زنان و عزاداری در اینستاگرام

امسال به دلیل شیوع بیماری کرونا برگزاری مراسم محرم حسینی با محدودیت‌های زیادی روبه‌رو شد. پروتکل‌های دقیق و سخت بهداشتی برای برگزاری این مراسم وضع شد. شرایط جدید و نگرانی‌هایی که بیماری کرونا برای حضور در اجتماعاتی مانند مجالس عزاداری ایجاد کرد، بسیاری از افراد را برای عزاداری به فضای مجازی کشاند به این معنا که آن‌ها سعی کردند به جای حضور در مراسم عزاداری در دنیای واقعی، در مجالس آنلاین شرکت کنند و اصطلاحا عزاداری مجازی برای خود ترتیب بدهند.

برخـی‌افـراد، هیئت‌ها و مؤسسات به صورت لایو (زنده) در اینستاگرام سخنرانی‌های مرتبط با محرم راه انداختند که افراد می‌توانند از طریق گوشی موبایل خود در هر جایی که هستند در این مراسم شرکت کنند. به طور کلی، می‌توان گفت محرم امسال، در کنار مراسم سنتی و همیشگی‌اش شاهد شکل‌های تازه‌ای از عزاداری مجازی نیز هست.

 

عزاداری و مناسک مذهبی از قدیم کنشی جمعی محسوب می‌شده‌اند. افراد در محلی دور هم جمع می‌شدند و روضه و مصیبت‌نامه اباعبدا... الحسین (ع) را برپا می‌کردند. در عصر شبکه‌های اجتماعی، آن‌ها نیز به یاری این مناسک آمده‌اند. شبکه اجتماعی اینستاگرام هم بستری است که می‌تواند جمعی از افراد را گرد یکدیگر آورد؛ لذا افراد می‌توانند در این شبکه نیز گرد هم آیند و سوگواری‌های خود را داشته باشند.
در این میان، زنان نیز که حضور گسترده‌ای در اینستاگرام دارند، در شکل‌گیری عزاداری‌های مجازی نقش ایفا می‌کنند. عزاداری‌های زنانه در اینستاگرام به ۲ صورت انجام می‌شود. صورت اول، شکل‌هایی از عزاداری است که بین زنان و مردان مشترک است. صورت دوم، شکل‌های زنانه‌تر عزاداری است که بیشتر مختص زنان است. در ادامه به شرح این ۲ دسته عزاداری زنانه در اینستاگرام می‌پردازیم.
صورت اول عزاداری‌های اینستاگرامی همان‌طور که گفته شد هم توسط مردان انجام می‌شود هم توسط زنان به این صورت که مداحی‌های مرتبط با محرم را که متناسب با هر روز از آن نا‌م‌گذاری شده است در صفحات خود منتشر می‌کنند که می‌تواند برای دیگران حال و هوای هیئت و مراسم حسینی را تداعی کند. برخی از زنان و مردانی که دستی در نوشتن دارند از قلم خود برای نوشتن روضه‌های کوتاه عاشورایی استفاده می‌کنند. هر شب محرم، متنی کوتاه که در واقع روضه‌ای به زبان امروزی و دلی است می‌نویسند و نوشته‌های روضه‌گونه آن‌ها توسط افراد مختلف در شبکه دست‌به‌دست و بازنشر می‌شود. برخی دیگر که تخصص علمی و تاریخی دارند در قالب متن‌های کوتاه در استوری به تحریفات عاشورا یا واقعه نگاری‌های عاشورایی می‌پردازند و به ابهامات و سؤالاتی که درباره عاشورا و قیام امام‌حسین (ع) وجود دارد پاسخ می‌دهند. افراد معمولی‌تر نیز هستند که با انتشار یک عکس و متن کوتاه ابزار علاقه و ارادت خود را به سردار شهیدان ابراز، و از این طریق، صفحه خود را عزادار حسینی می‌کنند.
صورت دوم عزاداری‌ها که فقط در صفحات زنان دیده می‌شود شکل‌گیری هیئت‌های خانگی توسط زنان را نشان می‌دهد. برخی زنان در خانه خود هیئتی کوچک درست می‌کنند که فرزندان و همسرشان عضو آن هستند. زنان از این طریق کودکان خود را که ممکن است نتوانند به مجالس عزاداری ببرند در معرض آموزه‌های عاشورایی قرار می‌دهند. آن‌ها با نصب پرچم در خانه و پخش مداحی و غیره، فضایی عاشورایی را در منزل فراهم می‌کنند. سپس عکس‌ها و فیلم‌هایی از این عزاداری خانگی را در اینستاگرام نیز قرار می‌دهند. برخی دیگر از زنان، قصه‌های عاشورایی کودکانه را در صفحات خود قرار می‌دهند تا مادران دیگر نیز بتوانند از آن‌ها استفاده کنند و برای فرزندان خود بخوانند. گروهی دیگر زنان حاضر در عاشورا و رشادت‌های آن‌ها را معرفی می‌کنند و درباره‌شان می‌نویسند. به طور کلی، زنان به تمام شیوه‌های ممکن در شکل‌گیری عزاداری‌های مجازی نقش ایفا می‌کنند.
امسال از ابتدای محرم شاهد هستیم که یک نوع سوگواری جمعی در شبکه اینستاگرام شکل گرفته است و هر کس به فراخور توانمندی‌های خود در این سوگواری سهیم شده است. این فرم‌های تازه عزاداری که مخاطبان آن بیشتر زنان و مردان نسل جوان هستند، از تغییراتی در شیوه عزاداری در سال‌های آینده خبر می‌دهد. احتمالا در دوران پساکرونا نیز به موازات سبک‌های قدیمی، سبک‌های مجازی عزاداری به صورت جدی فعالیت خواهند کرد.