گفت‌وگو با کارآفرینی دانش‌بنیان که از ضایعات کشاورزی الکل ضدعفونی تولید می‌کند

علیرضا وفایی نیا| شهرآرانیوز؛ در ماه‌های گذشته محلول‌های ضدعفونی به یکی از بخش‌های جدانشدنی زندگی ما تبدیل شده اند. کرونا باعث شده که بیشتر از قبل حواسمان به وسایلی که به آن‌ها دست می‌زنیم باشد و با ضدعفونی کردن مداوم دست‌ها و وسایلی که لمس می‌کنیم، تلاش کنیم از شر این ویروس منحوس در امان بمانیم.

 

همین مسئله باعث شد که در بازه‌ای کوتاه، نیاز به الکل به عنوان اصلی‌ترین ماده تشکیل دهنده محلول‌های ضدعفونی در کشور افزایش چشمگیری داشته باشد. در این شرایط، یک شرکت دانش بنیان مشهدی طرحی را اجرا کرده است که در قالب آن برای اولین بار در کشور، می‌توان به صورت صنعتی از ضایعات کشاورزی مختلف، الکل تولید کرد.

 

 

زمانی که از آرمان صفائیان، بنیان گذار شرکت دانش بنیان شادان تخمیر خراسان، درباره شکل گیری ایده اولیه تولید الکل از ضایعات کشاورزی پرسیدیم، به صحبت‌های یک سال پیش وزیر کشاورزی اشاره کرد و گفت: بنابر آمار‌های اعلام شده، ۳۰ درصد از تولید محصولات کشاورزی در کشور به ضایعات تبدیل می‌شود، که این مقدار معادل ۳۰ میلیون تن در سال می‌شود. همین موضوع ایده اولیه استفاده از این ضایعات را شکل داد. من ۲۵ سال است که در زمینه تولید الکل فعالیت می‌کنم و با فضای تولید این ماده در کشور به خوبی آشنا هستم. با توجه به این سابقه، طرحی را به پارک علم و فناوری ارائه دادم که بر اساس آن، تمام این ضایعات می‌تواند به الکل تبدیل شود.

 

 

یک سال پیش که ایده اولیه این کار شکل گرفت، هنوز کشور درگیر کرونا نبود و هدف اولیه پروژه، تولید الکل سوخت بود. در این بحث ۵ تا ۱۰ درصد الکل به بنزین اضافه می‌شود و محصول نهایی به نوعی حکم بنزین سوپر را دارد. الکل اضافه شده عدد اکتان بنزین را بالا برده و علاوه بر کاهش صدمه‌های واردشده به موتور، باعث آلودگی کمتر هوا و حفظ بیشتر محیط زیست می‌شود. این مدل سوختی در تمام دنیا مشهور است و در خیلی از کشور‌های اروپایی و آمریکایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. صفائیان با بیان اینکه قصد اولیه اش، ورود به این حوزه بود گفت: به همین دلیل طرح خود را به پارک ارائه کردم و حدود ۸ ماه کار‌های مطالعاتی و دفاعیه‌ها از این موضوع را انجام دادیم تا اینکه بالاخره مورد پذیرش پارک علم و فناوری خراسان قرار گرفت. بعد از آن موضوع کرونا پیش آمد. کشور ما از نظر زیرساخت‌ها وضعیت خیلی خوبی برای تولید الکل و حتی صادرات آن دارد. ضایعات بالای محصولات کشاورزی در کشور می‌تواند به مواد اولیه صنعت تولید الکل، و به ارزش افزوده تبدیل شود. در کنار این مسئله می‌توان با کشت وسیع محصولاتی مانند گندم، بخشی از آن را به طور خاص به تولید الکل اختصاص دهیم و در این زمینه در دسته کشور‌های صادرکننده هم قرار بگیریم.

 

 

شاید پیش خودتان فکر کنید که در وضعیت فعلی کشور و نیاز بالا به الکل برای تولید محلول‌های ضدعفونی، دولت تمام قد از شرکت‌هایی که در این زمینه فعال هستند حمایت خواهد کرد. اما به گفته صفائیان، تا الان حمایت دولتی خاصی از این پروژه صورت نگرفته است: با ۱.۵ میلیارد تومان سرمایه شخصی کار را آغاز کردم. در ابتدا و زمانی که هنوز در مرحله انجام کار‌های آزمایشگاهی بودیم، پروژه بسیار سخت شده بود. مثلا تنها یک آنالیز اتانول تقریبا ۱.۵ میلیون تومان هزینه می‌برد. در کار ما که روزانه باید چند نمونه آنالیز با مواد متنوعی انجام می‌شد، همین موضوع بسیار هزینه بر بود. حدود ۷ میلیارد هم هزینه برای راه اندازی واحد تولیدی با ظرفیت روزانه ۱۰۰۰ لیتر الکل برآورد می‌کنیم که امیدوارم در این مرحله بتوانیم بخشی از هزینه را از اعتبارات دولتی تأمین کنیم.

