لایحه جامع سمن‌ها، سال‌هاست در مجلس خاک می‌خورد
متاسفانه سال‌هاست که لایحه جامع مرتبط با تشکل‌های مردمی در مجلس شورای اسلامی بلاتکلیف مانده است. اگر این لایحه مصوب و قانونی شود، خیلی از خلأ‌ها و مشکلات فعلی سازمان‌های مردم‌نهاد رفع خواهد شد. انتظار می‌رود که بعد از سال‌ها، نمایندگان مجلس این لایحه را در دستورکار قرار دهند.
محدثه شوشتری | شهرآرانیوز؛ صدای «اعظم»، زنی که ۲۱ روز در صندوق فلزی با آتش و لبه تیز سینی و ته‌سیگار سوخته شوهرش، شکنجه می‌شد، وقتی شنیده شد که پای یک «تشکل حمایتی از زنان» به خانه‌اش باز شد. سال‌های دور از خانه و حبس پشت میله‌های زندان، وقتی برای خیلی از زندانیان بی‌بضاعت به خط پایان رسید که تشکلی مردمی، کمر همت به پرداخت دیه آن‌ها بست. شب‌های انجماد خون و مرگ آرام در خواب برای بی‌خانمان‌ها و کارتن‌خواب‌ها، وقتی در زمستان رو به کاستی گذاشت که پای تشکل‌های انسان‌دوست به میان آمد. چشم‌های آبی مهسا وقتی از دنیای تاریک به روشنایی باز شد که پای یک تشکل برای درمان و تامین هزینه‌های جراحی‌اش به بیمارستان باز شد.
مثل مهسا چه چشم‌ها که روشنایی گرفتند و چه گوش‌ها که توانایی شنیدن پیدا کردند و چه قلب‌هایی که از تپش نایستادند. همه این‌ها وقتی زندگی‌شان عوض شد که پای یک تشکل مردمی به زندگی‌شان باز شد؛ جایی که نه ارگان و سازمانی دولتی مسئولیت تمام‌وکمال هزینه‌های درمان آن‌ها را قبول می‌کرد و نه در توان مالی خودشان بود که از رنج درد رهایی یابند. این تشکل‌ها با هر اسم و عنوانی شکل گرفته‌اند، از جمعیت، بنیاد، انجمن، کانون، مرکز، گروه، خانه، موسسه، خیریه و...، درنهایت هدفشان یکی است؛ کمک به اقشار آسیب‌پذیر و حمایت از آن‌ها و جلب مشارکت‌های مردمی برای جامعه‌ای با آسیب‌های کمتر.
حالا فهرستشان فقط در خراسان رضوی به عدد هزار رسیده است؛ تشکل‌هایی که از آن‌ها به‌عنوان سازمان مردم‌نهاد (سمن) یاد میشود. در هر زمینه‌ای که فکرش را بکنید، تشکل داریم. پای تشکل‌ها به هر فعالیتی که نیاز جامعه است، باز شده است. امور مرتبط با نیکوکاری، فرهنگی، اجتماعی، زیست‌محیطی، پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، تحکیم بنیان خانواده و زنان، مهم‌ترین فعالیت‌های تشکل‌های مردمی استان را شامل میشود؛ به‌طور نمونه حمایت از مبتلایان به بیماری آب سیاه، تشکلی برای آن‌هایی است که دنبال کورسوی امیدی برای درمان سوی چشمانشان هستند یا انجمنی وجود دارد برای زنانی که دستشان از زمین و زمان کوتاه است. حتی کوتاه‌قامتان هم تشکل دارند تا صدای مطالباتشان را به گوش مسئولان برسانند. حمایت از آسیب‌دیدگان اجتماعی هم که با توجه به اهمیتش، بیشتر عناوین هزارتایی تشکل‌های مردمی را دربر گرفته است.
هرچند به‌طور طبیعی از گذشته نوع‌دوستی وجود داشته است، درقالب کار تشکیلاتی، این تشکل‌ها عمر خیلی درازی ندارند و همین مسئله، موجب کم‌وکاستی‌ها و همچنین حرف‌وحدیث‌های فراوانی پشت‌سر آن‌ها شده است، با این حال نیت بیشتر آن‌ها امور خیر است و اگر جایی نقصی وجود دارد و سوءاستفاده‌ای از نیت‌های خیر مردمی میشود، دلیلش کم‌کاری نهاد‌های نظارتی است. آن‌ها باید جلوی فساد مالی و سوءاستفاده‌های احتمالی به اسم کار خیر را بگیرند تا اصل تشکل و فعالیت تشکل‌های مردمی زیرسوال نرود.
چند روز بعد از «روز ملی تشکل‌ها و مشارکت اجتماعی»، در گفتگو با سیدحمید موسوی، مدیرکل امور اجتماعی‌وفرهنگی استانداری خراسان‌رضوی، گریزی به وضعیت تشکل‌های مردمی استان زده‌ایم. اساس مجوز‌ها برای تشکیل تشکل‌ها، مشکلات و کمبود‌های موجود در سامان‌دهی امور تشکل‌های مردمی، بررسی قوانین موجود در این زمینه و وضعیت کلی این تشکل‌ها در استان خراسان رضوی، جزو موضوعاتی است که این مقام مسئول به سوالاتمان درباره آن‌ها پاسخ گفته است.
