نگاهی به مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد | قانون گذاری شهری با چاشنی پژوهش

یکی از اصول اساسی تقنین، کندوکاو مباحث علمی درباره یک مسئله است و به معنای دیگر، قانون گذاری در موضوعات مختلف بدون دارا بودن پایه‌های علمی و پژوهشی، راه به جایی نمی‌برد. شورای اسلامی شهر مشهد نیز تقریبا از سال‌های ابتدایی آغازبه کار خود با درک این موضوع مهم، به عنوان نخستین پارلمان شهری کشور، سازوکاری به نام «مرکز پژوهش ها» را پدید آورد تا از یک سو با استناد‌های علمی و منطقی و ازسوی دیگر با ابزار پژوهش، بتواند قوانینی را از سر بگذراند که هم از نظر دقت و ضمانت اجرا حرف‌های زیادی برای گفتن و هم کمترین تداخل را با قوانین بالادستی داشته باشد.

حالا عمر این مرکز علمی به بیست سال رسیده است و هفته پژوهش، فرصت مغتنمی است تا نیم نگاهی به پیشینه و کارکرد‌های اجتماعی و شهری این نهاد بیندازیم.

اهداف مرکز پژوهش‌ها

• شناسایی دستاورد‌های جدید و مطلوب برای آینده شهر
• تسری دستاورد‌های جدید در بدنه نظام شهری
• افزایش اثربخشی و کارایی فرایند‌های سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، نظارت و ارزیابی تصمیم‌های شورای شهر
• کمک به حاکمیت تفکر راهبردی و آینده‌پژوهی در شورای اسلامی شهر
• کمک به تبیین چشم‌انداز، اهداف، راهبرد‌ها و سیاست‌های کاری شورای شهر

مرکز پژوهش‌ها در یک نگاه

مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد مقدس در سال ۱۳۸۳ با اتکا به تخصص‌ها و مطالعات فراهم‌آمده، بهره‌گیری از آنها و همچنین استفاده از ظرفیت سازمان‌های دیگر و کارشناسان مرتبط در شناخت کارشناسانه مسائل و پاسخگویی به نیاز‌های نو در تدوین سیاست‌ها و نظارت بر اجرای سیاست‌ها بنا نهاده شده است.

این مرکز با به‌کارگیری تمام توان موجود علمی و نخبگانی کشور و به‌ویژه شهر مشهد، اثربخشی کاملا مؤثری در تصویب طرح‌ها و لوایح در صحن شورا دارد.

مرکز یادشده به‌عنوان یک مرجع تخصصی بی‌طرف و مورد وثوق شورای اسلامی شهر، جامعه نخبگانی و پژوهشگران مطرح است.

مروری بر کارنامه

• برگزاری ۱۰ کنفرانس ملی برنامه‌ریزی و مدیریت‌شهری
• برگزاری سه کنفرانس بین‌المللی برنامه‌ریزی و مدیریت‌شهری
• تعریف و راهبری طرح‌ها و مطالعات پژوهشی
• برگزاری نشست‌های تخصصی در حوزه‌های مختلف شهری و موردنیاز کمیسیون‌ها
• برگزاری کارگروه‌های تخصصی ذیل کمیسیون برای هم‌اندیشی با استادان و صاحب‌نظران با هدف بررسی دستورکار‌های مرتبط
• ارائه نظریات کارشناسی درباره طرح‌ها و لوایح
• تدوین پیش‌نویس طرح
• تهیه انتشارات از تجارب جهانی و گزیده پژوهشی
• انتشار کتب از دستاورد‌های پژوهشی و خروجی نشست‌های تخصصی
• تهیه کتاب عملکرد چهارساله شورای شهر و تجربه‌نگاری اعضای شورای شهر (دوره چهارم تا ششم)
• پشتیبان محتوایی و علمی شصت‌ونهمین اجلاس مشورتی رؤسای شورا‌های اسلامی کلان‌شهر‌ها
• حضور و ارائه آخرین دستاورد‌های پژوهشی مرکز در نمایشگاه پژوهش و فناوری
• پشتیبان محتوایی و علمی نشست رؤسای کمیسیون‌های حقوقی شورا‌های اسلامی کلان‌شهر‌ها
• همکاری و تعریف طرح پژوهشی با بنیاد ملی نخبگان خراسان‌رضوی
• برگزاری جلسات تخصصی تدوین چشم‌انداز بیست‌ساله مشهد
• پشتیبان محتوایی و علمی دومین اجلاس رؤسای کمیسیون‌های عمران، حمل‌و‌نقل و ترافیک شورای اسلامی کلان‌شهر‌ها
• برپایی نشست مشترک با مراکز پژوهشی شورا‌های اسلامی کلان‌شهر‌ها
• شرکت در کنفرانس‌های ملی و بین‌المللی
• حضور و ارائه نظریه در کارگروه شرح خدمات و حق‌الزحمه مطالعات

