سیطره مجازی بر رسانه کاغذی

گروه ادبیات و اندیشه| در شرایطی که رسانه‌های مجازی روزبه‌روز امکانات بیشتری را به خدمت می‌گیرند و چیرگی خود را بر ذهن و زبان و زندگی شهروندان بیشتر به رخ می‌کشند، سرنوشت نشریات کاغذی چه خواهد شد؟ آیا چنان‌که در کشورهای پیشرفته همچنان نشریه کاغذی نیز مخاطب دارد، ما می‌توانیم چون روزگار پیشامجازی اقبال رسانه مکتوب خود را احیا کنیم یا اینکه به‌هرحال ریزش مخاطب «کاغذی‌ها» در هجوم «دیجیتال‌ها» در همه جای دنیا ناگزیر است؟ و روزنامه شهرآرا که در رویکرد تازه خود اهمیت ویژه‌ای به فضای مجازی داده و امکاناتی چون تارنما و شبکه پیام‌رسان و تلویزیون و... را به خدمت گرفته است تا از رقیبان خود عقب نماند، در ادامه چه باید بکند؟ میزبانی مؤسسه فرهنگی شهرآرا در سومین نشست هم‌اندیشی استادان حوزه و دانشگاه با موضوع «رسانه‌های محلی و شبکه‌های اجتماعی» رسیدن به پاسخ چنین پرسش‌هایی را مدنظر قرار داده بود.

شهرآرا و توسعه مجازی
در آغاز این نشست، توحید آرش‌نیا، سردبیر روزنامه شهرآرا، به ارائه شرح عملکردی از فعالیت‌های مؤسسه شهرآرا در عرصه مجازی پرداخت. راه‌اندازی استودیو، آغازبه‌کار سایت جدید و پیشرفته روزنامه شهرآرا، ایجاد تحول در سایت مرجع تخصصی عکس مؤسسه شهرآرا (فتوشهر)، راه‌اندازی کانال تلگرامی مرجع (شهرآرا نیوز)، و... از اقداماتی بود که او به عنوان فعالیت‌های حوزه مجازی مؤسسه برشمرد.
به اعتقاد دکتر حسین فکوری، روان‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، آنچه در روزنامه شهرآرا خیلی کم مورد توجه قرار می‌گیرد، مسئله شهروند مطلوب است که او آن را نیاز عمومی و فوری مردم و لازمه زندگی در سده 21 دانست. فکوری در این رابطه خواهان پرداختن روزنامه به موضوعات صلح‌دوستی، محیط زیست، وندالیسم و... شد.
حجت‌الاسلام علی عجم، پژوهشگر دینی، یکی از کارهای بزرگی را که شهرآرا برای توسعه مشهد می‌تواند انجام دهد، تشویق مردم به مشارکت در توسعه شهری دانست و گفت: اگر این رسانه چنین زمینه فکری و فرهنگی‌ای را در این شهر بزرگ برای توسعه شهری فراهم سازد، شهرداری در جلب سرمایه‌های مردم بسیار موفق خواهد بود. شهرآرا باید فضایی فرهنگی و اعتمادی بسازد که سرمایه‌های مردم به کار بیفتد.
او اضافه کرد: آقای استاندار زمانی نقل می‌کرد که بیش از 200 هزار میلیارد تومان سرمایه در بانک‌ها خوابیده است؛ اگر بشود این سرمایه را برای توسعه شهری به کار گرفت و اعتماد سرمایه‌گذاران را در این رابطه جلب کرد، بسیار به نفع شهر و توسعه آن تمام خواهد شد.
سید جلال قیامی میرحسینی، شاعر و پژوهشگر ادبیات، نیز بخش فرهنگی و ادبی روزنامه شهرآرا را قوی‌تر از 2 روزنامه دیگر شهر برشمرد و خواهان گسترش دامنه فعالیت آن شد. او همچنین مسئله محیط زیست را بحرانی جهانی ارزیابی کرد که برخورد با آن در بخش‌های فرهنگ‌ساز کشور یعنی آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها و صداو‌سیما چنان‌که باید و شاید صورت نمی‌گیرد: بخشی از بار رفع این کاستی را روزنامه‌ها باید به دوش بکشند و روزنامه شهرآرا از آنجا که وابسته شهرداری هم هست، می‌تواند در این زمینه گام‌های روشن‌تر و محکم‌تری بردارد.
