شگفتانه فرهنگستان زبان و ادب فارسی

نخستین «دستور خط فارسی» پس از کش وقوس‌های فراوان تیر ۱۳۸۰ تصویب شد، یعنی بیش از دو دهه پیش؛ البته اگر پیشنهاد شیوه نامه‌ای از طرف فرهنگستان را که زنده یاد حسن حبیبی در سال ۱۳۷۲ داد مبنا قرار دهیم، می‌شود سه دهه. نخستین «دستور خط فارسی» به رغم بسیاری از ابهامات نگارشی و ویرایشی، راهگشای خوبی بود.

بااین حال، انتقاد‌های فراوان موجب شد که در ۱۳۸۴ بازنگری انجام شود. پس از این بازنگری باز هم انتقاد‌ها فروکش نکرد. مهم‌ترین این انتقاد‌ها برمی گشت به اینکه دستور خط برای پیشنهاد‌های خود استدلال‌های مشخص و یکسانی ندارد و نیز اینکه همه مسائل و مشکلات خط فارسی در این جزوه مطرح نشده است.

این بود که از همان زمان فرهنگستان زبان و ادب فارسی به فکر ویراست جدید این اثر بود و باتوجه به پدید آمدن امکانات تازه، لزوم بازنگری و تکمیل این دستور خط احساس شد که فرهنگستان از دکتر محمد دبیرمقدم، عضو پیوسته و معاون علمی و پژوهشی فرهنگستان و مدیر گروه دستور زبان فارسی و رسم الخط، درخواست کرد تا با سرپرستی گروهی از صاحب نظران و کارشناسان این وظیفه را بر عهده گیرند.

به هرحال، ویراست جدید در ۱۴۰۱ رونمایی شد و به بازار نشر راه یافت. نسخه پیشین ۵۵ صفحه بود و ویراست جدید دستور خط فارسی ۸۸ صفحه دارد که افزودن این تعداد صفحه خود گویای این نکته است که جامع‌تر به موضوع خط فارسی نگاه شده است. اگر بخواهیم به یک ویژگی مهم ویراست جدید اشاره کنیم، مقوله فاصله گذاری است که به خوبی به آن پرداخته شده است.

انتقادی که پس از انتشار ویراست جدید همچنان بی جواب مانده بود، موضوع «گفتاری نویسی» بود که باتوجه به گسترش روزافزون سبک نوشتاری در دنیای وب و فضای مجازی، جای خالی آن احساس می‌شد و نگاه همه به فرهنگستان بود که ببینند این نهاد رسمی در این حوزه چه شیوه نامه‌ای را ارائه خواهد داد و آیا اصلا این سبک از خط را به رسمیت می‌شناسد یا نه.

اردیبهشت امسال و در نمایشگاه کتاب، در اتفاقی جالب و شگفت، انتشار «دستور خط غیررسمی» خبرساز شد و معلوم شد که فرهنگستان در این مدت به این مهم هم بی توجه نبوده و مشغول تدوین دستور خطی برای زبان گفتار بوده است. این خبر در نشست تخصصی زبان و رایانه با موضوع دستور زبان فارسی و رسم الخط در ۲۵ اردیبهشت، هم زمان با یادروز فردوسی و روز پاسداشت زبان فارسی اعلام شد.

در ادامه حتما بخوانید «حماسه» جاری در ادبیات

سخنان رئیس فرهنگستان در این نشست نشان می‌دهد، سبک نوشتاری فضای مجازی هم مورد توجه فرهنگستان بوده و نگرانی‌ها و دغدغه‌هایی وجود دارد. دکتر حداد عادل در این نشست که با موضوع «زبان و رایانه» بود دستور را اسکلت ساختمان زبان خواند و این گونه دغدغه هایش را بیان کرد: «درست است که استفاده از دستور خطّ مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی نمی‌تواند با اعمال زور رواج پیدا کند، اما در عین حال باید نگران این بود که شکسته نویسی به گونه‌ای بی قاعده باب شود؛ بنابراین، فرهنگستان معتقد است اجتنابی از شکسته نویسی نیست، اما باید نگران بود نسلی پدید بیاید که فکر کند فارسی یعنی همین شکسته نویسی و زبان فارسی از بین برود. بنابراین، فرهنگستان زبان و ادب فارسی باید مشخص کند حد شکسته نویسی تا کجاست.»

از این سخنان برمی آید که فرهنگستان در دوراهی این ماجرا، سرانجام به تدوین دستور خط غیررسمی (زبان گفتار) تن داده است، اما همچنان دغدغه‌مند و نگران موضوع را دنبال می‌کند. در یادداشت بعدی نگاهی داریم به این دستور خط.