نگاهی به وضعیت نابسامان خرید شاهنامه در بازار کتاب ایران | نگذارید شاهنامه خریدن رؤیا شود!
هر قدر که مسئولان اهمیت مطالعه و کتاب خوان شدن مردم را جار بزنند و ترازنامه فرهنگی از عملکرد خود دراین باره پخش کنند، افزایش بهای پیوسته روبه فزونیِ کتاب‌ها و پایین آمدن توان خرید شهروندان، مردم را به این ادعا‌ها بدگمان خواهد ساخت.
شهرآرانیوز؛ امروز خوشبختانه بسیاری از مردم می‌دانند که شاهنامه کتاب مهمی است. بسیاری از بایستگی خواندن این شاهکار ادبیات ایران و جهان می‌گویند و برخی به فراگیری شاهنامه خوانی و فهم آن می‌کوشند. دسترسی به دانسته‌هایی درباره کتاب سترگ حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی هم به یاری سرچشمه‌های گوناگون، از کتاب‌های جوربه جور تا اینترنت، ساده شده است. بااین همه، هنگامی که پای خرید این کتاب به میان می‌آید، از دو جهت باید افسوس خورد؛ نخست اینکه آگاهی درباره نسخه‌های برتر شاهنامه چنان که باید، نیست؛ دوم، از این رو که با اوضاع کنونی اقتصاد – از جمله اقتصاد نشر - شهروندان روزبه روز از فراهم کردن کتابخانه شخصی شایسته و بایسته دورتر می‌شوند؛ کتابخانه‌ای بهره‌مند از ویرایشی درخور از شاهنامه فردوسی. هر قدر که مسئولان اهمیت مطالعه و کتاب خوان شدن مردم را جار بزنند و ترازنامه فرهنگی از عملکرد خود دراین باره پخش کنند، افزایش بهای پیوسته روبه فزونیِ کتاب‌ها و پایین آمدن توان خرید شهروندان، مردم را به این ادعا‌ها بدگمان خواهد ساخت. آنچه در پی خواهد آمد، بررسی‌ای است در زمینه دو عامل پیش گفته که شاید دوستداران شاهنامه و فردوسی و فرهنگ و ایران را از خرید شاهنامه‌ای درخور برای کتابخانه شخصی شان باز می‌دارد.
در جست وجوی نسخه مناسب
شاهنامه فردوسی که شمار بیت‌های آن را از نزدیک پنجاه تا حدود شصت هزار بیت گفته اند، کتابی ادبی با داستان‌هایی گیرا و فاخر و ارزشمند از ایران باستان است. در این داستان‌ها تاریخ و اسطوره و افسانه و پند و اندرز و هنر و زیبایی در هم می‌آمیزند تا سرگذشت و روزگار ایرانیان از کیومرث، شاه پیشدادی، تا یزدگرد سوم، شاه تیره روز ساسانی، روایت شود. شاهنامه سرشار است از داستان‌های رزمی شکوهمند یا اندوه بار (مانند «نبرد رستم و افراسیاب»، «رستم و اسفندیار»،
«رستم و سهراب»)، اما در کنار رزم، از بزم نیز بی بهره نیست («بیژن و منیژه»). اما نسخه‌های موجود از شاهنامه در بازار کتاب کم نیستند. از نسخه‌های بازاری تا ویرایش‌ها و تصحیح‌های معتبر. پیش از گسترش صنعت چاپ، بار تولید کتاب بر دوش کاتبان بود و آن‌ها بودند که از آثار نظم و نثر فارسی نسخه برداری می‌کردند. در این میان، خطا‌ها و سهل انگاری‌ها و دخالت‌های این فعالانِ کهنِ فرهنگ، تاریخ ایران را سرشار از نسخه‌های دست نویس متفاوت از یکدیگر کرد و شاهنامه نیز از این آسیب در امان نماند. کار به جایی رسید که حتی کتاب‌هایی منظوم از سُرایندگانی ناشناس (مانند «یوسف و زلیخا») به فردوسی بزرگ نسبت داده شد. در یک سده اخیر که پافشاری بر اهمیت نسخه‌های نزدیک به نخستین متن شاعران و نویسندگان پررنگ شده است، شاهنامه پژوهان تلاش‌های شایسته‌ای کرده اند و نسخه‌های بایسته‌ای از شاهکار حکیم توس ارائه داده اند: «شاهنامه چاپ مسکو»، «شاهنامه ژول مُل»، «ویرایش جلال خالقی مطلق از شاهنامه» و.... گویا برترین و تازه‌ترین ویرایش فاخر از شاهنامه، تصحیح دکتر جلال خالقی مطلق از این اثر است که خود چند ویرایش دارد. ویرایش چهارجلدی ظاهرا بازبینی شده تصحیح‌های قبلی خالقی مطلق است و اگر در پی خرید شاهنامه‌ای هستید که درصد احتمال انتساب آن به خود فردوسی، بیش از بقیه نسخ باشد، همین دوره چهارجلدی را تهیه کنید. اگر هم هزینه‌ای که برای این کار درنظر گرفته اید پاسخگوی بهای کتاب یادشده نیست، چاپ‌های مسکو یا ژول مل، دست کم در مقایسه با نسخه‌های بازاری انتخاب‌های بهتری اند. نگارنده احتمال می‌دهد ویرایش دوجلدی مهدی قریب نیز - که از برخی ویرایش‌های معروف مانند آنچه نام بردیم سود برده - نسخه بدی نباشد.
