نقش زنان در مدیریت شهری بیشتر شده‌است

وحیدی- پنابادی| تحولات و تغییرات اجتماعی و تمایل به زندگی شهری، بی‌توجهی به ابعاد کیفی زندگی، آثار نامطلوبی بر سلامت فردی و اجتماعی جامعه و زندگی شهری گذاشته است. ارزیابی کیفیت زندگی در شهر‌ها از دیدگاه مردان و زنان متأثر از عواملی نظیر دسترس‌پذیری شبکه جامع حمل‌ونقل شهری برای همه، مشارکت و نظارت فعال شهروندان بر تصمیمات و اقدامات مدیران شهری، سلامت پایدار محیط زیست شهری، ایجاد فضا‌های عمومی پویا و توسعه روابط اجتماعی و ... است. برنامه‌ریزان شهری اعتقاد دارند باید همسو با بهبود سطح کیفی زندگی گام برداشته شود. بهبود کیفیت زندگی می‌تواند زمینه‌ساز شتاب توسعه اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و انسانی باشد. طی سه دهه گذشته سازمان‌های سیاست‌گذار و تصمیم‌ساز در جهان، ارتقای سطح کیفی زندگی افراد را پیش‌زمینه رفاه دانسته‌اند و کیفیت به اصلی‌ترین هدف اجتماعی کشور‌های مختلف تبدیل شده است. در همین راستا ضرورت بازنگری در رویکرد‌ها و سیاست‌های شهری، با هدف اصلاح بنیادی نابرابری جنسیتی مورد توجه جدی قرار گرفته است.
عدالت جنسیتی در بودجه‌ریزی شهری مبحث جدیدی است که توجه ویژه مدیران و برنامه‌ریزان شهری را می‌طلبد. برای بررسی بودجه شهری از منظر عدالت جنسیتی و در آستانه تصویب بودجه ۹۹ سراغ بتول گندمی رئیس کمیسیون برنامه و بودجه شورای اسلامی شهر مشهد رفتیم و با اوگفت‌وگو کردیم.

بودجه‌ریزی جنسیتی مفهوم نویی است که اولین‌بار در وین مطرح می‌شود و بعد به‌سرعت اشاعه پیدا می‌کند. سال ۱۹۹۹ مجامع جهانی مصوباتی می‌گذارند و توصیه می‌کنند که شهر‌ها نگاهی نو به بحث جنسیت داشته باشند و برابری را مد نظر قراردهند. نگاه شورای پنجم به زنان و مسائل مرتبط با آن‌ها چیست؟ آیا مشکلات زنان به‌طور خاص در شهر مشهد احصا شده است؟
شاید به صورت ریز و دقیق که تمام مسائل احصا و دسته‌بندی شده باشد، کاری انجام نشده، اما عمدتا در فضا‌های شهری، یکی از چالش‌ها و مسائل مهم ما بحث امنیت زنان در بهره‌مندی از فضا‌های شهری در ساعات مختلف شبانه‌روز است. تقریبا می‌شود گفت زنان در بخشی از ساعات روز می‌توانند از فضا‌های شهری در شرایط نسبتا ایمن استفاده کنند که صرفا شلوغی این‌گونه فضا‌ها تا حدودی تضمین امنیت است، در شرایطی که تردد شهروندان کم باشد و روشنایی محل درست مدیریت نشده باشد برای بانوان مشکل ایجاد خواهد شد و این مسئله یکی از دغدغه‌های جدی است که احصا هم شده است و باید چاره‌اندیشی شود. همچنین زنان بهره‌برداران اصلی حمل و نقل عمومی هستند، اما سهم آن‌ها از این خدمات ناچیز و کم است. متأسفانه همان نگاهی که زنان را کم می‌بیند در تخصیص این فضا‌ها هم وجود دارد. طبق آمار رسیده از حوزه اتوبوس‌رانی تقریبا از مجموع مسافران اتوبوس‌ها ۵۶ درصد زنان و ۴۴ درصد را مردان تشکیل می‌دهند. اما در بسیاری از اتوبوس‌ها یک سوم فضا فقط به زنان اختصاص داده می‌شود. پس در بحث حمل و نقل چالش‌هایی داریم که باید به آن بیشتر توجه کنیم. تلاش بر این است که همه شهروندان از همه ظرفیت‌های شهر استفاده کنند. در حوزه پارک‌ها و فضا‌های باز شهری که خصوصا نیاز دختران و زنان است، این نیاز احصا شده و فضا‌های مختص بانوان در حال گسترش است. در حوزه اشتغال و کسب‌وکار، گرچه شهرداری متولی این مسئله نیست، اما ظرفیت‌های ایجاد شده از سوی شهرداری، مثل روزبازارها، میادین میوه و تره‌بار، بازارچه‌ها و... غالبا در اختیار مردان قرار می‌گیرد. با یک نگاه سطحی متوجه می‌شویم که سهم زنان سرپرست خانوار و زنان هنرمند بسیار اندک است که باید درباره این مسئله نیز چاره‌اندیشی شود. در حوزه ظرفیت‌های فرهنگی بهره‌برداری بانوان از ظرفیت فرهنگی و ورزشی باید مدیریت شود چرا که صرفا بخشی از زنان می‌توانند از این امکانات استفاده کنند برای مثال ممکن است زمان خدمات‌دهی این مراکز برای زنان شاغل مناسب نباشد چرا که بیشتر در ساعات صبح فعال هستند و غالب زنان شاغل قادر به استفاده از این امکانات در این ساعات محدود نیستند.

