صد سال داستان دربارهٔ هوش مصنوعی، از ۱۹۲۱ تا ۲۰۲۱ | این ده اثر ادبی را بخوانید
اینجا، به چند اثر ادبی دربارهٔ «هوش مصنوعی» پرداخته‌ایم که خواندن آن‌ها این روزها شاید بیش از هر زمان دیگری لازم و حتی لذت‌بخش باشد.
روشن است که در سال‌های اخیر موضوع «هوش مصنوعی» از مباحث بسیار مهم و البته جذاب جهان بوده است که هر انسانی را ــ خواسته باشد یا نخواسته باشد ــ متأثر کرده است. این مسئله در ماه‌های گذشته بیشتر هم محل توجه قرار گرفته است. با این‌همه، جهان داستان که در همهٔ زمینه‌ها پیشتر از جهان واقعی است در زمینهٔ هوش مصنوعی هم زودتر با مسئله رویارو شده است، چنان‌که حتی امکان دارد برای ما انسان‌ها نیز آموختنی‌هایی داشته باشد؛ برای همین، اینجا، به چند اثر ادبی در این باره پرداخته‌ایم که خواندن آن‌ها این روزها شاید بیش از هر زمان دیگری لازم و حتی لذت‌بخش باشد.
۱- ربات‌های جهانی روسوم (Rossum's Universal Robots, 1921)
نمایشنامه‌ای از کارل چاپک (۱۸۹۰-۱۹۳۸)، نویسندهٔ اهل چک. آن‌طور که گفته‌اند، چاپک بود که نخستین بار، در همین اثر، واژهٔ «رُبوت» را به‌کار گرفت. این واژه از «رُبوتا» می‌آید که در زبان چکی «بیگاری» معنی می‌دهد. او که در آثار خود به نقد تمدن ماشینی می‌پرداخت در این نمایشنامه ــ که خالق خویش را به شهرت رساند ــ نیز جهانی را تصویر کرده است که در آن اختراعات شخصی به نام «روسوم»، در نهایت، به شبیه‌سازی انسان منجر می‌شود. ربات‌های انسان‌نما، اندک‌اندک، بر آدمیان می‌شورند و آن‌ها را می‌کشند و بر همه‌چیز مسلط می‌شوند، اما به‌دلیل ضعفی که دارند مجبور می‌شوند از آخرین انسان بازمانده یاری بخواهند.
برگردان فارسی
- RUR، آدم‌های ماشینی (۱۳۴۹). ترجمهٔ سعید حمیدیان و کامران فانی. تهران: پیام. (در سال‌های اخیر، این برگردان را «نشر قطره» تحت عنوان روبات‌ها چاپ و منتشر کرده است.)
- روبوت‌های جهانی روسوم (نمایشنامه در سه پرده) (۱۳۹۶). ترجمهٔ ک. باسمنجی. تهران: نشر کبوتر.
۲- من، ربات (I, Robot, 1950)
مجموعهٔ نه داستان کوتاه از آیزاک آسیموف (۱۹۲۰-۱۹۹۲)، نویسنده و استاد دانشگاه روسی-آمریکایی. آسیموف یکی از بزرگان گونهٔ علمی-تخیلی به‌شمار می‌آید و در این نوعْ آثارِ بسیاری پدید آورده است. او در این زمینه حتی چندین کلمه و اصطلاح هم خلق کرده («رباتیک» از ساخته‌های اوست) و افتخارات زیادی به‌دست آورده است. این نویسنده، همچنین، بابت پیش‌بینی‌های درست خود در این حوزه، شهرتی بسزا یافته است. در همین مجموعه‌داستانِ قرن بیست‌ویکمی، آسیموف مسائل مهمی را طرح کرده است که امروز واقعاً از مباحث چالش‌برانگیز جهان فناوری محسوب می‌شوند؛ از آن جمله‌اند مباحثی نظیر «اخلاق هوش مصنوعی» که در آن به رابطهٔ متقابل انسان و هوش مصنوعی می‌پردازند.