افزایش دو تا چند برابری بهای کتاب
برخی صاحب نظران، بهترین ویرایش موجود از شاهنامه را ویرایش دکتر خالقی مطلق می‌دانند. ادیب و پژوهشگری که عمری شاید به اندازه زمان سرایش شاهنامه را صرف دستیابی به نسخه‌ای منقح از آن کرده است. او یک بار دستاورد کوشش سی چهل ساله اش را در دوره‌ای هشت جلدی (همراه با سه جلد یادداشت‌های مربوط به شاهنامه و یک جلد بیت یاب، روی هم رفته در دوازده جلد) منتشر ساخت. سپس با بررسی‌های بیشتر و مطالعه دست نویس نویافته، باز هم شاهنامه را از دخل و تصرف‌ها پالود و دیدگاه هایش درباره درستی بیت‌ها و انتسابشان به فردوسی را در ویرایشی دیگر به کار بست. تازه‌ترین ویرایش استاد دوره چهارجلدی آن است که انتشارات سخن به چاپ
رسانده است. چاپ پانزدهم این دوره با جلد گالینگور و قطع رقعی در ۲۱۲۱ صفحه انتشار پیدا کرده است. بهای آن هم ۲ میلیون و ۳۵۰ هزار تومان است که البته هم زمان با نمایشگاه کتاب تهران می‌توان آن را با تخفیف تهیه کرد. این در حالی است که تا چندی پیش، این کتاب را می‌شد به مبلغ یک میلیون تومان در بازار پیدا کرد.
از تصحیح خالقی که بگذریم، به مشهورترین تصحیح شاهنامه در ایران می‌رسیم: چاپ مسکو. بر پایه این نسخه که حدود شصت سال پیش به همت خاورشناسان شوروی سابق در ۹ جلد انتشار یافت، شاهنامه‌های گوناگونی در انتشاراتی‌های مختلف ایران چاپ شده است. یکی از نمونه‌های معروف آن، کتابی است که نشر قطره به کوشش دکتر سعید حمیدیان در ۱۴۰۰ صفحه عرضه کرده است. بهای چاپ بیست وهشتم آن در قطع وزیری و با جلد گالینگور ۳۹۰ هزار تومان است. البته این قیمت مربوط به چاپ سال ۱۴۰۱ است و با توجه به روند صعودی قیمت‌ها چاپ بعدی بی گمان افزایش حیرت آوری خواهد داشت. تا پیش از این چاپ شاهنامه مزبور را می‌توانستید به بهای ۱۵۰ هزارتومان خریداری کنید.
یکی دیگر از نسخه‌های شاهنامه که در فراهم ساختن آن ۱۰ نسخه کهن از دست نوشته‌های شاهنامه بررسی شده و متن ویراست اول و دوم مسکو و نسخه جلال خالقی مطلق هم مورد توجه ویراستار آن بوده است، کاری است که انتشارات دوستان در دو جلد گالینگور به کوشش مهدی قریب نشر داده است. چاپ سوم این دوره سال ۱۳۹۹ در ۱۷۰۳ صفحه صورت گرفته و همان نسخه به بهای ۶۵۰ هزارتومان به فروش می‌رسد. از این کتاب نیز تا چندی پیش می‌شد به قیمت حدود ۱۵۰ هزار تومان در بازار دوره‌هایی را پیدا و خریداری کرد.
لازم است قید کنیم قیمت‌های قبلی کتاب‌ها که در این گزارش ذکر کردیم تقریبی و بر پایه جست وجو از کتاب فروش به دست آمد و از آنجا که روند افزایش بهای کتاب غیرطبیعی پیش می‌رود، نوسان قیمت‌ها قابل توجه است. برای نمونه، ممکن است چاپ دوم کتابی در بازار موجود باشد، اما چاپ سوم آن با بهایی بسیار بیشتر که به دو تا چهاربرابر هم می‌رسد، انتشار پیدا کند. آیا مسئولان فرهنگ و اقتصاد، برنامه‌ای برای مقابله با این وضعیت و پیشگیری از حذف کتاب به ویژه آثار مهمی، چون شاهنامه فردوسی از سبد خانوار ایرانی خواهند داشت؟
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
