پیوستن توس به مشهد پس از ۳۱ سال

عسکری-رحمانی | شهرآرانیوز؛ ٢١ روز قبل بود که با تأیید طرح راهبردی توس در کمیته فنی شورای عالی شهرسازی و معماری کشور، قند مکرر در دلمان آب شد که بالاخره به خان مهم تصویب طرح راهبردی توس نزدیک شدیم و از دیروز با تصویب این طرح در شورای عالی شهرسازی و معماری، از کابوس ٣١ ساله‌ای که توس را همانند فرزند ناتنی مشهد می‌پنداشت، رها شدیم تا توس کهن «واقعا» به آغوش مشهدالرضا بازگردد و تازه اکنون رسیده ایم به خان اول همتی بلند برای دگرگونی سترگ در بستر توس که نگین درخشانش، فردوسی بزرگ، حافظ آبروی زبان و ادب پارسی است.

 

طی سال‌های گذشته همواره پیگیری‌های زیادی از سوی رسانه ها، مسئولان استانی و مردم برای تعیین تکلیف توس، در قالب خبر و گزارش، شکوائیه و بیانیه و پیگیری فلان مسئول و بهمان مقام اجرایی، راهی پایتخت شده است. اصحاب رسانه می‌خواستند برای توس و مردمانش که میهمانان گذشته مشهد و صاحب خانه‌های فعلی اش هستند آبروداری کنند و اهالی توس با احترامات فائقه به حریم آرامگاه معمار ادب پارسی خواهان تعیین تکلیف زندگی، معیشت و ساخت وسازهایشان بودند و از میان مقامات مسئول نیز، یکی در فکر توسعه و آبادانی بود و دیگری بنا داشت کاری کند که در کارنامه افتخارش، تعیین تکلیف ماجرای توس هم ثبت و ضبط شود و خلاصه اینکه همه برای این مهم دغدغه داشتیم و داریم.

دیروز شهردار مشهد در حالی خبر از تصویب طرح راهبردی توس داد و اعلام کرد پس از ٣١ سال پیگیری، این طرح به فرجام رسیده است که طی این سال ها، آرزو‌های ریزودرشت بسیاری برای توس، به واسطه نبودن طرح و برنامه ملی، جامه عمل به تن نکرد.

محمدرضا کلائی با شرحی از آنچه طی یک سال و نیم گذشته بر ماجرای توس گذشت، این گونه گفت: در طول این مدت در کمیته‌های مختلف شورای عالی شهرسازی مشغول دفاع از طرح بودیم و حالا پس از ٣١ سال می‌توانیم این خبر خوش را به دوستداران میراث فرهنگی، فردوسی، مردم ساکن در محدوده منفصل توس یا افراد دارای اراضی در محدوده توس بدهیم که این منطقه دارای طرح راهبردی مصوب شده است.

شهردار مشهد دیروز پیش از هر چیز از خدمات، تلاش‌ها و پیگیری‌های وزرای راه و شهرسازی، و میراث فرهنگی و گردشگری، استاندار خراسان رضوی، مسئولان اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان و به صورت ویژه تر، اعضای شورای شهر و کمیسیون توسعه و بهسازی توس قدردانی کرد.

کلائی با اعلام اینکه با تصویب طرح راهبردی، ٣۶٠٠ هکتار از اراضی منطقه منفصل توس به صورت قانونی به شهر مشهد ملحق شده است، ابراز امیدواری کرد که با این مجوز، در کمترین زمان ممکن و حدود ۴ ماه، طرح تفصیلی محدوده توس در کمیسیون ماده ۵ استان تصویب شود. وی البته در این مسیر مدیریت شهری را نیازمند حمایت شورای شهر و مسئولان استان دانست.

وی اضافه کرد: یکی از برجستگی‌های طرح راهبردی این است که موقعیت توس و آرامگاه فردوسی و محوطه‌های تاریخی پیرامونی آن را ضمن به رسمیت شناختن، حفاظت می‌کند. ما می‌توانیم مطمئن باشیم که تا قرن‌ها از این مجموعه‌های تاریخی حفاظت خواهد شد و می‌توانیم آن را توسعه دهیم.

با رویه فعلی تصویب طرح راهبردی توس می‌توان امیدوار بود که اماکن تاریخی‌ای که به شدت نیازمند حفاظت بوده و یکی از قلب‌های تپنده توسعه شهر مشهد در غرب است، در مقیاسی کارشناسی و جامع، ساماندهی شود. آن‌گونه که کلائی اعلام کرد، تاکنون ساخت‌وساز‌های غیرمجاز کنترل می‌شد، اما از این پس می‌توان نوعی ساماندهی توسعه محور را در منطقه توس دنبال کرد که این امر قطعا به مذاق مردم و دوستداران میراث فرهنگی و آرامگاه توس بسیار خوش خواهد آمد.

از سوی دیگر، رئیس کمیسیون ویژه توسعه و بهسازی توس در شورای شهر نیز که از زمان روی کارآمدن شورای فعلی، تلاش‌های بسیاری برای ساماندهی توس انجام داده معتقد است که تصویب طرح راهبردی توس و پس از آن طرح تفصیلی منطقه، گام اول خروج توس از عقب‌افتادگی تاریخی است.