بنا بر آمار رسمی، هم‌اکنون حدود هزار تشکل مردم‌نهاد در استان داریم. هرکدام از این تشکل‌ها از یک سازمان مجوز گرفته‌اند. همین مسئله، سبب موازی‌کاری و ایجاد مشکلاتی در نظارت بر فعالیت آن‌ها شده است. توضیح می‌دهید چرا صدور مجوز‌ها این‌قدر نابسامان است؟
صدور مجوز برای تشکل‌های مردم‌نهاد یا همان سمن‌ها از چند مسیر ممکن است. برخی تشکل‌ها از استانداری مجوز می‌گیرند و در شهرستان‌ها از فرمانداری. سازمان‌هایی نظیر بهزیستی، اداره امور جوانان و نیروی انتظامی نیز برای تاسیس تشکل‌ها مجوز می‌دهند. با تعدد سازمان‌های مجوزدهنده مواجهیم، اما قرار است مجوز‌ها در آینده به‌صورت یکپارچه فقط زیر نظر وزارت کشور صادر شود. درعین‌حال ما در خراسان رضوی برای کاهش تبعات موازی‌کاری، شورای حمایت و توسعه سازمان‌های مردم‌نهاد را تشکیل دادیم که ریاست آن برعهده معاونت اجتماعی استانداری است. کمیته سامان‌دهی و نظارت بر تشکل‌های مردم‌نهاد را نیز در استان پایه‌ریزی کردیم که نمونه کشوری ندارد، با این حال مشکل نقص قانون را داریم.
همواره این شعار داده میشود که سازمان‌های مردم‌نهاد، بازوی بخش‌های دولتی هستند یا دولت شعار می‌دهد که برای اداره جامعه، جلب مشارکت‌های مردمی از هر گامی مهم‌تر است. از طرف دیگر گروه‌های مردمی استقبال زیادی از تاسیس تشکل‌های مختلف می‌کنند، چرا درنهایت اولین گام برای ساختارمند شدن و شکل‌گیری فعالیت تشکل‌های مردمی که قانون است، برداشته نمی‌شود؟
متاسفانه سال‌هاست که لایحه جامع مرتبط با تشکل‌های مردمی در مجلس شورای اسلامی بلاتکلیف مانده است. اگر این لایحه مصوب و قانونی شود، خیلی از خلأ‌ها و مشکلات فعلی سازمان‌های مردم‌نهاد رفع خواهد شد. انتظار می‌رود که بعد از سال‌ها، نمایندگان مجلس این لایحه را در دستورکار قرار دهند.
درمورد سازمان‌های مردم‌نهاد، بیشترین نقد به مباحث مالی خیریه‌ها وارد میشود. گفته میشود برخی افراد به‌صورت شبکه مافیا با این هدف که بتوانند پول‌های غیرقانونی را از طریق خیریه‌ها جابه‌جا کنند، وارد تشکل‌ها شده‌اند. بسیاری از این افراد حتی از مسئولان و مدیران سابق یا دارندگان شرکت‌های تجاری هستند که در پوشش خیریه درحال فعالیتند. در این باره نظرتان چیست؟ چرا گزارش مالی خیریه‌ها برای افکار عمومی محرمانه است؟ شما در استانداری، آماری از گردش مالی سالیانه هزار تشکل مردمی استان دارید؟
تمام سمن‌ها نظارت می‌شوند. باید سالیانه گزارش مالی بدهند. حسابرسی از آن‌ها انجام میشود، اما قبول داریم که قانون نقص دارد و ما هم دغدغه داریم. ما هم دغدغه داریم که به اعتقاد و اعتماد عمومی مردم در انجام کار‌های خیر و کمک به اقشار نیازمند، خدشه‌ای وارد نشود. درحال‌حاضر برآورد دقیقی از گردش سالیانه نداریم؛ چون مراجع مختلفی مجوز صادر می‌کنند، اما می‌توان از تک‌تک این مجموعه‌ها، گزارش‌های مالی را گرفت تا به عددی به‌عنوان گردش مالی سازمان‌های مردم‌نهاد رسید.
