پس‌لرزه کرونا بر دارا و ندار

به گزارش شهرآرانیوز، داده‌های شاپرک نشان می‌دهد میانگین مبالغ تراکنش دهک دهم در اولین ماه سال نسبت به اسفند ۹۸، کاهش ۳۰/۲۲ درصدی داشته است، این شاخص برای دهک اول ۱/۵۶ درصد کاهش را نشان می‌دهد. در ظاهر گروه‌های کم‌درآمد افت تراکنشی کمتری داشته‌اند، اما از زاویه دیگر همین میزان تراکنش معنادار است. سهم قابل‌توجه کالا‌های لوکس در خانوار‌های پردرآمد و کاهش چشمگیر مصرف آن‌ها در ایام شیوع کرونا، در کنار تعطیل بودن برخی از خدمات، امور تفریحی و محدودیت‌های در نظر گرفته شده را می‌توان مهم‌ترین دلیل کاهش حجم تراکنش‌های گروه‌های پردرآمد جامعه دانست.
در مقابل کاهش ۱/۵۶ درصدی میانگین مبالغ تراکنش دهک اول، نیز با توجه به اینکه بخش عمده‌ای از سبد هزینه‌ای این دهک را اقلام ضروری مانند خوراکی تشکیل می‌دهد، حکایت از کوچک‌تر شدن سفره این خانوار‌ها دارد؛ زیرا طبق اعلام مرکز آمار تورم ماهانه گروه خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها در ماه فروردین بیش از ۵/۱ درصد بوده است. با توجه به اینکه این گروه کالایی بخش زیادی از سبد مصرفی خانوار‌های کم‌درآمد را تشکیل می‌دهد، می‌توان نتیجه گرفت که سفره خانوار‌های دهک اول بسیار بیشتر از کاهش مبالغ تراکنشی کوچک شده است.

بررسی گزارش اقتصادی شاپرک نشان می‌دهد، میانگین مبالغ تراکنش در دهک دهم (بر اساس ارزش و تعداد تراکنش‌ها) در ایام همه‌گیری کرونا نسبت به دهک‌های پایین‌تر کاهش بسیار بیشتری داشته است. درحالی‌که میانگین مبالغ تراکنش در دهک دهم در اسفند ۹۸ در حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار تومان بوده است، این مقدار برای فروردین ۹۹ به ۹۰۸ هزار تومان کاهش پیدا کرده است. در حقیقت این موضوع نشان می‌دهد بخش بزرگی از سبد مصرفی خانوار‌های پردرآمد را کالا‌هایی با کشش مصرفی بالا و کالا‌های لوکس تشکیل می‌دهد. از سوی دیگر میانگین مبالغ تراکنش دهک اول در فروردین ۹۹ نسبت به ماه قبل از خود ۱/۵۶ درصد با افت مواجه شده است که این موضوع نیز نشان می‌دهد بخش عمده‌ای از مصرف خانوار‌های کم‌درآمد کالا‌های ضروری است که حتی در ایام بحرانی مانند ماه‌های گذشته و در پی شیوع ویروس کرونا، امکان حذف از سبد مصرفی خانوار را ندارد.

کاهش تراکنش‌های بانکی در فروردین‌ماه
گزارش اقتصادی شاپرک برای فروردین‌ماه سال ۹۹ نشان می‌دهد که هم تعداد تراکنش‌های بانکی و هم ارزش کل این تراکنش‌ها، نسبت به اسفند سال ۹۸ کاهش قابل ملاحظه‌ای داشته است. در حقیقت این گزارش نشان می‌دهد که شیوع ویروس کرونا به تبادلات اقتصادی و روزمره مردم آسیب وارد کرده است. در اولین ماه از سال ۹۹، در حدود ۱۹۲۲ میلیون تراکنش به‌طور کلی در سیستم شاپرک به ثبت رسیده است که ارزشی برابر با ۱۹۸ هزار میلیارد تومان داشته است. مقایسه این حجم از تراکنش توسط کارت‌های بانکی با ماه قبل از فروردین نشان می‌دهد، هم تعداد تراکنش‌ها و هم ارزش آن‌ها کاهش قابل توجهی داشته است. تعداد تراکنش‌ها نسبت به اسفند با کاهش ۱۵/۷ درصدی مواجه شده است و ارزش تراکنش در شبکه الکترونیکی پرداخت کارت نیز با کاهش ۳۹/۷ درصدی روبه‌رو شده است.

مقایسه تعداد تراکنش‌های فروردین ۹۹ با ماه مشابه در سال گذشته نیز حاکی از افزایش ۵/۱۹ درصدی در تعداد تراکنش و ۷/۸ درصدی در مبلغ تراکنش بوده است. البته در افزایش در مبلغ تراکنش باید میزان تورم در سال ۹۸ نیز لحاظ شود تا مقدار حقیقی ارزش تراکنش‌ها در این دو ماه با یکدیگر مقایسه شود. در این گزارش البته مقدار حقیقی تراکنش‌های فروردین ۹۹ با ماه مشابه سال گذشته نیز مقایسه شده است و بر این اساس ارزش حقیقی تراکنش‌های اولین ماه سال جاری ۹/۸۷ درصد کاهش را نسبت به سال گذشته نشان می‌دهد. تمام این آمار‌ها نشان از ردپای پررنگ شیوع همه‌گیری کرونا بر اقتصاد کشور و کند‌شدن چرخ تبادلات روزمره حکایت دارد.