در ادامه حتما بخوانید پژوهش، موتور محرک پیشرفت کشور است

مرکز پژوهش ها؛ جوان ۲۰ ساله شهر

مهدی ناصحی
رئیس شورای اسلامی شهر مشهد

خراسان در تاریخ، همواره مرکز و قطب علم و ادب ایران و جهان اسلام، شناخته شده است و این موضوع را‌ نمی‌توان جز در سایه برکات حضور مضجع منور عالم آل محمد (صلوات ا... علیهم اجمعین) در قلب خراسان، «توس کهن»، تحلیل و معنا کرد. مراکز علمی و پژوهشی این دیار و حکیمان، عالمان و دانشوران آن، همواره مرجع توسعه و ترویج علوم و فنون مختلف بوده‌اند.

امروز مشهد مقدس به عنوان دومین کلان شهر کشور، به دلیل وسعت و جمعیت، با انبوهی از مسائل مواجه است که حل وفصل آن‌ها تنها با رویکردی مبتنی بر منطق و مدیریت دانش امکان پذیر است. مدیریت شهری مشهد مقدس که مفتخر به میزبانی و خدمت رسانی به زائران و مجاوران حرم قدسی رضوی است، به عنوان اولین کلان شهر کشور در پارلمان شهری خویش، به تأسیس مرکز پژوهش‌ها به عنوان حلقه وصل جامعه علمی تخصصی و نظام سیاست گذاری شهری اقدام کرده و این مرکز خود الگوی توسعه مراکز پژوهشی در شورا‌های اسلامی سایر شهر‌های کشور بوده است.

هفته پژوهش سال ۱۴۰۳ مصادف است با «بیستمین سالگرد تأسیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد مقدس»، و حالا مرکز پژوهش‌ها همچون جوانی بیست ساله با تجارب ذی قیمت حاصل از حضور در پنج دوره شورا‌های اسلامی شهر، این ظرفیت و امکان را دارد که با بهره گیری بهینه از بدنه جامعه فنی و تخصصی مرتبط با موضوعات مدیریت شهری، سهم قابل توجه و اعتنایی در بهبود کیفیت نظام سیاست گذاری شهری کلان شهر مشهد مقدس و سایر کلان شهر‌های کشور داشته باشد.

امیدواریم همگام با افزایش ظرفیت خدمات تخصصی مرکز پژوهش ها، شورای اسلامی شهر مشهد مقدس گام‌های بلندتری در اعتلای این جهان شهر برکت و کرامت بردارد.

بازوی قدرتمند تصمیم سازی در شهر

الهه سادات ذوقی حسینی
رئیس اسبق مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد

«مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد با تکیه بر تحلیل‌های علمی، آینده پژوهی و ارائه راهکار‌های عملی و قابل اجرا می‌تواند به عنوان یک بازوی قدرتمند برای تصمیم سازی و تصمیم گیری مدیران شهری عمل کند و کیفیت خدمات ارائه شده به شهروندان را به طور چشمگیری بهبود ببخشد».

الهه سادات ذوقی حسینی، رئیس اسبق مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد در دوره ششم مدیریت شهری، این جملات را‌ می‌گوید و ادامه می‌دهد: این مهم می‌تواند به کمک پیوند دانش و تصمیم سازی، شناسایی و اولویت بندی مسائل شهری، آینده پژوهی و رصد تغییرات، افزایش شفافیت و مشارکت و ارائه ابزار‌های نوین برای حل مسائل، تقویت یافته‌تر و مؤثرتر شود.

به گفته او، مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد می‌تواند با ارائه مطالعات علمی، مبتنی بر داده‌های واقعی و تحلیل‌های دقیق، شکاف میان دانش نظری و فرایند تصمیم گیری را پر کند. این امر به مدیران شهری کمک می‌کند تصمیماتی مبتنی بر شواهد و داده‌های عینی بگیرند که این خود باعث کاهش خطا‌ها و افزایش کارایی می‌شود. به این ترتیب، پیوند دانش و تصمیم سازی محقق می‌شود.