 

اشتغال زایی این طرح از دیگر موضوعات مطرح شده بود: شرکت نوپاست و تا امروز در حوزه تحقیق و توسعه ۵ نفر از نیرو‌های متخصصی که بیش از ۲۰ سال سابقه کار در حوزه‌های مرتبط با تولید الکل را در کارنامه داشتند، در مجموعه ما مشغول به کار هستند. تیم علمی بسیار خوبی تا امروز با ما همراه بوده است. در کنار این مسئله، به ازای هر ۱۰۰۰ لیتر تولید در روز، ۵ نفر اشتغال مستقیم ایجاد خواهد شد و به طور غیرمستقیم هم تولید این محصول صنایع مختلفی را فعال کرده است که باعث ایجاد شغل خواهد شد.

 

 

زمانی که صحبت تولید الکل از ضایعات کشاورزی پیش می‌آید، شاید در ذهن خیلی از مردم این باور ایجاد شود که چنین الکلی کیفیت پایین تری به نسبت نمونه‌های دیگر دارد، مسئله‌ای که بنیان گذار این شرکت دانش بنیان درباره آن گفت: تمام موادی که پایه گیاهی دارند قابلیت تبدیل شدن به الکل را دارند. در تمام فرایند یک پایه کربنی از محصول کشاورزی طی فرایندی تخمیری به الکل تبدیل می‌شود. فرمول الکل یکسان است و تفاوتی نمی‌کند که از چه پایه کربنی گرفته می‌شود. پس از تولید و در مرحله بعد، به مقوله خالص سازی می‌رسیم که اگر به درستی انجام شود، محصول نهایی کیفیت بالاتری خواهد داشت، فرایندی که در تولید محصول ما به دقت انجام می‌شود و محصول نهایی از کیفیت بالایی برخوردار است.

 

در کنار کیفیت الکل تولیدی، صفائیان به نوآوری منحصربه فردی که در این پروژه انجام شده هم پرداخت: تمامی واحد‌هایی که تا امروز الکل تولید می‌کنند، تنها با یک ماده اولیه کار می‌کنند. مثلا کارخانه‌ای که از چغندر برای این کار استفاده می‌کند، ساختارش به شکلی است که نمی‌تواند از دیگر مواد مثل نیشکر و گندم برای تولید محصول استفاده کند. اما فرایندی که ما طراحی کردیم، می‌تواند با تمام محصولات کشاورزی کار کند و از این نظر کار جدیدی است. تا امروز در کشورمان واحدی که بتواند با تمام ضایعات کشاورزی کار کرده و الکل تولید کند نداشته ایم.

 

 

تا یکی دو سال پیش بازار مصرف الکل فقط در مسائل بهداشتی و طبی بود و با توجه به ۳۳ کارخانه الکل سازی فعال که در کشور وجود دارند، به طور کامل نیاز کشور در داخل تولید می‌شد. اما خب این مقدار تولید در وضعیتی بود که مصرف کشور در حداقل باقی بماند. این موضوع در دوران کرونا به خوبی معلوم شد و به طور کامل فهمیدیم که حتی برای تولید محلول‌های ضدعفونی کننده دست به اندازه کافی الکل نداریم. بماند که الکل صنعت مادری است و در خیلی از زمینه‌های دیگر مانند حلال‌های رنگ، عطر و ادکلن و ... مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 

به گفته صفائیان، کشور هنوز در بحث تولید الکل با کمبود‌های فراوانی روبه روست و بیشتر واحد‌های تولیدی هم از ظرفیت تولید کمی برخوردارند: اگر از الکل تنها برای تولید مواد ضدعفونی استفاده کنیم و در روز هر فرد تنها ۱۰ قطره الکل برای ضدعفونی کردن استفاده کند، ما به روزانه بیش از ۸۰۰ هزار لیتر الکل نیاز داریم. در حالی که تمام ظرفیت تولید کشور در شرایط فعلی به ۴۵۰ هزار لیتر در روز نمی‌رسد. در این وضعیت به دلیل بحران کرونا و کمبود الکل، بسیاری از صنایع کشور مثل کارخانه‌های سرکه سازی و تولید عطر و ادکلن و ... که برای تولیدات خود سهمیه الکل می‌گرفتند، دیگر به این ماده دسترسی ندارند و خیلی از مشاغل تعطیل شده است. امیدواریم بتوانیم با توسعه پروژه خود، در ماه‌های آینده تا حدی نیاز کشور به الکل را تأمین کنیم.