 

کاهش ارزش تراکنش پول‌دار‌ها
در گزارش شاپرک همچنین اطلاعات ارزش تراکنش‌ها به تفکیک دهک‌های مختلف نیز آمده است.
مرکز شاپرک در این گزارش در مورد شاخص دهکی توزیع مبالغ تراکنش‌ها و نحوه محاسبه آن نیز توضیحاتی ارائه داده است. در این گزارش آورده شده است که برای تعیین دهک‌ها، تراکنش‌ها به ترتیب ارزش مبالغ دسته‌بندی شده و به ۱۰ قسمت برابر به لحاظ تعدادی تقسیم می‌شود. یک‌دهم از تراکنش‌ها با پایین‌ترین مبالغ دهک اول و یک دهم از تراکنش‌ها با بالاترین مبالغ دهک دهم نامیده می‌شود.

بررسی آمار دهک‌های مختلف نشان می‌دهد در فروردین ۹۹ میانگین ارزش تراکنش بخش مرفه جامعه کاهش بسیار بیشتری نسبت به دهک‌های کم‌درآمد و اقشار آسیب‌پذیر داشته است. مقایسه ماهانه میانگین مبالغ تراکنش دهک دهم نسبت به اسفند ۹۸ حکایت از کاهش ۳۰ درصدی ارزش تراکنش‌های این دهک دارد و این درحالی است که برای دهک اول، در فروردین‌ماه، فقط ۱/۵۶ درصد میانگین مبالغ تراکنش‌ها کاهش پیدا کرده است. طبق این گزارش میانگین تراکنش‌های انجام شده از سوی دهک دهم درحالی‌که در اسفند سال گذشته ۱۳ میلیون ریال بوده است، این رقم برای فروردین به ۹ میلیون و ۸۶ هزار ریال رسیده است. از سوی دیگر، اما برای دهک اول این مقدار از ۱۸ هزار و ۸۴۴ ریال در اسفند به ۱۸ هزار ۵۵۰ ریال رسیده است.

کاهش بسیار کمتر مقدار ارزش میانگین تراکنش‌های بانکی اقشار کم درآمد نسبت به اقشار پردرآمد نشان می‌دهد، سهم بزرگی از مخارج دهک‌های پایین به اقلام ضروری‌تر اختصاص دارد که در ایام اضطراری مانند ایام کرونا نیز، نمی‌توان از خرید آن چشم‌پوشی کرد. در حقیقت بخش بزرگی از هزینه‌های خانوار‌های ثروتمند را کالا‌هایی با کشش بالا یا کالا‌های لوکس تشکیل می‌دهد که در مواقع بحرانی مانند همه‌گیری کرونا، مقدار مصرف آن به راحتی کاهش پیدا می‌کند.
کاهش مسافرت‌های داخلی و خارجی، رفت و آمد‌های غیرضروری و رفتن به رستوران و گروه کالا‌های فرهنگی مانند سینما و کنسرت از جمله کالا‌هایی هستند که در فروردین‌ماه چه از لحاظ محدودیت‌های دولتی و چه از لحاظ احتیاط بیشتر از سوی این خانوار‌ها با کاهش تقاضا مواجه شده‌اند. البته با اینکه کاهش میانگین مبالغ تراکنش در دهک اول، بسیار کمتر از دهک دهم تراکنشی بوده است، اما باید توجه داشت که همین کاهش ۱/۵۶ درصدی در دهک اول به‌دلیل وجود کالا‌های ضروری در سبد مصرفی این گروه از خانوارها، موجب شدیدتر شدن فقر و کاهش مصرف اقلام ضروری می‌شود. درصدی که شاید با مقدار ظاهری کوچک‌تر ضربه محکم‌تری به خانوار‌های این دهک وارد کند.

البته تفاوت در مقدار مطلق میانگین تراکنش‌های بین دهک اول و دهم تابع عوامل دیگری نیز هست. یکی از این عوامل تفاوت در روش پرداخت بین خانوار‌های کم‌درآمد و خانوار‌های مرفه است. خانوار‌های دهک دهم اغلب تراکنش‌های خود را به‌صورت اینترنتی انجام می‌دهند؛ درحالی‌که حجم بیشتری از مبادلات افراد دهک اول به‌صورت نقدی صورت می‌گیرد که این مبادلات در آمار شاپرک منعکس نمی‌شود. از سوی دیگر خانوار‌های دهک دهم معمولا خرید‌های خود را به‌صورت یک‌جا و از فروشگاه‌های اینترنتی انجام می‌دهند که این موضوع نیز بر مقدار ارزش میانگین تراکنش‌ها اثر می‌گذارد. اما در بین گروه‌های کم‌درآمد خرید‌های متفرقه و جدا از هم احتمالا رواج بیشتری دارد.

منبع: روزنامه دنیای اقتصاد