در جنگ بین ارمنستان و آذربایجان حق با کیست؟

شهرآرانیوز؛ در خانه نشسته بودیم و داشتیم پفکمان را می‌خوردیم و با انگشت درصد ضرر توی بورس را حساب می‌کردیم که ناگهان خبر درگیری نظامی بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان در کانال‌ها و سایت‌های خبری منتشر شد. موضوع درگیری چیست؟ قره‌باغ؛ منطقه‌ای که حالا مردمش آواره شده‌اند و اخبار منتشر شده حاکی از آن است که غیرنظامیان زیادی هم در آن کشته شده‌اند و طرفین درگیری نیز آن یکی را مقصر این وضعیت می‌داند.

 

ارمنستان مدعی است حمله را نیرو‌های نظامی آذربایجان شروع کرده‌اند و طبق بیانیه وزارت دفاع ارمنستان، نظامیان این کشور در پاسخ به حملات نیرو‌های کشور مقابل به مناطق غیرنظامی، ۳ تانک، ۲ بالگرد و ۳ پهپاد را سرنگون کرده‌اند. در برابر این ادعای ایروان، باکو اتهامات وارد شده را تکذیب کرد و مشاور ارشد رئیس جمهوری آذربایجان گفت: «حمله ارمنستان عمدی و هدفمند است.»

وزیر دفاع این کشور هم اعلام کرد: «ارمنستان مواضع غیرنظامیان را زیر آتش گرفته است و واکنش باکو تلافی‌جویانه بود.» این اتهام‌زنی‌های دوجانبه هم‌زمان با آتش‌باران قره‌باغ ادامه دارد.

 

دعوا بر سر منطقه قره‌باغ بین ارمنستان و آذربایجان قدمتی سی ساله دارد. جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان از ۳ دهه پیش و به محض اعلام استقلال در حال نبرد با یکدیگر هستند. بعد از تشکیل ۲ جمهوری آذربایجان و ارمنستان، منطقه قره‌باغ کوهستانی در خاک جمهوری آذربایجان که بیشتر جمعیت آن قومیت ارمنی دارند از جمهوری آذربایجان اعلام استقلال کرد.

 

جمهوری ارمنستان به عنوان تنها کشور خارجی استقلال این منطقه را پذیرفت و در مقابل تلاش آذربایجان برای بازپس‌گیری کنترل منطقه قره‌باغ نیرو‌های نظامی خود را برای دفاع از دولت خودخوانده قره‌باغ کوهستانی به خاک آذربایجان فرستاد. در پی جنگ سه ساله میان دو طرف، جمهوری ارمنستان توانست بخش‌هایی از خاک جمهوری آذربایجان در اطراف جمهوری خودخوانده ناگورنو قره‌باغ را تحت اشغال خود درآورد تا یک کریدور سرزمینی میان جمهوری آذربایجان و جمهوری خودخوانده قره‌باغ ایجاد شود.

 

سال ۱۹۹۴ بعد از ۳ سال جنگ خونین میان دو جمهوری تازه استقلال یافته از اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی سابق، توافق‌نامه آتش‌بس میان دو کشور امضا شد؛ اما آتش درگیری‌ها میان دو طرف هرگز فروکش نکرد و هر از گاهی دوباره نبرد میان دو جمهوری مسلمان‌نشین و مسیحی‌نشین، آذربایجان و ارمنستان از سرگرفته می‌شود. آخرین درگیری میان دو جمهوری ۳ ماه پیش آغاز شد که با کشته شدن دست‌کم ۱۶ نظامی و یک غیرنظامی از دو طرف بعد از چند روز خاتمه یافت. از لحاظ حقوق بین‌الملل این منطقه بخشی از جمهوری آذربایجان است؛ اما تحت کنترل اقوام ارمنی قرار دارد.

 

رهبران جمهوری ارمنستان و آذربایجان با پیام‌های پرشور میهن‌پرستانه به استقبال درگیری‌ها در قره‌باغ کوهستانی رفتند. از آن طرف ماجرا فرانسه، آلمان، روسیه، ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا خواستار پایان فوری درگیری‌ها میان جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان شده‌اند. سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران هم با صدور بیانیه‌ای از درگیری‌ها میان دو همسایه شمالی خود اظهار نگرانی کرده است و آمادگی کشورمان را برای استفاده از همه ظرفیت‌های خود برای برقراری آتش‌بس و آغاز گفتگو‌ها میان طرفین اعلام کرده است.

 

هم‌زمان با تحولات در مرز‌های ارمنستان و آذربایجان رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، در سخنانی به شدت تند به ارمنستان حمله کرد و این کشور را «بزرگ‌ترین تهدید برای صلح منطقه» خواند. رئیس‌جمهور ترکیه از استاندارد دوگانه جامعه جهانی در قبال بحران قره‌باغ انتقاد کرد و از اینکه دیگر کشورها، ارمنستان را مستقیم محکوم نمی‌کنند، اظهار نارضایتی کرده است.

 

آریک هاروتیونیان، رهبر منطقه ناگورنو قره‌باغ، گفته است: «ما اطلاعاتی داریم که نشان می‌دهد، مزدوران ترکیه‌ای و کشور‌های دیگر به صورت هوابرد از خاک جمهوری آذربایجان اعزام شده‌اند.» او همچنین مدعی شد: «ارتش ترکیه در پوشش برگزاری رزمایش نظامی همین الان هم در خاک جمهوری آذربایجان مستقر است.»

 

در همین حال یک پژوهشگر حوزه آسیای مرکزی و قفقاز با بیان اینکه درگیری و مناقشه قره‌باغ از جنگ فراگیر به جنگ‌های چند روزه تبدیل شده است، اشاره کرد که ایران تنها همسایه قفقاز است که ظرفیت‌هایی برای میانجی‌گری دارد؛ اما تاکنون ارمنستان و آذربایجان حاضر به پذیرفتن این موضوع نشده‌اند؛ در همین راستا کوزه‌گر کالجی در گفتگو با ایسنا، درباره تحولات اخیر میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان گفت: «درگیری که به تازگی اتفاق افتاد ۳۰۰ کیلومتر بالاتر از منطقه قره‌باغ بود، در واقع در نزدیکی مرز با گرجستان رخ داد؛ اما پایه و اساس اختلاف آذربایجان و ارمنستان مناقشه قره‌باغ است. آنچه طی این سال‌ها در مسئله قره‌باغ اتفاق افتاده؛ ترکیبی از جنگ و مذاکره است و برخلاف چیزی که در دهه ۹۰ اتفاق افتاد که جنگی طولانی و چند ساله بود، این سال‌ها جنگ‌ها چند روزه شده و زد و خورد‌ها محدود شده اند؛ اما این منطقه هنوز به ثبات لازم نرسیده است.»