برگردان فارسی
- من روب‍وت (۱۳۷۴). ترجمهٔ ه‍وش‍ن‍گ غ‍ی‍اث‍ی‌ن‍ژاد. تهران: پ‍اس‍ارگ‍اد.
- من روبات هستم [متن کوتاه‌شده] (۱۳۷۶). ترجمهٔ فرینوش رمضانی. [بی‌جا:] کتاب مریم، وابسته به نشر مرکز.
۳- ماه خاتونی خشن است (The Moon Is a Harsh Mistress, 1966)
رمانی از رابرت هاینلاین (۱۹۰۷-۱۹۸۸)، نویسندهٔ آمریکایی. هاینلاین، برخلاف آسیموف که در گونهٔ «علمی-تخیلیِ نرم» مینوشت، بیشتر در کار خلق داستان‌های «علمی-تخیلیِ سخت» بود که ــ با آسان‌گیری ــ یعنی داستان‌هایی که بُعد علمی و فنی آن‌ها برجسته‌تر از بُعد ادبی‌شان است، و تام گودوینِ آمریکایی (۱۹۱۵-۱۹۸۰) را آغازگر آن‌ها می‌دانند. او نیز، مانند آسیموف، پیشگویی‌های غریبی کرده است که یکی از آن‌ها طی همین رمان آمده است: در سال ۲۰۷۵، زمانی که ماه مستعمرهٔ زمین است، «اوکلی دیویس» که تکنسین رایانه است می‌فهمد رایانه‌ای تحت عنوان «هولمز ۴» که جامعهٔ قمری را اداره می‌کند به خودآگاهی رسیده است، و با او طرح دوستی می‌ریزد.
برگردان فارسی
- ماه خاتونی خشن است (۱۴۰۱). ترجمهٔ ماهان سیارمنش. تهران: کتاب‌سرای تندیس.
۴- ۲۰۰۱: ادیسهٔ فضایی (A Space Odyssey: 2001, 1968)
رمانی از آرتور سی. کلارک (۱۹۱۷-۲۰۰۸)، دانشمند و نویسندهٔ بریتانیایی. کلارک، در بین نویسندگان بزرگ گونهٔ علمی-تخیلی، امتیاز بزرگی داشت: او فیزیک و ریاضیات خوانده بود و در این حوزه‌ها نظریات برجسته‌ای داشت که یکی از آن‌ها که ایدهٔ ماهواره‌های مخابراتی بود بعدها واقعیت یافت. با این‌همه، این نویسنده به عرفان شرقی علاقه‌مند بود و در آثار ادبی خود از آن بهره می‌جست. مشهورترینِ این آثار همین رمان است که کلارک در نوشتن فیلم‌نامهٔ سینمایی آن هم مشارکت کرد و بابت آن اسکار بُرد. این کتاب روایت ماجرایی است که چندمیلیون سال را در بر می‌گیرد و در آن «دیوید بومن»، دانشمند فضایی، سفری غریب را تجربه می‌کند.
برگردان فارسی
- اودیسهٔ فضایی (۱۴۰۱). ترجمهٔ سمیرا عسگری. تهران: انتشارات پنگوئن.
۵- آیا آدممصنوعیها خواب گوسفند برقی میبینند؟ (Do Androids Dream of Electric Sheep?, 1968)
رمانی از فیلیپ کی. دیک (۱۹۲۸-۱۹۸۲)، نویسندهٔ آمریکایی. دیک، مانند داستان‌هایی که مینوشت، ماجراهای عجیب‌وغریبی داشت. او که از مشکلات عصبی رنج می‌برد زیست ناسالمی هم داشت. جالب اینکه می‌گویند همین زندگی دیک در خلاقیت استثنائی او مؤثر واقع شده است. این نویسنده، جز اینکه بینش فلسفی و جامعه‌شناختی ویژه‌ای داشت، در خیال‌پردازی هم منحصربه‌فرد بود. او که فراگیرشدن اینترنت، و واقعیت مجازی و چاپ سه‌بعدی را پیش‌بینی کرده بود منبع الهام بسیاری از سینماگران بوده است، از جمله با همین رمان که تاکنون دو اقتباس سینمایی از آن ساخته‌اند. اثر اخیر داستان کسانی است که از ربات‌ها بیگاری می‌کشند، اما با شورش آن‌ها روبه‌رو می‌شوند.