 

 

پای صحبت کارآفرینان و شرکت‌های دانش بنیان که بنشینید، معمولا یکی از گله‌های ثابت آن ها، بوروکراسی پیچیده و تودرتوی اداری و مشکلات فراوانی است که در زمینه گرفتن مجوز‌های مختلف با آن روبه رو می‌شوند. صفائیان هم فرایند گرفتن مجوز‌ها را یکی از بزرگ‌ترین مشکلات خود بیان می‌کند: حتی در شرایط فعلی که به دلیل شیوع کرونا کشور به شدت نیازمند تولید الکل برای تهیه محلول‌های ضدعفونی کننده است، باز هم باید برای گرفتن مجوز‌های مختلف از وزارت کشاورزی و بهداشت و ... ماه‌ها سرگردان باشیم. با اینکه یک مرکز علمی مانند پارک علم و فناوری فرایند کار ما را تأیید کرده است، باز هم سازمان‌های مختلف اعتماد نمی‌کنند و روند گرفتن مجوز‌ها را تسهیل نمی‌کنند. در وضعیت فعلی اگر شرکتی بخواهد وارد بحث تولید شود، گرفتن همین مجوز‌ها حداقل یک سال از زمانش را خواهد گرفت که چالش بزرگی در مسیر توسعه به شمار می‌رود.

چالش در تأمین سرمایه‌های مورد نیاز برای توسعه کار، از دیگر مشکلاتی است که این کارآفرین مشهدی با آن روبه روست: با توجه به نیاز کشور به الکل مخصوصا در بازه فراگیری کرونا، توقع داریم که دولت حمایت‌های مالی بیشتری برای توسعه خط تولید محصولات مورد نیاز داشته باشد. در واقع برای این موارد باید صندوق‌های حمایت از فناوران و شرکت‌های دانش بنیان نقش فعال‌تر و مؤثرتری داشته باشند که کارآفرین‌ها مجبور نباشند برای تأمین مبالغ جزئی، ماه‌ها معطل وام بانکی و پیدا کردن وثیقه‌های چند میلیاردی باشند.

 

 

صحبت آینده که می‌شود، بنیان گذار این شرکت دانش بنیان مهم‌ترین هدف خود را رسیدن به میزان تولید ۴.۵ میلیون لیتر الکل در روز عنوان می‌کند، میزان تولیدی که هم بتواند حوزه محلول‌های ضدعفونی را پوشش دهد و هم در زمینه الکل سوخت، جواب گوی نیاز کشور باشد: رسیدن به این هدف نیازمند سرمایه گذاری‌های فراوان و توسعه بیشتر کار است. بعد از اینکه به این مرحله رسیدیم، می‌توان به موضوع صادرات هم فکر کرد. مخصوصا که در کشور‌های اطراف ما مثل افغاستان به طور کل الکل تولید نمی‌شود و بازار خیلی خوبی برای این محصول وجود دارد. علاوه بر این تولید الکل با ضایعات کشاورزی باعث می‌شود قیمت تمام شده آن به شدت پایین بیاید. به همین دلیل، بعد از تأمین نیاز داخل، قصد وارد شدن به حوزه صادرات را داریم. از آنجایی که این طرح یک پروژه ملی است، برای توسعه آن نیازمندیم که دولت سرمایه و امکاناتی را در اختیار واحد‌های تولیدی قرار دهد. ما با سرمایه شخصی می‌توانیم یک واحد محدود را ایجاد کنیم، اما برای رساندن ظرفیت تولید به حدی که بشود نیاز کشور را تأمین و به صادرات هم فکر کرد، نیازمند حمایت‌های دولتی هستیم.

 

در پایان، این کارآفرین گله‌هایی هم از بی توجهی مسئولان استان به شرکت‌های دانش بنیان داشت: در استان خراسان رضوی خیلی به دنبال حمایت‌های مختلف بودیم، اما متأسفانه به جز پارک علم و فناوری، هیچ بخش و سازمان دیگری با ما همکاری‌های لازم را انجام نداد. البته خوشبختانه در سفری که به خراسان جنوبی داشتیم، استقبال خیلی خوبی از طرف مدیران ارشد این استان از طرح ما انجام شد و قول حمایت‌های خیلی خوبی به ما داده اند. با توجه به چشم اندازی که برای ما ایجاد شد، راغب هستیم که واحد تولیدی اصلی خود را در استان خراسان جنوبی ایجاد کنیم.