ذوقی با اشاره به اینکه یکی از وظایف مهم مرکز پژوهش ها، شناسایی مسائل اصلی شهر و اولویت بندی آن‌ها براساس اهمیت و تأثیرگذاری است، یادآوری می‌کند: این کار به مدیران امکان می‌دهد که منابع محدود را در حوزه‌هایی با بیشترین تأثیرگذاری متمرکز کنند.

وی در زمینه آینده پژوهی و رصد تغییرات نیز می‌گوید: مرکز پژوهش‌ها می‌تواند با مطالعه روند‌های جهانی و ملی، پیش بینی تغییرات آتی و ارائه سناریو‌های مختلف، به مدیران کمک کند تا تصمیمات راهبردی و پایدار بگیرند و شهر را در برابر چالش‌های آینده مقاوم‌تر کنند. ذوقی تأکید می‌کند: استفاده از پژوهش‌های دقیق و انتشار نتایج آن ها، می‌تواند به شفافیت بیشتر تصمیم گیری‌ها کمک کند. این شفافیت باعث جلب اعتماد عمومی می‌شود و زمینه مشارکت گسترده‌تر شهروندان در فرایند‌های تصمیم گیری را فراهم می‌کند.

او بیان می‌کند: مرکز پژوهش‌ها با ارائه مدل ها، شاخص‌ها و ابزار‌های تحلیلی نوین، می‌تواند فرایند تصمیم گیری را ساده‌تر و اثربخش‌تر کند؛ برای مثال استفاده از ابزار‌های تحلیل داده یا فناوری‌های هوش مصنوعی برای شبیه سازی تصمیمات مختلف، می‌تواند نقش مهمی در کاهش پیامد‌های منفی تصمیمات اشتباه داشته باشد.

رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد در دوره ششم مدیریت شهری همچنین ارتباط مستقیم با شورا و مدیریت شهری را یکی از نقاط قوت مرکز پژوهش‌ها می‌داند و‌ می‌گوید: این جایگاه، امکان انتقال یافته‌های علمی به سطوح اجرایی و سیاست گذاری را فراهم می‌کند.

به گفته او، حضور پژوهشگران و کارشناسان مجرب در این مرکز، باعث شده است خروجی‌های پژوهشی از کیفیت علمی برخوردار باشند. این امر می‌تواند به ارائه راه حل‌های خلاقانه و کاربردی کمک کند و همین پایگاه علمی و تخصصی قوی از دیگر نقاط قوت است. علاوه بر این، توجه به مسائل بومی و محلی مشهد مانند زیارت، فرهنگ و... از دیگر نقاط قوت به شمار می‌رود. جمع آوری داده‌ها و اطلاعات کاربردی در حوزه‌های مختلف شهری از دیگر قوت هاست که مرجعی ارزشمند برای مدیران و تصمیم گیران است.

به اعتقاد ذوقی، تمرکز بیش از حد بر موضوعات کوتاه مدت به دلیل فشار‌های عملیاتی و نیاز‌های فوری شورا، دیگر نقطه ضعف است که ممکن است مانع از تمرکز بر مسائل بنیادین و ساختاری شهر شود.

او نبود نظام ارزیابی و بازخورد را به عنوان نقطه ضعف آخر برمی شمارد که ممکن است به کاهش کیفیت و جهت گیری پژوهش‌ها منجر شود.

افزایش تعاملات بین دستگاهی و ارتباط با مراکز علمی و دانشگاهی، تدوین برنامه‌های پژوهشی بلندمدت و استراتژیک، ایجاد فرایند‌های مشخص برای کاربردی سازی نتایج پژوهش ها، توسعه نظام ارزیابی مستمر برای سنجش اثربخشی پژوهش‌ها و انطباق آن‌ها با نیاز‌های مدیریت شهری و تلاش برای جذب منابع مالی پایدار و کاهش وابستگی به بودجه‌های محدود دولتی، از پیشنهاد‌های ذوقی برای ایفای نقشی مؤثرتر در ارتقای مدیریت  شهری است.

پشتوانه علمی شورا

تقی ابراهیمی سالاری
رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد در دوره پنجم مدیریت شهری

اصولا مراکز پژوهشی چه در مقیاس ملی و چه در مقیاس محلی (مانند مرکز پژوهش‌های مجلس و مراکز پژوهشی شوراها) با تأکید بر عنصر آینده نگری و آینده پژوهی، معین و دستیار علمی نمایندگان مردم در فرایند‌های تصمیم گیری و تصمیم سازی در نهاد‌های مدیریتی گوناگون هستند.