برگردان فارسی
- آیا آدممصنوعیها خواب گوسفند برقی میبینند؟ (۱۳۸۵). ترجمهٔ م‍ح‍م‍درض‍ا ب‍اطن‍ی. تهران: روش‍ن‍گ‍ران و م‍طال‍ع‍ات زنان.
- بلید رانر: آیا آندروئیدها خوابِ گوسفندهای الکتریکی را میبینند؟ (۱۳۹۸). ترجمهٔ شهریار وقفی‌پور. تهران: نشر نیماژ.
۶- روزگار بیعیبونقص (This Perfect Day, 1970)
رمانی از آیرا لوین (۱۹۲۹-۲۰۰۷)، نویسنده و ترانه‌سرای آمریکایی. لوین که استاد هیجان و تعلیق بود، با جزئی‌نگری و دقتی کم‌نظیر، داستان‌ها و نمایشنامه‌هایی معمایی و مرموز پدید آورده است که مو لای درزشان نمی‌رود و، اغلب، در اقتباس‌های نمایشی نیز بسیار موفق بوده‌اند، اگرچه تاکنون هیچ‌کس بر اساس رمانی که اینک از آن صحبت می‌کنیم اثری خلق نکرده است. این کتاب ماجرای برنامه‌نویسی است که از طریق رایانه‌ای تحت عنوان «یونی کامپ» اختیار انسان‌ها را به دست گرفته و باعث ایجاد جهانی یکپارچه و ــ شاید بهتر باشد بگوییم ــ یکنواخت شده است. نویسنده در این رمان، پیشگویانه، از سکونت دائمی آدمیان در سیارات دیگر سخن گفته است.
برگردان فارسی
- یونی کامپ (۱۳۶۳). [ترجمهٔ ج‍م‍ش‍ی‍د ن‍رس‍ی.] [تهران:] ک‍ت‍اب‌س‍را. (این برگردان را، اخیراً، در سال ۱۴۰۰، انتشارات نیلوفر با ویراستی تازه تحت عنوان روزگار بیعیبونقص [یونی کامپ] چاپ و منتشر کرده است.)
۷- عدل الحاقی (Ancillary Justice, 2013)
رمانی از آن لِکی (ت. ۱۹۶۶)، نویسندهٔ آمریکایی. لکی که کارش را با نوشتن داستان‌کوتاه آغاز کرده است، با نوشتن این کتاب، به جرگهٔ رمان‌نویسان پیوست و یکباره طوفان به‌پا کرد. او توانست با این رمان به افتخارات بسیاری دست یابد که برخی از آن‌ها تاکنون نصیب هیچ کس دیگری از علمی-تخیلی‌نویسان نشده است. رمان اخیر ــ که نخستین کتاب سه‌گانهٔ امپراتوری رادچ است ــ در زیرگونهٔ «اپرای فضایی» قرار می‌گیرد که رویدادهایی خارق‌العاده در پهنهٔ فضا را شامل می‌شود. داستان این کتاب که در چندهزار سال آینده رخ می‌دهد ماجرای سربازی است که به امپراتوری انسان‌ها در سیارهٔ اشغالی «رادچ» خدمت می‌کند و پس از چندی رازی را درمی‌یابد.
برگردان فارسی
- عدل الحاقی (۱۳۹۶). ترجمهٔ سیدمهیار فروتن‌فر. تهران: کتاب‌سرای تندیس.