 

سید مسعود ریاضی نیز نظراتی کمابیش مشابه شهردار مشهد دارد و با توضیحی بیشتر در این مورد می‌گوید: براساس طرح راهبردی تصویب‌شده برای منطقه منفصل توس، امکان بازسازی بنا‌ها و ساختمان‌های محلات و روستا‌های پیرامون و اخذ پروانه فراهم شده است و شهرداری نیز می‌تواند با برنامه و هدف‌گذاری مشخص به ارائه خدمات شهری در آن مناطق و محلات بپردازد. البته به‌دلیل اینکه به‌طور پیش‌فرض مشخص بود کاربری‌های فرهنگی در چه نقاطی قرار دارد، برخی پروژه‌ها از جمله احداث جلوخان آرامگاه فردوسی از پیش و به‌طور موضعی آغاز و انجام‌شده است، اما به‌طورکلی هرگونه اقدام و تغییر در بافت تاریخی، یا خارج از آن، پس از این باید در چارچوب قواعد طرح تفصیلی انجام شود.

به اعتقاد وی، در خارج از ناحیه تاریخی، طرح راهبردی و طرح تفصیلی منشعب از آن در حکم نقشه راه برای تأمین سرمایه‌گذاری‌های لازم در راستای توسعه منطقه و انجام برنامه‌ریزی‌های آتی برای بهسازی فضا‌های شهری که تاکنون بدون طرح‌های بالاسری چنین امکانی میسر نبوده است قلمداد می‌شود.

وی با یادآوری این نکته که ناحیه توس ۱۰ درصد کل مساحت شهر مشهد را شامل می‌شود اضافه می‌کند که چنین وسعتی از شهر تاکنون از لحاظ برنامه‌های توسعه شهری بلاتکلیف بود و مشکلات فراوانی را برای ساکنان و شهروندان و همچنین خدمات‌رسانی شهرداری باعث می‌شد. ازاین‌رو امیدواریم با پیگیری جدی شهرداری و تصویب طرح تفصیلی، امکان توسعه زیربنا‌های لازم برای شهروندان و جلب نظر سرمایه‌گذاران برای انجام پروژه‌های زیرساختی مهیا شود.

به گفته ریاضی، بزرگ‌ترین مشکل نبود طرح تفصیلی در این منطقه آن بود که هرگونه ساخت‌وساز به دلیل وجود نداشتن قانون مشخص تخلف محسوب می‌شد و شهرداری ناچار به توقف هر پروژه ساختمانی و اعمال جرائم و محدودیت‌ها بود که این روند شهرداری را در مواجهه مستقیم با مردم قرار می‌داد و سبب بروز مشکلات فراوان و ناخواسته می‌شد. از این به بعد، اما باوجود طرح و قاعده مشخص، شهروندان امکان آن را خواهند داشت که براساس ضوابط و در چارچوب‌های مجاز شناخته شده در طرح برای اجرای پروژه‌های مدنظر خود اقدام و به‌طور رسمی و قانونی پروانه‌ها و پایان‌کار‌های مربوط را اخذ کنند.

او با نیم‌نگاهی به آینده توس ابراز امیدواری می‌کند که شهر تاریخی توس با این روند، از عقب‌افتادگی تاریخی خود خلاص شود، زیرا سرمایه‌گذارانی که تمایل به حضور در این منطقه و اجرای پروژه دارند، بدون وجود طرح، امکان ارائه هیچ‌گونه پیشنهادی ندارند؛ ضمن اینکه تا قبل از این، شرایط برای انجام مطالعه نیز مهیا نبود، ولی با ابلاغ طرح و مشخص شدن ضوابط، کاربری‌ها، تراکم‌ها و... تکلیف سرمایه‌گذاران و شرکت‌های مشاور و طراح و مجری مشخص می‌شود که این می‌تواند آغازی برای روند توسعه توس باشد.

مایلیم بیشتر از توس و تغییراتی که از این پس می‌توانیم در این منطقه مشاهده کنیم بدانیم، ازاین‌رو به سراغ مدیر پایگاه میراث فرهنگی توس می‌رویم و احسان زهره‌وندی نیز با تأکید بر اینکه تصویب طرح راهبردی منطقه توس می‌تواند شروعی برای پایه‌گذاری طرح‌های بلندمدت باشد می‌گوید: مطالعات زیاد و خوبی برای این طرح انجام شده است که اگر در مرحله اجرا نیز به درستی پیش برود، گام بزرگی در ثبت جهانی توس خواهد بود.
به اعتقاد وی، مراحل قانونی طرح پیش رفته است و مراحل اجرایی نیز باید حساب‌شده و پایدار باشد؛ پایداری‌ای از آن جنس که در حوزه‌های مختلف از جمله اجتماعی، اقتصادی و... قابل بررسی است.

