دشمن واقعی انسانها چه کسی است؟ دشمن دوستنما کیست؟
در مکتب اخلاقی اهلبیت (ع) ویژگیهای دشمن انسانها آمده است. امام جواد (ع) در توصیف عدو و دشمن انسانها فرمودهاند: قد عاداک من ستر عنک الرشد اتباعا لما تهواه. آنکه رشد و راه راست را به دلیل پیروی از هوای نفس تو و برای دلخوشی تو، بر تو بپوشاند با تو دشمنی نموده است. (نزهة الناظر و تنبیه الخاطر حلوانی، قرن پنجم، ص ۱۳۵، الدر النظیم فی مناقب الائمة اللهامیم (ع)، قرن هفتم، ص ۷۱۶، أعلامُ الدّین فی صِفاتِ المُؤمنین دیلمی، قرن نهم، ص ۳۰۹، بحارالانوار، ج ۷۸، ص ۳۶۴)
این حدیث امام محمد تقی (ع) به موضوع آیین دوستیابی ارتباط دارد و راهنمای جهانیان در مسئله دشمنشناسی است.
باید بر روابط اجتماعی انسانها و دوستان، اخلاق حاکم شود. لازم است دوستان در راه رشد به یکدیگر یاری رسانند.
دوستان برای رهایی از گمراهی، حرکت در راه رشد، گام برداشتن در صراط مستقیم و راه حق و پایداری در راه درست، به هدایت هم نیاز دارند.
پیروی از هوی و هوس و میل نفسانی در مقابل رشد قرار دارد و «رشد» و «متابعت از هوای نفس» در تضاد با هم هستند. دوست انسان کسی است که انسان را از هوای نفس میرهاند و به رشد میرساند. آنکه بهجهت پیروی از هوای نفس دوستش و خوشی وی، راه رشد را از وی پنهان میدارد دشمن اوست. «استتار رشد» از دوست برای دلخوشی و شادیاش در واقع دشمنی است.
دوستی که فقط میل و هوای نفس و دلخوشی و دلباختگی و عشق ناروای دوستش را در نظر میگیرد و تنها از هوای نفس دوستش پیروی میکند و از رشد وی صرفنظر میکند با وی دشمنی کرده است. در این حدیث «استتار راه رشد» به خاطر «اتباع از هوای نفس» به شدت نکوهش شده است.
جهاد اکبر و نبرد با هوای نفس احتیاج به هشدارها و مراقبت دوستان باتقوی و تذکرات خوبان دارد. آدمی که اتباع دوستش از هوای نفس را میبیند و میفهمد که نتیجه پیروی از هوا و هوس نابودی وی و سقوط در جهنم است و در عین حال چشمپوشی میکند و تنها به دلیل عدم رویارویی با دلخوشی و شهوت و عشق نامشروع وی و برای واگذاشتن او در لذت حرام، به وی اعتراض نمیکند قطعا دشمن اوست.
انسانها باید به افرادی که بیپروا و با صداقت هشدارهای اخلاقی میدهند احترام بگذارند. آنها دوست حقیقی انسان هستند.
فرد باید از ارتباط با دوستنمایانی که خود از هوای نفس پیروی میکنند و تنها بهخاطر دلخوشی و هوای نفس و میل نفسانی دوست خود، هرگز از رشد او سخن نمیگویند و راه حق و صراط مستقیم را به او نشان نمیدهند، پرهیز کند. به تعبیر امام جواد (ع) چنین فردی دشمن انسان است و جدایی از وی و پرهیز از ادامه ارتباط با وی لازم است. هر مؤمنی وظیفه دارد با هوای نفس خود مبارزه کند و دیگران را نیز از پیروی هوای نفس باز دارد. کوتاهی در هشدار به آشنایان در مسئله هوای نفس و هواپرستی آنها، روا نیست. زیرا این تقصیر و کوتاهی عمدی نشانه دشمنی است.