۸- وضعیت قرمز (All Systems Red, 2017)
رمانی از مارتا ولز (ت. ۱۹۶۴)، نویسندهٔ مردم‌شناس آمریکایی. ولز داستان‌نویسی پرکار است که ده‌ها کتاب در گونهٔ علمی-تخیلی نوشته است. اما آنچه او را قلهٔ موفقیت معنوی و مادی رسانده است مجموعهٔ خاطرات ربات آدم‌کش است که این رمان نخستین کتاب آن است و ماجرای آن ــ پس از چاپ و نشر چند کتاب دیگر ــ همچنان ادامه دارد. این کتاب ماجرای رباتی است که وظیفه دارد از انسان‌ها محافظت کند، اما وقتی با هک‌کردن سیستم کنترل‌گرِ خویش به خودآگاهی می‌رسد، خشمگین از دست آدمیان، ماجراهایی عجیب را از سر می‌گذراند. نویسندهٔ این رمان نیروی ویژه‌ای در نمایش‌دادن جوامع واقع‌گرایانه دارد که شاید از رشتهٔ دانشگاهی او می‌آید.
برگردان فارسی
- ربات آدم‌کش ۱: وضعیت قرمز (۱۳۹۹). ترجمهٔ فرزین سوری. تهران: نشر پرتقال.
۹- ماشین‌هایی مثل من (Machines Like Me, 2019)
رمانی از ایان مک‌یوون (ت. ۱۹۴۸)، نویسندهٔ بریتانیایی. مک‌یوون هم آثار داستانی بسیاری خلق کرده است که تنها بخشی از آن‌ها را می‌شود علمی-تخیلی محسوب کرد. او کار خود را با نوشتن داستان‌کوتاه آغاز کرد و در ادامه به تحریر رمان روی آورد. مک‌یوون که همچنین کنشگری فعال در عرصهٔ اجتماع به‌شمار می‌آید، در رمان اخیر، پانزدهمین رمانش، بر خلاف رویهٔ معمول، نه به جهان آینده، که به دنیای امروز و مسائلی پرداخته است که از گذشته دامنگیر آن بوده است، به بریتانیایی که در نبرد بر سر مالکیت جزایر فالکلند در سال ۱۹۸۲، بر خلاف واقعیت، از آرژانتین شکست خورده و اینترنت در آن فراگیر شده است.
برگردان فارسی
- ماشین‌هایی مثل من، آدم‌هایی مثل تو (۱۳۹۹). ترجمهٔ اشکان غفاریان دانشمند. تهران: نشر نیماژ.
۱۰- کلارا و خورشید (Klara and the Sun, 2021)
رمانی از کازوئو ایشیگورو (ت. ۱۹۵۴)، نویسندهٔ بریتانیایی ژاپنی‌تبار. ایشیگورو که او را از نویسندگان برتر جهان در یکی-دو دههٔ اخیر می‌دانند، طی چند سال گذشته، بیشتر به نگارش داستان‌های علمی-تخیلی میل کرده است، تا آنجا که می‌توان مدعی شد که آخرین رمان او ــ که موضوع این نوشته است ــ از آثار گذشته‌اش خیال‌پردازانه‌تر است. این کتاب که شاید داغ‌ترین اثر در گونهٔ خود به‌شمار بیاید نسخهٔ به‌روزشدهٔ شازده‌کوچولو، آفریدهٔ پرآوازهٔ اگزوپری، می‌نماید: در این رمان، روایت رباتی را می‌خوانیم که «کلارا» نام دارد و راوی ماجرا هم هست. این ربات در ویترین یک فروشگاه منتظر است کسی بیاید و او را بخرد.
برگردان فارسی
- کلارا و خورشید (۱۴۰۰). ترجمۀ امیرمهدی حقیقت. تهران: نشر چشمه.
- کلارا و خورشید (۱۴۰۰). ترجمۀ پریسا دانش‌اشراقی. تهران: اشراقی.
- کلارا و خورشید (۱۴۰۰). ترجمۀ شیرین شکراللهی. تهران: کتاب کوله پشتی.
- کلارا و خورشید (۱۴۰۰). ترجمۀ احسان کاظمی. تهران: نشر گویا.
- کلارا و خورشید (۱۴۰۰). ترجمۀ شیوا مقانلو. تهران: نشر نیماژ.
- کلارا و خورشید (۱۴۰۱). ترجمۀ مریم بابایی. تهران: نشر گویا.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
