امید حسینی‌نژاد - میرزای مهدی اصفهانی (۱۳۰۳ ق- ۱۳۶۵ ق) عالمی از تبار فقاهت است که تحول مهمی در حوزه علمیه مشهد ایجاد کرده است. مکتب فکری او و اندیشه‌های خاص اسلام‌شناسانه‌اش تحولی شگرف در حوزه خراسان و مشهد ایجاد کرد. برخی از شاگردان او هنوز در قید حیات‌اند و از ثمرات اندیشه و فکر او یاد می‌کنند. چندی پیش به همت دکتر محمدتقی سبحانی، مدیر مؤسسه فرهنگی معارف اهل بیت (ع)، آثار مرحوم میرزا مهدی اصفهانی به زیور طبع آراسته شد. چاپ آثار این عالم بهانه‌ای شد تا در گفتگو با دکتر محمدتقی سبحانی به بررسی زوایای مختلف اندیشه‌اش بپردازیم.
اگر ممکن است سیری از تحصیلات و زندگی‌نامه فکری میرزا مهدی اصفهانی ارائه بفرمایید.
میرزا مهدی اصفهانی در حوزه عقاید مبانی خود را با اندیشه‌های فلسفی و عرفانی آغاز می‌کند. ظاهرا نزد برخی از بزرگان نجف تحصیلات فلسفی داشت، اما بهطور مشخص در حوزه عرفان شاگرد مرحوم سید احمد کربلایی از تبار شاگردان ملاحسینقلی همدانی شد و به مراتب بالای سیر و سلوک عرفانی دست یافت و عرفان نظری و عملی را به خوبی فرا گرفت.
میرزا پس از مدتی به ایران برمی‌گردد و در طول مسیر در بروجرد با آیتا... بروجردی که در آن زمان هنوز در بروجرد تدریس میکرد، دیدار می‌کند. بنا بر گزارشی، حدود ۲ ماه پیش ایشان میماند و گفتوگوها و مباحثاتی میانشان برقرار میشود. همچنین در بین راه به اراک می‌رود و زمانی که آیتا... شیخ عبدالکریم حائری یزدی هنوز در اراک کرسی تدریس دارد، مدتی در درس ایشان شرکت می‌کند و اجازهنامههای علمای نجف را به شیخ عبدالکریم نشان می‌دهد و ایشان همان اجازات را تأیید می‌کند و از آنجا به سمت مشهد می‌رود.
در مشهد، در نقطه آغاز، تدریس علم اصول را شروع می‌کند و برای نخستین بار مبانی میرزای نائینی در زمان حیات خود نائینی به مشهد می‌رسد؛ این در حالی است که فرزند بزرگ مرحوم آخوند خراسانی (آقا میرزا محمد) و شاگرد دیگر آخوند یعنی حاج‌آقا حسین قمی در مشهد کرسی تدریس داشتند و مبانی درسی و فکری آخوند خراسانی در آنجا حاکم بود.
شیوه تدریس مرحوم میرزا چه ویژگی‌هایی دارد؟
از تاریخ تدریسهای میرزا به خوبی پیداست که سیر مباحث ایشان از سنتهای رسمی حوزوی آغاز میشود، ولی به تدریج با نقد آن اندیشهها مراحل جدیدی را طی می‌کند. در حوزه علم اصول پس از اینکه یک‌دوره کامل مبانی میرزای نائینی را تدریس می‌کند، در دوره دوم سعی می‌کند به صورت مقارن دیدگاههای خودش را مطرح کند. در دوره سوم به ارائه اندیشه‌های خاص خودش روی می‌آورد و دستگاه اصولی نسبتا تازه‌ای ارائه می‌کند که هرچند با مبانی اصولی نجف تفاوت دارد، ولی در چهارچوبهای علم اصول پیرو دیدگاه شیخ انصاری و میرزای نائینی است.