گلایه و حرف خیلی از تشکل‌های مردمی این است که نهاد‌های دولتی، آن‌ها را به رسمیت نمی‌شناسند یا به دغدغه‌ها و مطالبات آن‌ها توجه جدی نمی‌کنند. چرا با وجود اینکه خود بخش‌های دولتی به مشارکت‌های مردمی نیاز دارند، مواجهه خوبی با تشکل‌های مردمی ندارند؟
این‌طور نیست که نهاد‌های دولتی اصلا تشکل‌های مردمی را به رسمیت نشناسند. درواقع میزان تلاش خود تشکل‌هاست که به آن‌ها جایگاه می‌دهد. باید تلاش کنند تا شناخته بشوند و بتوانند به اهدافشان برسند. ما خیریه‌ای در استان داریم که بین‌المللی شده است و در عرصه بین‌الملل فعالیت می‌کند. از آن طرف خیریه‌ای داریم که خودش خیلی فعال نیست. به تلاش خودشان بستگی دارد. اگر در هرنهاد، تشکلی مردمی با دستگاهی به مشکل بخورد، ما کمک می‌کنیم. قطعا دولت در اجتماع موفق نخواهد شد الا با کمک و مشارکت مردم. سازمان‌های مردم‌نهاد سبب مشارکت اجتماعی مردم شده‌اند و ما هم استقبال می‌کنیم. بیماری کرونا ۶ ماه است که کشور ما و کل دنیا را گرفتار کرده و در حوزه اقتصاد و سایر حوزه‌ها، زندگی خیلی‌ها را فلج کرده است، اما ببینید در این وضعیت، سازمان‌های مردم‌نهاد چقدر به اقشار آسیب‌پذیر کمک می‌کنند.
آقای موسوی! آیا برای جلب مشارکت‌های عمومی مثل انتخابات یا آگاه‌سازی و آموزش و... تشکل سیاسی هم دربین هزار تشکل مجوزدار استان داریم؟
درمجموع در هشت موضوع برای تشکل‌ها مجوز صادر میشود. حوزه امور اجتماعی، فرهنگی، بهداشت و سلامت، محیط‌زیست و منابع طبیعی، عمران و آبادانی، علوم و فناوری، توسع پایدار و همچنین امور بین‌الملل که زیرمجموعه هر بخش، ۳۰ حوزه داریم و برای این ۳۰ حوزه ۲۶۰ اقدام درنظر گرفته شده است، اما تشکل سیاسی نداریم. تشکل‌های سیاسی در قالب احزاب تعریف می‌شوند که مجوزهایشان را زیر نظر حوزه معاونت سیاسی استانداری می‌گیرند.
تشکل‌هایی به نام گروه‌های جهادی از شما مجوز می‌گیرند یا جا‌های دیگر؟ در سال‌های اخیر به این نام، تشکل‌های زیادی را در مشهد می‌بینیم.
ما تاکنون به گروه‌های جهادی، مجوزی نداده‌ایم. عنوان گروه‌های جهادی معمولا شامل بخش‌هایی میشود که به سازمان‌های دیگری مثل طلاب و بسیج و... برمی‌گردد و معمولا به‌صورت فوق‌العاده تشکیل می‌شوند.
گفته میشود خراسان رضوی بیشترین سازمان مردم‌نهاد را به‌طور نمونه در بخش خیریه‌ها دارد، اما چرا خروجی آن در حوزه آسیب‌های اجتماعی، خیلی محسوس نیست؟ به‌طور نمونه این همه تشکل برای حمایت از کودکان کار، زنان آسیب‌دیده و آسیب‌دیدگان اعتیاد و... داریم، اما در مشهد و حاشیه آن، خیلی از اوقات برای کمک به بی‌خانمان‌ها، کسی پیدا نمی‌شود؟
خراسان رضوی با ۹۹۷ تشکل مردم‌نهاد، یکی از استان‌های فعال در زمینه مشارکت‌های مردمی است. از این نظر در رده دوم تا سوم کشور قرار می‌گیریم، حتی بیشتر تشکل‌های ما در حوزه بهداشت و درمان و کمک به آسیب‌دیدگان فعالیت می‌کنند، اما طبیعی است که هرکدام از آن‌ها جامعه هدفی دارند و ممکن است خیلی از خانواده‌ها و افراد در جامعه هدف آن‌ها قرار نگیرند. درواقع هرتشکل کار خودش را می‌کند که اگر این‌ها منسجم‌تر عمل کنند و هم‌گرایی بیشتری داشته باشند، خروجی‌شان مفیدتر خواهد بود.
با تشکل‌های بی‌مجوز چه برخوردی میشود؟ آماری از تعداد تشکل‌های بی‌مجوز داریم؟
از نظر ما تشکل بدون مجوز نباید وجود داشته باشد و اگر جایی وجود داشته باشد و مطلع بشویم، جلوی فعالیتش را می‌گیریم. اگر ناآگاه باشند، هدایت می‌شوند و اگر نیت‌های دیگری داشته باشند، با آن‌ها برخورد قضایی میشود. نمونه‌هایی در استان داشتیم که عموما ناآگاه بودند.
گفته میشود هدف ان‌جی‌اُ‌ها توانمندسازی است و کارکردشان با خیریه‌ها تفاوت دارد. ولی انگار این تشکل‌ها در استان، درهم ادغام شده و عملکردی شبیه خیریه‌ها پیدا کرده‌اند؟
کلمه ان‌جی‌اُ غیرفارسی و درواقع معادل همین کلمه سمن ماست. ذیل تشکل سازمان مردم‌نهاد، هر عنوانی قرار می‌گیرد. اگر آن‌ها مجوز می‌گیرند، خودشان انتخاب می‌کنند که انجمن باشند یا بنیاد یا جمعیت و...، لذا هم در زمینه توانمندسازی و هم کمک‌های دیگر، همه تشکل‌ها فعال هستند.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