عموما نمایندگان و مدیران شهری چه در کشور ما و چه در سایر کشور‌ها در مقاطع زمانی کوتاه مدت در مسند سیاست گذاری، هدایت و نظارت بر امور مختلف شهری قرار می‌گیرند، بنابراین از یک سو از پیشینه تجربی کافی در زمینه همه موضوعات علمی تخصصی مرتبط برخوردار نیستند و از سوی دیگر با توجه به دوره‌های کوتاه مدت خدمت، به این سمت گرایش می‌یابند که تصمیم گیری‌ها نیز عموما معطوف به این بازه‌های زمانی (به عنوان مثال چهارساله) باشد.

بر این اساس، مراکز پژوهشی با نگاه به عنصر آینده نگری که جزئی از ذات پژوهش‌های علمی تخصصی است و با تشخیص صحیحی از شبکه مسائل موجود و مورد نیاز شهروندان، می‌توانند به تعیین و تدوین طرح‌ها و پژوهش‌هایی اقدام کنند که فراتر از مصلحت‌های کوتاه مدت جناحی در راستای رفع نیاز‌های بلندمدت مردم و ارتقای کیفیت‌های محیطی شکل گرفته‌اند.

با عنایت به اینکه امروزه شهرداری‌ها به ویژه در کلان شهر‌ها از نظر دانش و تجربه از جایگاه غنی تری برخوردار شده‌اند، بسیاری از طرح‌های اجرایی کاربردی از طریق این نهاد، تهیه و به شورا‌ها ارائه می‌شود و از آنجایی که اعضای شورا‌ها از دانش تخصصی کافی در همه ابعاد علمی برخوردار نیستند، امکان بررسی و راستی آزمایی نتایج به طور کامل فراهم نیست، لذا مرکز پژوهش‌ها می‌تواند به راستی آزمایی دقیق و علمی داده‌ها و خروجی این طرح‌ها کمک شایان توجهی کند.

باید توجه داشت مراکز پژوهشی در صورتی که در طول زمان از تداوم فعالیتی برخوردار باشند، می‌توانند با شکل دادن و تقویت ساختار علمی و اجرایی خود به گونه مؤثرتری هدایت کننده و جهت دهنده شورا‌های اسلامی شهر‌ها باشند و ارتباط علمی غنی تری را با مراکز علمی ملی و بین المللی برقرار کنند.

در آسیب شناسی ساختار اجرایی و فرایندی مرکز پژوهش‌ها می‌توان به ضعف‌ها و قوت‌های زیر اشاره کرد:

اهم نقاط ضعف

نداشتن پشتوانه قوی سازمانی اداری و کم بها دادن به نیرو‌های جوان متعهد و متخصص فعال در این مرکز و عدم جذب و نگاهداشت طولانی مدت آن ها.

عدم تعیین و تبیین صحیحی از نقش و جایگاه مرکز پژوهش‌ها و نیرو‌های شاغل در آنجا در فرایند تدوین، هدایت و نظارت بر انواع طرح‌های شهری و همچنین در ارتباط با نمایندگان محترم شورا‌های اسلامی و حتی مدیران و کارشناسان شهرداری.

اختلاف سطح در پرداخت حقوق و دستمزد کارشناسان این مرکز با کارشناسان هم رده خود در سایر بخش‌های شورای اسلامی و شهرداری.

اهم نقاط قوت

وجود کارشناسان جوان، متخصص و متعهد که از بیشترین میزان ارتباط با مراجع علمی دانشگاهی به روز برخوردار هستند.

امکان برقراری ارتباط مستقیم با نمایندگان شورا و مدیران رده بالای شهرداری از طریق شرکت در کارگروه‌های تخصصی، کمیسیون‌ها و سایر جلسات کارشناسی که منجر به اثرات جدی مؤثر و مفیدی در شکل گیری طرح ها، لوایح یا اصلاح و تکمیل آن‌ها می‌شود.

برقراری ارتباط وسیع و مستمر با متخصصان و اندیشمندان ملی، از طریق برگزاری نشست‌های تخصصی.

۲ ابرمسئله نظام برنامه ریزی در مدیریت شهری

حسین حسامی
رئیس هیئت امنای مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد

امام جواد (ع): کسى که کارى را بدون علم و دانش انجام دهد، افسادش بیش از اصلاحش خواهد بود.