انتقاد از ممیزی مطالب در روزنامه، بخشی دیگر از گفته‌های قیامی را به خود اختصاص داد. او حذف بخش‌هایی از مصاحبه‌های خود با شهرآرا را سبب بی‌اعتمادی‌اش به این رسانه خواند که مانع از رغبتش برای حضور در مصاحبه‌ای دیگر می‌شود.
دکتر محمدجواد رنجکش، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد، پیشنهادهایی برای مؤسسه شهرآرا داشت که از آن میان می‌توان به نیازسنجی و تغییر نگرش از بالا به پایین در تأمین نیازهای دانایی شهروندان و راه‌اندازی کانون هواداران شهرآرا اشاره کرد. او با تأکید بر لزوم نسل‌پروری تصریح کرد: مثلا می‌شود به یک دانش‌آموز که روزنامه دیواری درمی‌آورد به عنوان عضو کانون هواداران بها داده شود تا او دل‌خوش و در آینده روزنامه‌نگار شود.
رنجکش با بیان اینکه موقعیت شهر مشهد ویژگی‌هایی فوق‌العاده استثنایی در دیپلماسی شهری دارد، افزود: پتانسیل عجیب مشهد که بعد بنارس دومین شهر مذهبی جهان است، می‌تواند در جذب سرمایه بسیار مؤثر باشد.

نشریه‌ای که رویکرد سیاسی ندارد
اما دکتر روح‌ا... اسلامی، عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد، اعتقادی به انتقاد از رسانه نداشت. او یادآور شد: واقعیت این است که هر نقدی به مراکزی چون دانشگاه و روزنامه بی‌فایده است، چراکه با نقد کردن آن‌ها خودمان اندک مراکزی را که در آن تبلور خرد و آگاهی و نشانه‌هایی از مدرنیته وجود دارد، از بین می‌بریم و این هیچ فایده‌ای ندارد.
دکتر حمید سعیدی جوادی، مدیرگروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، هم گفت: در جهان امروز رسانه‌های محلی نقشی بسزا در معرفی هویت‌های محلی، انسجام اجتماعی، انتقال آگاهی و اشاعه فرهنگ مطالبه‌گری ایفا می‌کنند. به بیانی رسانه‌های محلی یعنی زنده شدن و تحول جدید. دیجیتالی شدن را نیز تهدید نمی‌دانم بلکه ابزار و میدان جدیدی است که خوشبختانه شهرآرا هم به آن وارد شده است.
او در ادامه با تحسین حرفه‌ای‌گری شهرآرا خاطرنشان کرد: امروز می‌بینیم که این نشریه برخلاف دیگران -در نشریات وابسته به شهرداری- عمل می‌کند و رویکرد سیاسی ندارد.
دکتر علی‌اصغر داوودی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، هم پیشنهادهایی داشت که از این قرارند: در عصری که همه‌چیز سیال و در معرض تغییرات سریع است، رسانه‌های محلی‌ای مانند شهرآرا باید یک تیم کاری و کانون تفکر داشته باشند که تغییرات محیطی و آنچه را در فضای مجازی رخ می‌دهد، رصد کنند تا بدانند چگونه بر این امواج سوار شوند؛ همچنین توصیه می‌کنم در انتشار یادداشت‌ها به جای استفاده از قلم افراد ثابت و شناخته‌شده، عرصه برای شهروندان مستعد نیز باز شود تا از تکرار پیشگیری و به روزنامه پویایی ویژه‌ای بخشیده شود.
دکتر حسین محمدی، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد، پیشنهاد راه‌اندازی کارگروهی برای ساخت کلیپ‌های کوتاه جذاب و تأثیرگذار در حوزه‌های مسائل مهمی مانند اقتصاد خانواده و کسب‌وکار و غیره را ارائه کرد. او این اقدام را سبب آگاهی‌رسانی و ایجاد موج انگیزشی برشمرد.
محمدی همچنین بر این باور بود که با توجه به فضای سرخوردگی و ناامیدی موجود در جامعه، باید بیشتر فکر شود که چگونه بر جنبه‌های مثبت کارهای انجام شده مسئولان -که اخبارش به‌ندرت به دست ما می‌رسد- تمرکز و از فضای ناامیدی و سرخوردگی جامعه کاسته شود.
