جای خالی مرکزی برای مطالعات زنان در مشهد

در دنیایی که هرروز پیچیده‌تر و در آن کار‌ها تخصصی‌تر دنبال می‌شود، تاکنون مراکز پژوهشی و مطالعاتی ریز و درشتی برای شناسایی و حل مشکل‌های شهروندان تأسیس شده است. زنان به عنوان نیمی از اعضای جامعه خواست‌ها و نیاز‌های متفاوتی دارند که شایسته بررسی دقیق‌تر و عمیق‌تر است. چنین خواست‌ها و نیاز‌هایی ضرورت وجود مراکز پژوهشی ویژه برای زنان را آشکار می‌سازد. هدف اصلی پژوهش و مطالعه‌های علمی درباره مسائل زنان، تنها درنظرآوردن آنان در محاسبه‌های شهری نیست بلکه بیش از آن در تلاش است نقش و سهم زنان در تولید محتوای علمی و بررسی مسائل مربوط به امر زنانه را گسترده سازد و از زاویه دید آن‌ها به معضلات سیاسی و اجتماعی و فرهنگی بنگرد. چنان‌که در سال‌های پس از انقلاب اسلامی، برای تشخص‌بخشی به الگوی زن ایرانی مسلمان، با حمایت امام خمینی (ره)، مرکزی مطالعاتی به همت زنان حاضر در عرصه سیاسی با عنوان «مرکز مطالعات و تحقیقات مسائل زنان» تأسیس شد. این مؤسسه در سال ۱۳۶۵ با هدف بسترسازی برای بهبود وضعیت زنان توسط چند تن از زنان دغدغه‌مند در کشور تأسیس شد.

 

در سال ۱۳۷۳ از وزارت علوم اجازه تشکیل یک گروه پژوهشی دریافت کرد و با عنوان «مؤسسه مطالعات و تحقیقات زنان» در وزارت کشور ثبت شد. دلایل ِتأسیس و بازگشایی این مؤسسه که بعد‌ها زمینه‌ساز ایجاد مراکز تحقیقاتی دیگر و همچنین رشته‌ای با عنوان مطالعات زنان شد، از ۲ واقعیت داخلی و بین‌المللی ریشه می‌گرفت. نخستین دلیل نیاز به ایجاد این مرکز، نتیجه افزایش حضور زنان در سطح اجتماع پس از انقلاب‌اسلامی و پایان جنگ تحمیلی بود. این حضور تدریجی زنان در عرصه‌های مختلف اجتماعی، ادبی و هنری که به بیان خواست‌ها و نیاز‌های زنانه منجر شده بود، خود را در افزایش نوشته‌های مربوط به زنان و بیان نیاز‌های آنان نشان داد. ماهنامه «زنان»، سالنامه «تقویم زنان»، «فصل زنان» و مجلاتی همچون «پیام هاجر»، «ندا»، «حقوق زنان» و «فرزانه» تنها تعدادی از نمود‌های عینی و بارز بیان خواست‌های زنانه در قالب مدرن هستند.

 

واقعیت بیــن‌المــلـلی تأسیس این مــراکــز کنفرانس‌های منطقه‌ای و جهانی سازمان ملل در مورد زنان بود، به‌ویژه کنفرانس ۱۹۹۵ پکن که متعاقب آن توجه ویژه به موضوع‌های زنانه در دستورکار دغدغه‌مندان زن‌پژوه ایرانی قرار گرفت. با گذشت بیش از ۳ دهه از تأسیس نخستین مرکز مطالعات زنان، به نظر می‌رسد اکتفا به وجود مراکز مطالعاتی پراکنده و متمرکز در پایتخت، نسبتی با حجم و گستردگی خواست‌ها و نیاز‌های زنان ندارد. مراکز مطالعاتی ویژه زنان می‌توانند از طریق انجام پژوهش‌هایی هدف‌دار با شناسایی جامعه هدف، به کشف و استخراج ایده‌های نو و هم‌چنین محرومیت‌ها و کمبود‌هایی که نیازمند توجه و رسیدگی است بپردازند. یکی از مهم‌ترین راه‌های پیشرفت و توسعه مدیریت شهری، اداره محلی و توجه به نیاز‌های شهروندان بادرنظر گرفتن خواست‌ها و مطالبات آن‌هاست. در این میان، زنان با توجه به افزایش سطح تحصیلات و ایجاد حساسیت‌های ویژه نسبت به امور مربوط به خود، بسیار بیش از گذشته باید در نظر گرفته شوند. ناگفته پیداست در شهری مانند مشهد مقدس، مراکز مطالعاتی ویژه می‌تواند خدمات ارزشمندی را برای زنان به‌همراه داشته باشد. اگرچه نهاد‌های حکومتی در راستای سیاست‌های کلان کشور به ایجاد معاونت‌ها و بخش‌هایی برای شناسایی نیاز‌ها و خواست‌ها زنان ایجاد شدند، نهادی پژوهشی، مستقل و با محوریت زنان نیازی ضرور است که جای خالی آن در مشهد حس می‌شود.