وقتی صحبت از جایگاه زنان می‌شود، آمار‌هایی در گستره ملی در این باره موجود است. آیا این آمار‌ها به تفکیک در گستره شهری وجود دارد و مدیریت شهری آماری از این موضوع در مشهد دارد؟
حداقل من نمی‌توانم این ادعا را داشته باشم که در حوزه مدیریت شهری چنین آمار‌هایی را به تفکیک داریم. قطعا متولی این مسئله اداره کل زنان استانداری است که درباره شهر مشهد باید به صورت جامع و کامل اطلاعات داشته باشد، ولی در مدیریت شهری بخشی از این آمار وجود دارد. مثلا در حوزه سهم زنان از پست‌های مدیریتی از مجموع ۶۴۲ پست سرپرستی ۶۲ پست در اختیار بانوان قرار داده شده است که این آمار ۷/۹ سطوح سرپرستی را شامل می‌شود. یک شهردار منطقه، ۳ مدیرکل، ۴ معاون مدیر عامل سازمان، ۵ معاون شهردار منطقه و ۵۰ رئیس اداره در مجموعه شهرداری، مناطق و سازمان‌ها مشغول هستند که این مسئله نسبت به گذشته رشد چشمگیری داشته است.

چه تعداد از این بانوان در شورای پنجم منصوب شده‌اند؟
در گذشته شهردار منطقه اصلا نداشتیم و تعداد بانوان در سمت معاونان سازمان‌ها و معاونان شهرداران مناطق هم خیلی کمتر بوده‌اند و بیشتر بانوان به عنوان مشاور انتخاب می‌شدند. ارتقای جایگاه زنان در شهرداری مورد تأکید آقایان تقی‌زاده خامسی و کلائی بوده است. غالبا زنان در حد رئیس اداره بوده‌اند ضمن اینکه تعداد پست‌های سطوح سرپرستی در چارت سازمانی نسبت به گذشته کاهش پیدا کرده، اما سهم زنان ارتقای درخور توجهی داشته است و با این ارتقای جایگاه، سهم آنان از سطوح مدیریتی ادارات کل، معاونان سازمان‌ها در شهرداری مشهد افزایش پیدا کرده است.