از آثاری که از میرزا برجای مانده میتوان به ۲ دسته از آنها اشاره کرد: پارهای از آنها تقریراتی مربوط به دورههای نخست تدریس ایشان در معارف و اصول است. دسته دوم نوشتههایی است که خود ایشان به خامه خویش در دوره آخر حیاتش نگاشته است که آخرین آرا و عصاره اندیشه‌های میرزا را باید در این قبیل آثار بازجست.
امتیازات مباحث معارفی میرزا مهدی اصفهانی را نسبت به سایر مباحث معارف بزرگان تشریح کنید.
همانطور که گفتم میرزا مهدی اصفهانی را باید از تبار متکلمان و محدثان شیعه دانست و در مقابل خط فیلسوفان و عارفان قرار داد. میرزا منتقد جدی اندیشه‌های فلسفی و عرفانی است و در مقابل از مبانی کلامی و حدیثی شیعه دفاع می‌کند. البته روش میرزا در نقد اندیشه‌های دیگران، با معیار‌های علمی و با تکیه بر مبانی عقلانی و وحیانی است. به گمانم ۳ نکته اساسی در اندیشه و آثار ایشان وجود دارد که میتواند به عنوان امتیازات این شخصیت به حساب بیاید: نکته اول این است که ایشان «روش اجتهادی» را در حوزه عقاید دینی باب می‌کند. همانطور که مستحضرید در گذشته تاریخ تشیع، ۲ جریان در درون اندیشه شیعه وجود داشت: یکی جریان محدثان و دیگری جریان متکلمان. جریان محدثان بر میراث وحیانی تکیه میکردند، اما کار اجتهادی عمیق و گسترده‌ای روی این میراث انجام نمیدادند.
نکته دوم این است که ایشان به صورت توأمان از عقل و وحی بهره میگیرد. بر خلاف اتهامی که به میرزا نسبت میدهند و وی را اخباری معرفی می‌کنند، هرکس به آثار میرزا مراجعه کند، کاملا روح عقلگرایی و توجه به مبانی عقلانی را در آثارش میبیند.
امتیاز سوم ارائه دستگاه فکری و معارف منظومهای از شناخت‌های اعتقادی است. بسیاری هستند که در ابوابی از عقاید، رسالهها و کتابهای علمی و اجتهادی نوشتهاند و به گره‌گشایی از معضلات فکری پرداخته‌اند و سعی کرده‌اند که همین روش عقلی‌نقلی را پیاده کنند؛ اما اینکه در تمام بخشهای معارف، آن هم به صورت منسجم، مباحث به هم بافته شده باشند و یک شبکه از گزارههای اعتقادی ارائه شده باشد، از امتیاز‌های میرزای اصفهانی است.
گویا ملاقاتی میان مرحوم میرزا و مرحوم حضرت امام (ره) رخ داده و گفتوگویی میان آنان صورت گرفته است. در‌این‌باره اگر مطالبی هست، بیان بفرمایید.
نقلهایی درباره دیدار امام خمینی (ره) با میرزا مهدی اصفهانی بیان شده است. گویا علی‌رغم اختلاف نظرهایی که در باب فلسفه میان ایشان برقرار بود و میرزا هم این تفاوت دیدگاه‌ها را دورادور می‌دانست، ظاهرا در یکی از سفر‌ها که مرحوم امام به مشهد مشرف می‌شوند، در ملاقاتی که به صورت تصادفی در حرم میان آن ۲ رخ می‌دهد، میرزا با وجود تفاوت سنی و جایگاهی که داشته است، در مقابل ایشان تواضع بسیار می‌کند. وقتی اطرافیان سبب این رفتار را از میرزا می‌پرسند، ایشان اشاره می‌کند که حاج آقا روح‌ا... کتاب کشف‌الاسرار را در نقد کتاب اسرار هزارساله نوشته و به دلیل این خدمت، شایسته ستایش و تکریم است. این قضیه نشان می‌دهد که اختلاف میرزا با فلاسفه اختلاف شخصی و اخلاقی نبود؛ و به هر حال حریم فکر و اندیشه را با بحث‌های اخلاقی خلط نمی‌کردند.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