وی نیز با گله از رویه گذشته ساخت‌وساز‌های غیرمجاز در توس می‌گوید که در محدوده ٣۶٠ هکتاری و تاریخی حدفاصل کشف‌رود تا آرامگاه فردوسی، ساخت‌و‌ساز‌های غیرمجاز زیادی انجام شده که هیچ‌گاه کنترل نشده است و همه این‌ها هزینه‌های اجرایی طرح را نیز بالا می‌برد. این محدوده تاریخی برای ما دارای اهمیت است و در این حوزه نیز پیشنهاد‌هایی ارائه کرده‌ایم و قرار است که بخش اعظم پهنه‌های سکونتی، از لحاظ تراکمی باقی بماند و بخش دیگر که تراکم کمتری دارد نیز آزادسازی شود.

البته مدیر پایگاه میراث فرهنگی توس تأکید می‌کند که در طرح پیش رو نباید حق هیچ فردی تضییع شود و حسب این طرح و بر‌اساس تجربه، بخشی از اراضی تثبیت و تعدادی دیگر خریداری می‌شود و جابه‌جایی‌ها در دستور کار قرار می‌گیرد که البته اجرای چنین طرحی سال‌ها به طول خواهد انجامید، اما شروع آن با تصویب طرح راهبردی آغاز شده است. در این محدوده شاهد ساخت‌وساز‌های غیراصولی، پراکنده و غیراستاندارد هستیم که به آثار تاریخی آسیب وارد می‌کنند، اما هر اقدامی که بخواهد انجام شود باید رضایت ساکنان محدوده را به دنبال داشته باشد.

زهره‌وندی در خصوص هزینه‌های تحمیل‌شده به شهرداری برای حفظ بافت تاریخی نیز این‌گونه نظر می‌دهد که بعید می‌دانم نیاز به اخذ اعتبارات دولتی برای هزینه‌های پیش رو وجود داشته باشد، زیرا شهرداری می‌تواند بودجه لازم را از بقیه عرصه توس که به شهر مشهد اضافه شده است اخذ کند.

او در این مورد هم ابراز امیدواری می‌کند که تمامی این اقدامات منجر شود یک عرصه تاریخی سالم و با حفظ حقوق مردم داشته باشیم؛ عرصه فاخری که در سطح ملی نیز دارای اهمیت بسیاری است و بیانگر احترام ما به فرهنگ و تاریخ کشورمان است، زیرا تمامی جزئیات موجود در این منطقه، از شاهنامه گرفته تا موضوعات تاریخی شهر تاریخی تابران توس، قسمتی از فرهنگ و تاریخ ما بوده و توجه به آن اتفاق مهمی است.

قدرت‌ا... ابک نیز به عنوان مدیرکل راه و شهرسازی خراسان رضوی، به سوابقی شایان‌تأمل دراین‌باره اشاره می‌کند و می‌گوید: در طرح ناحیه‌ای مشهد مصوب ۱۳۸۳ با هدف تعادل‌بخشی و توسعه متوازن در ناحیه مشهد پیشنهاد ایجاد شهر توس، به عنوان قطب گردشگری فرهنگی-تاریخی به تصویب رسید.

در خبر منتشرشده از روابط عمومی این اداره کل و از قول وی آمده است که در قالب طرح مجموعه شهری مشهد مصوب ۱۳۸۸، شهر پیشنهادی توس به عنوان مرکز حوزه تعادل‌بخش توس معرفی شد و براساس مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری، پس از تهیه طرح راهبردی توس، این طرح در سال ۱۳۹۷ به تأیید کمیسیون ماده ۵ رسید و در اوایل سال ۱۳۹۸ پس از طرح در کارگروه امور زیربنایی و شهرسازی به تصویب شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان رسید و برای طی مراحل قانونی و تصویب نهایی به شورای عالی شهرسازی و معماری ارسال شد.

وی نیز اعلام کرد که یکی از مهم‌ترین چالش‌های این طرح حل موضوعات مرتبط با عرصه و حرائم شهر کهن توس بود، بنابراین رایزنی‌های فراوانی را در سطح ملی با وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری می‌طلبید تا اینکه سرانجام پس از ۴ جلسه کمیته فنی شورای عالی، این طرح به تصویب نهایی شورای عالی شهرسازی و معماری رسید. در همین راستا، پیش‌بینی سایت موزه در عرصه تاریخی و پیش‌بینی کاربری‌های فرهنگی در دیگر عرصه‌های شهری در راستای تقویت نقش فرهنگی توس از نکات مهم این طرح است.

وی تصریح کرد: همچنین در تهیه این طرح حفظ ویژگی‌های طبیعی بستر مانند مسیل‌ها، مسیر درختان کهن موجود در منطقه، حفظ و صیانت از باغات و اراضی کشاورزی، احیای آثار تاریخی منطقه و پیش‌بینی ساختار شبکه معابر سبز و پیاده منطبق بر این ویژگی‌ها در راستای انسجام‌بخشی فضایی کالبدی این عناصر، ارتقای وضعیت ساکنان بافت‌های دارای سبقه روستایی با اتکا به گردشگری پویا مورد اهتمام ویژه قرار گرفته است.