در سطوح پایین‌تر هم آماری از میزان اشتغال زنان در شهرداری دارید؟
طبق آخرین آمار در مجموع ۷۷۷۳ نفر از شاغلان رسمی شهرداری به‌جز سازمان‌ها یعنی ستاد و مناطق ۱۰۱۶ نفر را بانوان تشکیل می‌دهند که این آمار یک هفتم جمعیت اصلی است. ۶۶۵ نفر از بانوان دارای مدرک لیسانس و فوق‌لیسانس و دکترا هستند و زمینه ارتقا را دارند. ۷۰ درصد این بانوان شاغل بین سنین سی تا چهل سالگی هستند که با توجه به سطح تحصیلات و سنوات خدمت آن‌ها، می‌توان در آینده انتظار بیشتری از حضور بانوان در مناصب مدیریتی داشت.

مطابق آنچه در دفاع از تبعیض مثبت بیان می‌شود، در نهاد‌های تصمیم گیرنده و سیاست‌گذار اگر قشری، حداقل ۳۰ درصد از ترکیب جمعیتی را داشته باشد، خواسته‌ها و نیاز‌های آن قشر در تصمیمات لحاظ می‌شود، اما اگر این نسبت کمتر باشد، خواسته و نیازهایشان لحاظ نمی‌شود. فکر می‌کنید چقدر زمان می‌برد که در شهرداری مشهد و در سطوح سرپرستی شاهد حضور سی درصدی بانوان باشیم؟
حضور زنان در مدیریت شهری در دو دهه گذشته شتاب خوبی داشته است و احتمالا با چنین شتابی خیلی زود به این شرایط می‌رسند، اما در شرایط موجود یک هفتم (معادل حدود ۱۵ درصد) جمعیت شاغلان شهرداری بانوان هستند، اما ۱۰ درصد سطوح سرپرستی در اختیار زنان قرار گرفته است، تمام تلاش ما این است که این آمار را به سطح تعیین شده در برنامه ششم برسانیم و نمی‌توانیم این قول را بدهیم که در بازه زمانی دو ساله این اتفاق رخ دهد، اما این جزو خواسته‌های شورا و تأکید‌های شهردار محترم است تا این اتفاق رخ دهد. مقاومت‌هایی که وجود دارد و اعتقادی که بعضا مدیران مرد ما نسبت به انتصاب بانوان ندارند از موانعی جدی است که پیش روی این قشر قرار دارد. از آنجایی که زنان در مناصب توان رقابت با ساختار‌های اداری را ندارند غالبا انصراف می‌دهند و خودشان را درگیر نمی‌کنند. البته بانوانی هم بوده‌اند که به سطوح بالای مدیریتی رسیده‌اند، اما خودشان به دلیل زندگی شخصی و شرایط محیط بیرون انصراف داده‌اند. این مسیر زنان جنگجو و ثابت قدمی می‌طلبد که برای رسیدن به حقشان عزم و اراده آهنین دارند که بعضا خیلی از خانم‌ها نمی‌خواهند درگیرش شوند.

زنان با توجه به فیزیک و تجربه زیسته (مثلا بارداری) تجربه متفاوتی در ارتباط با دسترس‌پذیری خدمات شهری دارند. در پروژه‌های عمرانی شهری تا چه اندازه این مسئله دیده شده است؟
منشور حقوق شهرنشینی در شورای پنجم تصویب شده است. در این منشور تأکید بر تبعیض مثبت برای گروه‌های خاص از جمله زنان شده است که یکی از محور‌های این منشور، تسهیل حضور شرایط در شهر برای همه است. بعد از ارزیابی با توجه به تکالیفی که وجود داشت تأکید کردیم که شهرداری از منظر عملیاتی باید به حوزه زنان نگاه دقیقی داشته باشد سپس نشستی را با حوزه معاونت داشتیم. اصلاح برنامه عملیاتی هم‌زمان با اصلاح بودجه به شورا خواهد آمد و در آنجا موادی به برنامه عملیاتی و تکالیف اضافه خواهیم کرد. مشخصا درحوزه‌های عملیاتی معلوم خواهیم کرد که چه برنامه‌هایی باید برای زنان انجام شود و چه شاخصه‌های عملیاتی را محقق کند. اکنون مشاوری گرفته شده است و در این بخش کار می‌شود. از منظر تکالیف قانونی و بخش‌هایی که خارج از تکالیف می‌توانیم به آن بپردازیم حتما سنگ بنای خوبی ایجاد خواهد شد. در سطح مشهد ۱۶۶۳ هکتار بوستان وجود دارد، اما ۴۰ هکتار درقالب پارک‌های بانوان است که مشخصا با رویکرد ورزشی و بحث سلامت در نظر گرفته شده است. حدود ۶ هکتار زمین هم در پارک وکیل‌آباد داریم در مجموع ۴۶ هکتار از مساحت مشهد را پارک‌های تک‌جنسیتی تشکیل می‌دهند؛ که شامل پارک ریحانه، ملت، حجاب، بهار و در آینده وکیل‌آباد خواهد بود. البته بوستان‌ها همگی در اختیار خانواده است. یکی از نکاتی که در توسعه این فضا‌ها قطعا باید مد نظر قرار بگیرد پراکندگی جمعیتی در سطح شهر است و زنان باید بتوانند به این فضا‌های شهری تک‌جنسیتی دسترسی داشته باشند. تلاش ما این نیست که این پارک‌ها صرفا از نظر وسعت افزایش پیدا کند بلکه کلونی‌های جمعیتی و دسترس‌پذیری برای زنان در مناطق مختلف شهری برای ما مهم است.

