صحیفه سجادیه تنها کتابی است که امام معصوم (ع) آن را املا کرده و امام دیگری آن را نوشته و دراختیار ما قرار گرفته است. دیگر میراث ائمه همچون نهجالبلاغه را علما با سلیقه و انتخاب خودشان جمعآوری کردهاند. اینکه محتوایی را امامی معصوم جمعبندی کرده باشد، بهعنوان بسته تربیتی میتواند مورد استفاده ما قرار بگیرد؛ چون وظیفه امام، هدایت و تربیت است.
در این بسته محتوایی همهچیز دیده شده است، از اینرو پس از قرآن، صحیفهسجادیه میراثی گرانبها نزد شیعه و عموم مسلمانان است. با این ویژگی و نقش هدایتگری امام، در این کتاب، بسته جامع هدایت و تربیت ارائه شده است که میتوانیم براساس اینکه در این بسته چه نکاتی آمده و چه نکاتی نیامده است، مکتبی تربیتی را استخراج کنیم و این میتواند در پژوهشهای تربیتی و روانشناختی، منبعی مهم برای کشف مکتب تربیت اسلامی و سبک زندگی باشد.
صحیفهسجادیه درکل یک سبک زندگی توحیدی را به مردم معرفی میکند؛ البته همه اهلبیت (ع) چنین آموزهای دارند، اما صحیفه بهدلیل آنکه از ابتدا تا انتها توسط امامسجاد (ع) انشا شده است، فرق میکند. در این کتاب توحید موج میزند. از همان آغاز تا میانه و سپس انتها، سبک زندگی توحیدی غلبه دارد.
در صحیفهسجادیه اصلاح نگاه به زندگی دنبال میشود؛ چون اصلاح این نگاه، اصلاح سبک زندگی را هم درپی دارد. امروز مشاوران روانشناسی در همه دنیا اذعان دارند اگر نوع نگاه به مشکلات تغییر کند، بهمرور مشکلات اعم از اضطراب و... حل میشود. صحیفهسجادیه کتاب تغییر نگرش ما به سبک زندگی است.
تربیت در صحیفهسجادیه در دو بخش قابل بررسی است؛ یکی تغییر نگاه به مسائل و دوم ارائه راهکار؛ برای مثال امروز در برخی کشورها والدین حق تنبیه فرزندان خود را ندارند؛ اگرچه در ظاهر این حمایت از بچههاست، در باطن به روابط فرزندان و والدین آسیب میزند. نمیگوییم که والدین به فرزندانشان ظلم کنند، اما این روش هم جواب نداده است. امامسجاد (ع) در صحیفهسجادیه از خدا میخواهند که ابهت پدر و مادر را در دلشان جای دهد، اسلام ابهت پدر و مادر را اصل میداند.
عرفانهای متعدد و متکثری وجود دارد؛ مثل عرفان هندی که در کشوری مثل آمریکا فراوان و رایج است. در این عرفانها آرامش، کلیدواژه است و در قالب مدیتیشن و در برخی مواقع هم از طریق تمرکز و برخی اذکار و اعمال مطرح میشود و هرچند گاه آرامش نسبی را ایجاد میکنند، اما وقتی درجهای بالاتر از عرفان عرضه میشود، آرامش هم حداکثری میشود. صحیفهسجادیه درپی آرامش پایدار است نه آرامشی مقطعی و زودگذر.
برای مثال قانون جذب میگوید انسان به هرچه بیندیشد، آن را جذب میکند. در عالم واقع نیز چنین است که انسان به هرچه فکر کند، برای رسیدن به آن تلاش میکند، اما نباید واقعیت دنیا را نادیده گرفت. مرحوم آیتا... بهجت میگفت: «انسان در این دنیا اگر به درصدی از خواستههایش برسد، باید خشنود باشد؛ چون بنا نیست که انسان به همه خواستههایش در این دنیا برسد».
با این نگاه انسان هرگز به بنبست و ایستگاه خودکشی نمیرسد؛ چون بخشی از رشد ما در حل نشدن مشکلات است. این نگاهی واقعبینانه است درمقابل سوسولیسم عرفانی که صرفا به جنبههای زیبایی ظاهری زندگی بشری توجه دارد یا نگاه اشتباه عرفان مسیحی که بعد ظاهری زندگی را مدنظر دارد تا ابعاد واقعی آن را.