نظام برنامه ریزی در مدیریت شهری کلان شهر‌ها با دو ابرمسئله مواجه است؛ مسائل و چالش‌های نامحدود و منابع محدود. ازطرفی تنوع مسائل کلان شهر‌ها در حوزه‌های مختلف ازجمله محیط زیست، بهداشت، عمران، حمل و نقل، انرژی، شهرسازی و... و ابعاد گوناگون فرهنگی، اجتماعی، حقوقی و اقتصادی آن‌ها و از طرف دیگر محدودیت فعلی منابع مالی پایدار، فرایند پیچیده تعریف پروژه‌ها و تخصیص منابع را دچار دشواری بیش از پیش می‌کند.

در پاسخ به سؤالات برآمده از شرایط فوق، مدیریت‌های شهری در دهه‌های متمادی با بهره گیری از توان فنی و تخصصی مجموعه نیرو‌های مطالعاتی کشور، اقدام به تعریف و انجام مطالعات گوناگون و متعدد کرده است. در این میان، میزان بهره وری نظام مطالعات شهری و ضریب توفیق آن در اثرگذاری بهینه بر بهبود سیاست گذاری‌های شهری، مسئله‌ای بسیار مهم است.

درواقع حضور پایدار کادری از نیرو‌های مجرب، خبره و آگاه از استاد‌های مطالعاتی گوناگون و متعدد در حوزه‌های مختلف مدیریت شهری با هدف تصمیم سازی خردمندانه، مدیریت دانش و اتصال برایند‌های علمی و تخصصی به نظامات تصمیم گیری مدیریت شهری امری لازم و انکارناپذیر است. در این راستا، شورا‌های اسلامی شهر‌ها از بازوی تخصصی خویش یعنی مرکز پژوهش‌ها بهره می‌برند.

بیستمین سالگرد تأسیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مقدس مشهد را باید سرچشمه‌ای برای بازنگری بر فرایند‌های گذشته و بازتنظیم و بازتعریف آن‌ها دانست تا بتوانیم شاهد افزایش معنادار فرایند اتصال بین نظام مطالعات و نظام سیاست گذاری شهری باشیم.

پیشرفت شهر از مسیر دانش

موسی الرضا حاجی بگلو
رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد

۱. شهر‌های ایران با وجود فرصت‌های زیادی که برای بهبود زندگی شهروندان به بار آورده‎اند، همچنان درگیر نارسایی ساختاری و کارکردی هستند. سؤال کلیدی این است که چگونه می‌توان به شناخت فنی نارسایی‌ها و چالش‌های شهر‌ها و سکونتگاه‌های ایران پرداخت و چاره برون‌رفت از این حجم انبوه شده مسائل شهری ایران چیست؟

۲. بررسی‌ها و تجربیات نشان می‌دهد، که چاره شناخت دقیق چالش‌ها و همچنین برون‌رفت از حلقه مشکلات شهری و سکونتگاه‌های دیگر، همانا پایبندی به پژوهش و علم است، از منظر دیگر ریشه نارسایی‌های کنونی نیز پشت پا زدن به روش‌های علمی و اندیشه‌های نوآورانه و خرد‌پایه است. بنا‌بر‌این دیدگاه مستحکم و درست این است که هم ریشه نارسایی‌ها به بی‌توجهی به علم برمی‌گردد و هم چاره برون‌رفت به پایبندی به خرد و علم برمی‌گردد.

در ظاهر و شعار، مدیران شهری به حوزه علم و پژوهش چراغ سبز نشان می‌دهند، اما در عمل و اجرا به دلایل گوناگون به دستاورد‌های علمی اعتنایی نمی‌کنند. حقیقت این است که پایبندی به پژوهش، علم، فناوری و نوآوری مستلزم تغییر در تصمیمات و روش‌های مدیریتی است، از آن حیث که تغییرات سبب حذف تصمیمات از بالا به پایین و مدیریتی بی‌بنیان می‌شود، معمولا مدیران به آن سوق ندارند.

۳. شکوفایی، پایداری و پیشرفت همه‌جانبه خیلی از شهر‌های دنیا که به الگو در نظام برنامه‌ریزی شهری دنیا معروف شده‌اند، تنها در سایه پایبندی به علم، تحقیق، پژوهش، نوآوری و فناوری بوده است. حکمرانی علمی و خردورزانه شاخص‌هایی دارد. به عبارت روشن تصمیم‌های علم‌پایه به بن‌بست نمی‌رسند و همواره بلندمدت با چالش روبه‌رو نمی‌شوند.