آیا تحقیقی جامع در مورد نیاز‌های زنان در تمام پارک‌ها صورت گرفته است یعنی اینکه دقیقا بدانیم کدام بوستان‌ها نا‌امن هستند و مناسب‌سازی نشده اند؟
در این بخش هم یک بررسی اجتماعی صورت گرفته است. پارک‌هایی که در مقیاس شهری داریم شرایط مطلوب‌تری دارند و مناسب‌ترند، مانند پارک ملت یا کوهسنگی. اما گاهی پارک‌هایی که در مقیاس محله و شرایط منطقه هستند به دلیل نوع طراحی و شرایط فرهنگی که در آن محله حاکم است، مشکلاتی دارند. خیلی وقت‌ها با اعتراض‌های زنان روبه‌رو هستیم که چرا پارک محل زندگی‌شان تبدیل به پاتوق افراد خاص است. اصلاح این مسئله با بازنگری شهرداری و گفتگو و حضور بیشتر نیروی انتظامی میسر است. اما به دلیل مسائل فرهنگی باید شورای محلات هم ورود کند و کانون‌های محلی تقویت شوند.

حضور زنان و خانواده‌ها در پاتوق‌های محله‌محور می‌تواند برای منطقه امنیت‌آفرین باشد. آیا بحث پاتوق محله‌ها به لحاظ دسترس‌پذیری و امنیت برای زنان به صورت جزئی بررسی شده است؟
خیر، بررسی نشده است، اما کسانی که می‌توانند در این مورد به شورای شهر کمک کنند قطعا شورای اجتماعی محلات هستند. درصد زیادی از شورای محلات را زنان تشکیل می‌دهند، اما اگر محلاتمان یک مرکز محله داشته باشد و محل گفتگو باشد و چالش‌ها و مشکلات در آن ارجاع شود و این مسئله از کانال مدیریت شهری بهتر رصد شود دیگر نیازی نیست که رصد علمی صورت گیرد. اما متأسفانه در فرآیند شورای محلات هر چند یک فرآیند نیمه انتخابی هم بر آن حاکم شده است، اما گاهی می‌بینیم که شورای محلات با مردم در ارتباط نیست. چیزی که مدیریت شهری می‌تواند از آن استفاده کند همان ظرفیت شورای محلات است که با ایجاد پاتوق‌های محله‌محور می‌شود آن را در خدمت گرفت این اتفاق در شورای پنجم هنوز رخ نداده است. البته باید توضیح داد در شاخص‌های سلامت، بهداشت و امید به زندگی سهم زنان را در سطح محله و منطقه گسترش داده‌ایم. برای نمونه، مسابقات محلی در نقاط مختلف شهر برگزار شد و ده‌ها تیم بانوان از محلات در آن شرکت کرده‌اند.