حجت‌الاسلام علی عدالتی مجد، فعال فرهنگی و امام جماعت شورای اسلامی شهر مشهد، هم پیشنهادی درباره یادداشت‌های روزنامه داشت. او گفت: خوب است که به توسعه و تعمیق هویت مذهبی مشهد و مسائلی چون فرهنگ عزاداری بپردازیم. رگه‌هایی از این نگاه و تصحیح اشتباه‌ رویه‌های عزاداری چندی پیش در شهرآرا مشهود بود ولی این روند متوقف شد.
پرداختن به هیئت‌های مذهبی شهرستان‌ها در مشهد و هیئت‌های خارجی ساکن مشهد -که گاه تا 200 سال قدمت دارند و فرهنگ و خرده‌فرهنگ‌های مشهد را ساخته‌اند- و نیز مسائل مساجد شهر به شکلی عمیق و روشنگر، از دیگر خواسته‌های عدالتی بود.
دکتر احمدرضا اصغرپور ماسوله، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد، نیز خواستار معرفی و تبلیغ کار تولیدکنندگان مشهدی در این روزنامه شد: در این شرایط، تولید کردن هم ایجاد شغل می‌کند و هم مانع از خروج ارز از کشور می‌شود. تبلیغ راه‌های استفاده درست از تلفن‌های هوشمند، تبلت‌ها و ابزارهای کتاب‌خوان توصیه دیگری بود که او مطرح کرد.
در نشست یادشده، دکتر حمید مسعودی، پژوهشگر جهاد دانشگاهی مشهد، پیشنهاد راه‌اندازی شهرآرای انگلیسی و عربی را ارائه کرد. او اعتقاد داشت این اقدام به شناخته شدن شهر کمک می‌کند. مسعودی اضافه کرد: شهرآرا می‌تواند به‌مثابه راهنمایی برای زائران و گردشگران عمل کند که بهتر در شهر فعالیت‌های موردنیاز خود را انجام بدهند. این روزنامه از این طریق می‌تواند امین آن‌ها شود.
محدثه جزائی، دانشجوی دکتری علوم سیاسی، و دکتر احمد فاطمی‌نژاد، استادیار روابط بین‌الملل دانشگاه فردوسی مشهد، معتقد بودند که با توجه به دلایلی چون تمایل شهروندان مشهدی به مسائل کشوری و جهانی در کنار مسائل شهری، این رسانه محلی نباید به حوزه شهری محدود شود بلکه باید به مسائل بزرگ‌تر بپردازد و مخاطبش را فراتر ببرد.

رسانه باید خود را با تغییرات منطبق کند
یکی از میهمانان این برنامه، رحیم نوروزیان، فرماندار پیشین مشهد، بود. او از نشریات کاغذی به عنوان عنصری فرهنگی یاد کرد که همچنان کارکرد خود را حفظ کرده‌است. نوروزیان اظهار کرد: کم نیستند افراد حاشیه‌نشینی که همچنان با فضای مجازی ارتباط ندارند و از طریق نشریات کاغذی می‌توان مشارکت ایشان را در توسعه شهر جلب کرد.
در این نشست هم‌اندیشی، شهریار آل‌شیخ، معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری مشهد، نیز پاسخ‌ها و دیدگاه‌هایش را درباره موارد مطرح‌شده بیان کرد. او همچنین درباره موضوع اصلی نشست که در بخش عمده‌ای از جلسه از آن عدول شده بود، یادآور شد: امروز در دنیا نقش شبکه عوض شده است و نقش روزنامه‌های کاغذی نیز تغییر کرده است. در روزنامه‌ها تحلیل منتشر می‌شود و هم در رسانه مکتوب و هم در رسانه آنلاین مطالب کوتاه شده است. این تغییرات برای ما هم طبیعتا اثرگذار خواهد بود و باید خود را با آن منطبق کنیم. معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری مشهد در بخشی از سخنان خود متذکر شد: اکنون شهرآرا ابزارهای مختلفی -مانند تلویزیون و سایت و شبکه مجازی- را در اختیار گرفته اما اثرگذاری آن نسبت به جمعیت مشهد پایین است.
آل‌شیخ خواهان پذیرش خرده‌فرهنگ‌ها و پرداختن به موضوعاتی چون زائران خارجی در فضای مکتوب و مجازی این رسانه شهر مشهد شد.