گفت‌و‌گو کردن از حکمرانی شایسته علم‌پایه و پژوهش‌مبنا در ظاهر ساده می‌آید، اما در عمل تنها مدیرانی به آن تن می‌دهند که برای آینده میهن و فرزندان خود دغدغه‌مند هستند و به عبارت روشن‌تر تلاش می‌کنند آبادی و پیشرفت را به یادگار بگذارند. کمی این عبارت تلخ است؛ اما حقیقت این است که گرایش و سوق یافتن به گزاره‌های علمی و دانش‌بنیان خیلی از تصمیمات مدیران را به چالش می‌کشد.

از یک‌سو مدیران دوست دارند در کوتاه‌ترین زمان منبعث از دانش محدود خود به نمایش دستاورد‌ها بپردازند و از سوی دیگر محققان و پژوهشگران هوشمند‌تر از آن هستند که برای راست کردن کژاندیشی دست به مبارزه بزنند. شاید ریشه بخش عمده مهاجرت نخبگان و پژوهشگران به این گزاره و امثال این رویکرد برسد.

۴. البته وقتی مدیران کشور پایبند به محصولات و دستاورد‌های نخبگان و پژوهشگران نباشند و دستاورد‌های آنها در گیرودار بروکراسی خسته‌کننده گیر کند، سناریوی مهاجرت با چراغ سبز بیگانگان راه چاره محققان می‌شود و این از تلخ‌ترین اتفاقات و سرنوشت یک کشور است.

۵. شهرداری‌ها سال‌هاست در حوزه تأمین مالی، حل مسئله ترافیک، آلودگی هوا، آسیب‌های اجتماعی و زیست محیطی و بهره‌وری مناسب از نیروی کار در حلقه باطل دور شدن از علم و پژوهش گرفتار آمده‌اند. متأسفانه دوری حوزه علم و اجرا در مدیریت شهری به قدری زیاد شده است که اکنون این دو حوزه شاید به‌سختی زبان همدیگر را درک کنند. به اطمینان می‌توان گفت در تجربیات جهان چاره‌جویی برای حل بحران‌های شهری در مسیر پایبندی به علم و پژوهش می‌گذرد. نمونه عینی این مهم حل بحران آلودگی هوا و کاهش مصرف انرژی در خیلی از کلان‌شهر‌های دنیا از جمله توکیو، لندن و پاریس است.

۶. هفته پژوهش بهانه‌ای است که بتوانیم این قهر و دوری نامیمون را کم کنیم. پایبندی حوزه اجرا را به علم و پژوهش بیشتر کنیم و از سوی دیگر محققان و پژوهشگران هم شهر و شهرداری‌ها را از آن خود و فرزندان خود بدانند.

امیدواریم روزی برسد که ما دست از تصمیمات فردی خود برداریم و تنها در سایه پایبندی به پژوهش و فناوری و نوآوری و علم و سیاست‌ورزی مدیریت کنیم. همان‌طور که رسول اکرم (ص) فرمودند: «طلب علم در نزد خدا از نماز و روزه و حج در راه خدا برتر است.»

توسعه گفتمان علمی در شهر

زهرا حسامی
معاون مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد

بیست سال از آغاز به کار مرکز پژوهش‌ها در شورای اسلامی شهر مقدس مشهد می‌گذرد و همگام با طی سال‌های رشد این نهال مقدس، بیست سال از عمر خانواده بزرگ مرکز پژوهش‌ها متشکل از رؤسا، معاونان، کارشناسان خبره تخصصی و همچنین جامعه متخصصان همکار مرکز گذشته است.

برای من به عنوان قدیمی‌ترین کارشناس حاضر در جمع کنونی کادر مرکز پژوهش‌ها که توفیق داشته‌ام قریب به هفده سال از این دوره بیست ساله را در جمع این خانواده سپری کنم، هفته پژوهش یادآور خاطرات تلخ و شیرین گوناگونی از تلاش و ممارست این خانواده در جهت افزایش کیفیت نظام سیاست گذاری شهری است.

در فرایند طراحی و تصویب لوایح، طرح‌ها و دیگر تصمیم‌های شورا‌های اسلامی شهر، به طور معمول دو گفتمان سیاسی و علمی، مؤثر و درتقابل با یکدیگرند. طبیعتا نمی‌توان بر نقش و ماهیت سیاسی شورا‌های اسلامی شهر چشم پوشید. فرایند انتخابات شورا‌های اسلامی شهر‌ها به طور اجتناب ناپذیر بر کیفیت سیاست گذاری این نهاد مؤثر است و تاحدودی می‌تواند حائز جنبه‌های مثبتی نیز باشد، اما این موضوع نمی‌تواند مؤید غلبه گفتمان‌های سیاسی بر گفتمان‌های علمی در فرایند سیاست گذاری باشد.

