‌های خود خارج نشوید و اگر کسی زنگ خانه را زد، باز نکنید و اگر به ماشین‌های سواری مردم را تکلیف کردند، هرگز سوار نشوید؛ ازاین‌گونه شایعات، البته به‌منظور ایجاد محیط ارعاب و وحشت.

توزیع اعلامیه آیت‌ا... شیرازی

روز ۱۱ / ۱۰ / ۲۵۳۷ از طرف آیت‌ا... سیدعبدا... شیرازی در مشهد، اعلامیه‌ای در ارتباط با حوادث و وقایع اخیر شهر مذکور منتشر و در نقاطی از مشهد توزیع شده است. در اعلامیه موردبحث با اشاره به وقایع چند روز اخیر شهر مشهد و نیز حوادث شهر‌های تهران، تبریز، قم و تربت‌حیدریه ادعا شده، مأموران انتظامی منزل آیت ا... شیرازی را مورد حمله و هجوم قرار داده و عده‌ای را کشته‌اند.

در اعلامیه همچنین اضافه شده: «دستگاه حکومت با این اعمال وحشیانه برای چندمین بار ریشه‌دار بودن کینه خود را نسبت به مقام روحانیت ثابت و خوب برای همگان روشن نموده که چگونه دست استبداد به‌سوی علمای اعلام و مراجع تقلید دراز کرده است». در اعلامیه موصوف همچنین مردم به همبستگی بیشتر دعوت شده‌اند و روز ۱۲ / ۱۰ / ۲۵۳۷ نیز عزای عمومی اعلام و از مردم مشهد خواسته شده است در مجلس ترحیم و بزرگداشت خاطره کشته‌شدگان حوادث روز ۱۰ / ۱۰ / ۲۵۳۷ که در مسجد گوهرشاد برگزار می‌شود، شرکت کنند. ارزیابی خبر: انتشار و توزیع اعلامیه مذکور در شهر مشهد با متن بالا صحت دارد.