چند روایت از گذشته بولوار ۲۲ بهمن/ ادغام ۳ روستا در یک محله

مغربی/ شهرآرانیوز  - محله بهمن دربردارنده سه روستای قدیمی شامل چاهش، کلاته بوقا و مال‌آباد است.
بسیاری از شهروندان منطقه۳ که از شهر‌ها و استان‌های هم‌جوار به مشهد مهاجرت کرده و ساکن شده‌اند، از ۴۰ سال قبل محله بهمن و خواجه‌ربیع اطلاع چندانی ندارد. جالب است بدانید حدود ۴۰ سال پیش، خواجه‌ربیع و بهمن محله‌ای ارباب نشین بود و بیشتر به نام روستای «چاهش» شهرت داشته است. این روستا چشمه، قبرستان و کالی به همین نام داشته است. این روستا در دهه ۸۰ به محدوده شهری پیوست. اگر بخواهیم نقشه‌ای از محدوده این روستا و البته محله بهمن کنونی ترسیم کنیم شبیه ذوزنقه است که دو ضلع آن را حدفاصل میدان امام حسین تا انتهای بولوار بهمن و میدان امام حسین تا خیابان شهید چراغچی ۱۱ تشکیل
می‌دهد.
امروزه گورستان چاهش و کلاته بوقا در پشت آبادی و هنوز فعال است و در حدفاصل بین صدمتری و خواجه‌ربیع، پشت پارکینگ شرکت اتوبوس‌رانی واقع شده است. این گورستان میان منازل محصور است و ویژه اهالی شهرک (روستا‌های چاهش و کلاته بوقا) است. قدیمی‌ترین تاریخ سنگ‌نوشته ۱۲۸۹ ه. ق است.
درباره روستا کلاته بوقا (بوقه) باید گفت که پس از انقلاب به شهرک قدس تغییر نام داد. بنا به گفته اهالی خواجه‌ربیع حدود دهه ۵۰ جاده مال‌رو میان جاده مشهد و کلات برقرار بود و اگر زائری از کلات قصد سفر به مشهد داشت، باید با اسب و الاغ چهار روزی در راه می‌بود تا به مشهد برسد. دهه ۶۰ راه مواصلاتی جدید از کلات به مشهد احداث شد که قسمتی از راه از میان اراضی کلاته بوقا گذشت. از این‌رو زمین‌های حاشیه جاده تغییر کاربری دادند و به منطقه مسکونی تبدیل شدند. به دنبال این تغییر و تحولات، محله‌ای به نام جاده کلات ایجاد شد. چند سال بعد با احداث سینما بهمن، نام این محله بولوار بهمن و بعد‌ها به بولوار ۲۲ بهمن تغییر پیدا کرد. روستای کلاته بوقا در دهه ۸۰ به محدوده شهری منطقه ۳ پیوست. در این روستا آن موقع ۲۵۰ خانوار زندگی می‌کردند که بیشترشان از هم‌وطنان کرد بودند.
درباره پیشینه مال‌آباد می‌توان گفت که در مجموعه ناصری (۱۲۹۸_۱۳۰۰) ذیل بلوک تبادکان و مزرعه مال‌آباد آمده است: «قدیم النسق است. هفده خانوار است از تاجیک. از قنات، زراعت و باغات خود را مشروب می‌سازند. هوایش معتدل است.» مال‌آباد تا انقلاب سال ۱۳۵۷ به‌صورت روستا با ۶۰ خانوار جمعیت باقی بود، اما در دهه‌های اخیر در عمل جزو شهر شده است. مال‌آباد در حاشیه چپ جاده مشهد کلات و مجاور خواجه‌ربیع واقع شده است.
محله بهمن متشکل از سه روستای چایش، کلاته بوقا و مال‌آباد و هر روستا شامل قلعه‌هایی بوده است؛ برای مثال روستای مال‌آباد که بیشتر ساکنان آن از دیرینگی و قدمت آن مطلع نبودند. بر اساس گفته کهنسالان این محدوده، روستا دارای سه قلعه کنگره، قلعه سر جو (سرجوب به زبان محلی) یا حسن باغی و قلعه قوامی بوده است. به‌طور متوسط هر قلعه در مال‌آباد ۱۰ تا ۱۵ خانوار داشت به‌طوری‌که بر اساس گفته برخی از افراد، در مجموع همه مال‌آباد ۳۰ خانوار داشته و دورتادور هر قلعه که دیوار‌های کهنه حدود یک متری داشت، خانه‌های اغلب گنبدی و گاهی از خشت خام بوده است. البته گاهی خانه‌ای چوبی هم ساخته می‌شد. این روند از سال‌های ۱۳۴۰ به بعد رو به دگرگونی گذاشت و خانه‌ها به سمت استفاده از آهن در بدنه و اسکلت آن رفتند. درون خانه‌ها هم فضای کوچکی بوده است به نام اجاق که در بخشی از آن آتش درست می‌کردند و بخش دیگری از آن انبار بود که در آن کنده نگهداری می‌شدو بخش دیگری از آن برای گذاشتن کرسی بود، در چنین خانه‌های گنبدی، یک اتاقک هم در پشت تعبیه شده بود که به آن دالانچه می‌گفتند و محل نگهداری دانه‌ها و غله‌ها بوده است.
وجه‌تسمیه قلعه سر جو (سرجوب) بدین‌صورت بود که درگذشته در مال‌آباد آب‌لوله‌کشی وجود نداشت و مردم برای تأمین آب به آب‌انبار می‌رفتند که این آب‌انبار در آغاز قلعه سرجو (حدود ابتدای بهمن ۲۲/۲۶ کنونی) واقع شده بود.
وجه‌تسمیه کلاته بوقا (کِلتُه بُقُه) نیز به گفته برخی از ساکنان قدیمی محله از این‌رو بود که خواجه‌ربیع دارای بقعه است و هم‌چنین زمین‌های کلاته بوقا، هر دو، دست یک ارباب یکسان بوده است که در این میان چند ارباب به نام‌های یغمایی، کلیور، کیوان، شکرا... خان و تیمورخان عوض کرده است بدین‌صورت که این افراد این دو کلاته باهم را یک یا دوساله از آستان قدس اجاره می‌کردند. درگذشته به خواجه‌ربیع بقعه می‌گفتند و هر دو کلاته هم در اختیار یک نفر بود و اینجا را هم در ارتباط با همان خواجه‌ربیع یا بقعه و حتی وصل به آن می‌دانستند بنابراین می‌گفتند کلاته بقعه.