در تمام سال‌های گذشته، تلاش مرکز پژوهش‌ها با هدف حفظ، پایداری و توسعه گفتمان علمی و همچنین غلبه آن بر گفتمان‌های سیاسی رایج در شورا‌های اسلامی شهر بوده است. با تمام چالش‌ها و مشکلات موجود در مسیر مرکز پژوهش ها، مسلما هیچ مؤلفه‌ای بیشتر از دغدغه مندی و باور‌های عمیق به ارزش نامتناهی تلاش برای توسعه و پیشرفت مشهد عزیز بیگانگان، انسجام این خانواده را حفظ نکرده است. از تلاش‌های خالصانه، متواضعانه و خیرخواهانه این جامعه شریف تشکر و قدردانی می‌کنم.

در ادامه حتما بخوانید اهمیت پژوهش در توسعه همه‌جانبه کشور

چالش‌های مرکز پژوهش‌ها

هادی اعظمی
رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد در دوره چهارم مدیریت شهری

با عنایت به اینکه در ساختار و نظام شورایی، شورا‌های اسلامی شهرها/کلان شهرها، دارای ساختار و جایگاه عملکردی نظارتی مشابهی با پارلمان ملی کشور یعنی مجلس شورای اسلامی، اما در مقیاس محلی هستند، ضروری است که پارلمان‌های محلی نیز مشابه پارلمان ملی، مجهز به یک بازوی علمی کارشناسی توانمند به نام مرکز پژوهش‌ها شوند.

بر همین اساس، مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد مقدس به عنوان نخستین نهاد پژوهشی پارلمان‌های محلی در کشور شکل گرفت و به تأسی از آن، شورا‌های اسلامی سایر کلان شهر‌ها نیز به تشکیل و ایجاد مراکز پژوهشی مشابه اقدام کردند. در دهه ۹۰ شمسی، مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد باتوجه به پیشینه کارشناسی و فنی آن، عهده دار هدایت دبیرخانه دائمی مراکز پژوهشی شورا‌های اسلامی کشور شد.

مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد مقدس در طول این سال‌ها تلاش کرده است که نظیر مأموریت‌ها و وظایف مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، از طریق؛ اعلام نظر کارشناسانه درباره طرح‌ها و لوایح، تنظیم و تدوین طرح‌های کاربردی، انتشار کتب، مقالات و نسخ علمی اجرایی مرتبط، برگزاری نشست‌های تخصصی، حمایت از پژوهش‌های کاربردی دانشگاهی و حتی فعالیت در زمینه آموزش به مدیران فعلی و سرمایه‌های انسانی فعلی، به ارتقای کیفیت تصمیم گیری و سیاست گذاری‌های کلان مدیران شهری کمک شایان توجهی کند.

اگرچه در طول زمان، کارشناسان و مدیران با بهره گیری از توان علمی فنی و اجرایی خود، برای پیشبرد هدف غایی و نهایی این مرکز تلاش کرده‌اند و گام‌های مؤثر و مفیدی نیز برداشته شده است، اما در انطباق با چشم انداز و اهداف کلان مدنظر مرکز پژوهشی یک پارلمان محلی آن گونه که شایسته و بایسته است، عملکردی کاملا موفق نداشته است.

در این میان برخی چالش‌ها همچون نمونه‌های زیر به کارا نبودن کامل و شایسته مرکز پژوهش‌ها منجر شده است:

• پیش بینی نکردن جایگاه مرکز پژوهش‌ها در چارت سازمانی شورا‌های اسلامی شهر.
• تأمین بودجه مرکز توسط شهرداری.
• اختصاص پست ریاست مرکز به اعضای محترم شورا که به دلیل مشغله‌های فراوان، فرصت رسیدگی و نظارت کافی را دراختیار نداشته‌اند.
• اعتقاد نداشتن برخی مدیران به نقش و جایگاه مرکز.
• تمرکز صرف بر مسائل مربوط به شهرداری، درحالی که وظیفه نظارتی شورا‌های اسلامی شهر‌ها و به تبع مراکز پژوهشی فراتر از عرصه اقدام شهری و مربوط به همه حوزه‌های کاری عملکردی و دانشی مرتبط با شهر و شهروندان است.