در ورزش همگانی چطور؟ آیا در بودجه پیوستی برای بحث عدالت جنسیتی درنظر گرفته شده است؟
در «برنامه عملیاتی مشهد ۱۴۰۰»، شاخص سلامت بهداشت و امید به زندگی اهمیت داشته است ما این شاخص را رصد کردیم که سهم زنان در تحقق شاخص چقدر بوده است. اگر بگویم ۵۰ درصد مشخصا این بودجه به سمت زنان و ۵۰ درصد به مردان اختصاص داده شده مقایسه درستی نیست، اما قطعا با تلاش‌های انجام شده سهم زنان از ۳۰ درصد بیشتر شده است. حضور زنان در عرصه ورزش همگانی بیشتر شده است که در امید به زندگی و سلامت آن‌ها تأثیر داشته باشد.

یعنی الزامی در این مورد به مجموعه‌های مربوط در شهرداری وجود داشته است؟
بله الزام داشته‌ایم. سال گذشته مصوبه‌ای در شورا در بحث ورزش قهرمانی تصویب شد که در آن تأکید شده است عدالت جنسیتی حتما مد نظر گرفته شود. طبق گزارش‌های دریافتی ۴ میلیارد و ۶ میلیون تومان در حوزه ورزش قهرمانی از آغاز سال به ورزشکاران اعتبار اختصاص داده شده که سهم درخور توجهی به ورزش قهرمانی زنان تعلق گرفته است. مثلا در فوتسال بانوان ۶۰۰ میلیون به بانوان ورزشکاری که در رشته‌های انفرادی کار کرده‌اند اختصاص داده شده است. اخیرا کمک ویژه‌ای هم به زنان برای گرفتن سهمیه المپیک شده است. ۸۰۰ میلیون تومان از کل بودجه ورزش قهرمانی، تا‌کنون در حوزه ورزش بانوان هزینه شده است. البته نمی‌توان انتظار حمایت پنجاه درصدی داشت، اما بر مبنای عدالت جنسیتی که شورا در نظر دارد بانوان ورزشکار مورد حمایت هستند. هر چند مدیران در حوزه‌های مربوط باز هم به صورت سلیقه‌ای بیشتر از ورزشکاران مرد حمایت می‌کنند.

در حوزه اقتصاد آیا طرحی برای اشتغال زنان و به خصوص برای کمک به زنان سرپرست خانواده از سوی شهرداری مشهد انجام شده است؟
مدیریت شهری متولی این مسئله نیست، اما می‌تواند بازوی خوبی برای کمک به سازمان‌های مربوط باشد. با این حال در این مسئله ورود داشته است و بخشی از فضا‌های بازارچه‌هایی که در اختیار سازمان میادین قرار دارد در راستای کمک به زنان کارآفرین فعال هستند. اما بانوان شاغلی که هنرمند و تولید‌کننده هستند از ظرفیت این فضا‌ها استفاده نمی‌کنند و باید شهرداری با فوریت دلایل آن را بررسی کند. استفاده بانوان کار‌آفرین واقعی از این فضا‌ها و شناخت تعداد آن‌ها از مشکلاتی است که اعتراضاتی نیز همواره به دنبال داشته است. این مسئله یکی از چالش‌های جدی است و تمام تلاش ما این است که از این فضاها، زنان کارآفرین به خصوص آن‌ها که به مشاغل خانگی مشغول‌اند بهره‌مند شوند. باید متولی یا مجموعه‌هایی در این بین قرار بگیرند که این ظرفیت‌ها را به سمت بانوان تولید‌کننده سوق دهند.
در حوزه کسب و کار‌های خرد در کمیسیون اقتصادی طرحی در حال انجام است. همین‌طور در بخش‌هایی مانند کارخانه و مرکز نوآوری که کسب و کار‌های نوین در آن فعال هستند نیز گروه‌های بانوان فعال‌اند و می‌توانند تأثیر گذار باشند، در این مرکز بحث جنسیت مطرح نیست و محدودیتی وجود ندارد و ان‌شاا... با راه‌اندازی کارخانه نوآوری در میدان پژوهش، زنان بیشتری در حوزه کسب و کار از این فضا استفاده کنند.