سریال تاسیان، روایت تاریخ از دید طبقه متوسط جدید

داستان سریال «تاسیان» در مهر ۱۳۵۶، یکی از مهم‌ترین دوره‌های تاریخ ایران، اتفاق می‌افتد. در این زمان، امیر یک مأمور ساواک، علاقه‌مند به دختری جوان به نام شیرین می‌شود و اینگونه حوادث داستان شکل می‌گیرد.

مروری بر قسمت‌های منتشرشده سریال «تاسیان» نشان می‌دهد، این مجموعه در تلاش است تا طبقه متوسط جدید ایران در دهه پنجاه را به تصویر بکشد و مسائل و رویداد‌های اجتماعی و سیاسی را از زوایه آن‌ها روایت کند. واقعیت این است که در دهه‌های گذشته طبقه متوسط جدید در تاریخ‌نگاری، حتی در مقالات علمی، کمتر دیده شده است.

طبقه متوسط در ایران به دو گروه سنتی و جدید تقسیم می‌شود. طبقه متوسط سنتی به مجموعه‌ای از افراد، گروه‌ها و اقشاری اطلاق می‌شود که از نظر شأن و آگاهی طبقاتی به سنت‌ها تعلق دارند؛ مانند بازاریان و اصناف. طبقه متوسط جدید گروهی از جامعه است که در نتیجه شهرنشینی، توسعه آموزش و رشد ادارات و صنایع مدرن شکل گرفته است. این طبقه شامل کارمندان، متخصصان و دانشگاهیان است، سبک زندگی شهری و مصرف‌گرایی دارد و ارزش‌هایی مانند فردگرایی، مشارکت اجتماعی و مدنی را ترویج می‌کند.

در مجموع تاریخ معاصر ایران بیشتر روایتگر تحولات اجتماعی و سیاسی از دید طبقه متوسط سنتی بوده است. حتی روشنفکران برجسته‌ای مانند علی شریعتی و جلال آل‌احمد نیز نمایندگان همین طبقه محسوب می‌شوند. این مسئله سبب شده تا کمتر تحولات طبقه متوسط جدید در مقالات علمی، سینما و ادبیات مورد توجه قرار بگیرد.

سریال «تاسیان» سعی کرده است تا این‌بار به سراغ تاریخ از دید طبقه متوسط جدید رفته و حال‌وهوای این طبقه در دهه پنجاه را روایت کند. طبقه‌ای که در آن سال‌ها به بسته‌بودن فضای سیاسی نقد‌های جدی داشت و از این‌رو سعی می‌کرد تا رویداد‌های مختلف مانند شب‌های گوته را به فرصتی برای نشان‌دادن نارضایتی‌ خود تبدیل کند.

این سریال می‌خواهد نشان دهد که بخش قابل توجهی از نقد‌های طبقه متوسط جدید به فضای دهه ۵۰، حال‌وهوای سیاسی و نه‌فقط اقتصادی داشته است. به عنوان مثال این طبقه خواهان افزایش مشارکت سیاسی و اجتماعی بوده، اما در عمل، فضا برایش فراهم نشده است. می‌توان در همین رابطه به دیالوگ شوهر عمه شیرین اشاره کرد که در گفت‌و‌گو با یکی از افراد رده‌بالای ارتش این مسئله را به‌نوعی عنوان می‌کند.

دغدغه افزایش مشارکت سیاسی و اجتماعی در طبقه متوسط جدید سبب شد تا در سریال تاسیان برگزاری شب‌های گوته نشان داده شود. در شب‌های شعر گوته بیش از ۶۰ نویسنده و شاعر در این شب‌ها علیه فضای اختناق و سانسور حاکمان پهلوی، شعر خواندند و سخنرانی کردند.

البته سریال «تاسیان» بحران‌های هویتی بخشی از طبقه متوسط جدید را هم روایت می‌کند؛ آنجایی‌که نازنین بیاتی (در نقش مریم سامان) به دوستش می‌گوید که شما وقتی کاری می‌خواهید انجام دهید مدام می‌گوید ان‌شاءالله، اما ورد زبانتان واژه‌های مارکسیستی است! بعد می‌گوید که ریشه شما همان واژگان مذهبی است و فقط کلمات چپ طوطی‌وار تکرار می‌کنید.

سریال «تاسیان» بر طبقه متوسط جدید متمرکز است؛ طبقه‌ای که نقشی کلیدی در فرایند مدرنیته ایران ایفا کرد. این طبقه که با گسترش شهرنشینی، توسعه نظام آموزشی، رشد صنایع و ادارات دولتی شکل گرفت، حامل سبک زندگی، ارزش‌ها و خواسته‌هایی متفاوت از طبقه متوسط سنتی بود. توجه به این طبقه برای درک تحولات اجتماعی و سیاسی ایران ضروری است، چراکه بسیاری از دگرگونی‌های مدرن، از سبک زندگی تا مشارکت در تغییرات سیاسی، با نقش‌آفرینی آن‌ها رقم خورده است.

حالا اگرچه پخش این سریال جنجالی متوقف شده است، اما باید منتظر بود تا بعد از رفع مشکلات و پخش آن ببینیم که چگونه قصه طبقه متوسط و ایران دهه ۵۰ را پیش خواهد برد.