بازوی فکری پژوهشی برای مدیریت شهری

براتعلی خاکپور
رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد در دوره چهارم مدیریت شهری

با عنایت به اینکه به لحاظ قانونی افراد می‌توانند با هر نوع تخصص حتی متفاوت یا بدون ارتباط مستقیم با مسائل و مباحث شهری، به عنوان عضو منتخب وارد شورای اسلامی شهر‌ها شوند، وجود مرکزی که بتواند بسترسازی علمی تخصصی لازم و موردنیاز اعضا را در فرایند سیاست گذاری‌های شهری فراهم آورد، ضروری تلقی می‌شود.

این مرکز می‌تواند در سطوح مختلف به اعضای شورای شهر و حتی مدیران شهری، کمک فکری تخصصی لازم را منتقل کند و از طریق دست یابی به یک وفاق جمعی تخصصی به تحقق پذیری هرچه بیشتر مصوبات و موضوعات گوناگون منجر شود:

ارائه نظرات کارشناسی درباره طرح‌ها و لوایحی که مدیریت شهری به شورای اسلامی ارسال و ارائه می‌کند، از طریق برگزاری جلسات هم فکری کارشناسی داخلی، نشست‌های تخصصی با متخصصان خارج از مجموعه (در مقیاس کوتاه مدت).

ارائه نظرات کارشناسی در قالب انجام مطالعات پژوهشی تخصصی درباره موضوعات مختلف شهری، به فراخور نیاز‌های کمیسیون‌های مختلف در بازه‌های زمانی حداکثر شش ماهه، برای ارائه طرح‌ها و نظریه‌های پیشنهادی کمیسیون‌ها (در مقیاس میان مدت).

ارائه دیدگاه‌ها و رویکرد‌های تخصصی در قالب انجام مطالعات پژوهشی علمی، به فراخور نیاز‌های کمیسیون‌های مختلف در بازه‌های زمانی یک ساله (در مقیاس بلندمدت).

برقراری ارتباط با مراکز پژوهشی شورا‌های اسلامی سایر کلان شهرها، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی و سایر نهاد‌های علمی پژوهشی دانشگاهی و مردم نهاد، با بهره گیری از تجربیات مشترک و هم افزایی علمی و حتی مالی بودجه‌ای، از طریق تهیه طرح‌های پژوهشی کلان مقیاس تر، درباره موضوعات مبتلابه کلیه شهر‌های کشور و ارائه نتایج به شورای عالی استان‌ها برای طرح در مجلس شورای اسلامی و اخذ مصوبات قانونی مربوط به ارتقا، بهبود و تسریع در حل مسائل مشترک کمک می‌کند.

برقراری کلاس‌های آموزشی در سطوح مختلف علمی برای منتخبان شورای اجتماعی محلات، کارشناسان و حتی مدیران شهری، با هدف آگاهی رسانی و آموزش مباحث پایه‌ای و نوین علمی و تخصصی به گروه‌های هدف.

از مهم‌ترین چالش‌هایی که به طور ویژه مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد مقدس نیز با آن روبه روست، می‌توان به نمونه‌های زیر اشاره کرد:

• بی توجهی به نقش علمی تخصصی آن ها، فارغ از همه گرایش‌های سیاسی و مدیریتی.
• تعدد در تغییر و جایگزینی مدیران در طول دوره‌های کوتاه مدت که عموما نیز با تغییر در نوع نگاه و راهبرد‌های مدیریتی روبه روست، منجر به فاصله گرفتن مرکز از چشم انداز و ماهیت دانشی تخصصی خود می‌شود.
• عدم بهره گیری از استادان و خبرگان دانشگاهی در جایگاه مدیریتی این مرکز، در برخی ادوار زمانی که با نحوه انجام مطالعات و پژوهش‌های نظری کاربردی، آشنایی بیشتری داشته باشند و فارغ از گرایش‌های سیاسی و مدیریتی با اختصاص زمان بیشتر و ارتباطات گسترده‌تر با مراکز تخصصی دانشگاهی، می‌توانند به افزایش کیفیت طرح‌های پژوهشی موردنیاز شهر کمک شایان توجهی کنند.
• رعایت نکردن موازین حرفه‌ای و سفارشی سازی در فرایند تعریف و تهیه طرح‌های پژوهشی، منجر به فاصله گرفتن این مرکز از ماهیت اصیل پژوهشی آن می‌شود، درحالی که طرح‌های مطالعاتی باید براساس نیاز جامعه، مشکلات و مسائل شهری و با بهره گیری از نظرات خبرگانی، تعریف و تهیه و کاربردی شوند.