آیت‌ا... میرزا محمدمهدی نوقانی؛ روحانی مردم‌دار

رضا سلیمان نوری | شهرآرانیوز؛ یکی از خانواده‌های اصیل روحانی در حوزه علمیه مشهد که خدمات بسیاری به اسلام و حوزه و نیز ایران و خراسان ارزانی داشته است، خاندان نوقانی است؛ خاندانی که در قرن اخیر، تأثیر بسزایی در فضای دینی و البته سیاسی خراسان داشته‌اند و هر‌چند نوقانی پدر یعنی آیت ا... میرزا‌علی‌اکبر، کمتر به‌عنوان فردی سیاسی شناخته می‌شد و بیشتر یگانه فرزندش یعنی آیت‌ا... میرزا‌محمدمهدی، فردی سیاسی و مبارز جلوه کرده، او نیز در دوران پهلوی اول از شخصیت‌های مبارز روحانی خراسان بوده است.
باوجوداین آنچه در ادامه می‌خوانید، نگاهی کوتاه به زندگی آیت‌ا... میرزا محمدمهدی نوقانی است که از روحانیون فعال در هر دو صحنه دین و سیاست در سال‌های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و نمونه کامل یک عالم مردمی بود.

میرزا‌محمد‌مهدی سال‌۱۳۰۵ خورشیدی مطابق با ۱۳۴۵‌قمری در مشهد در شرایطی به دنیا آمد که پدرش آیت‌ا... میرزاعلی‌اکبر نوقانی به‌عنوان یکی از بزرگان حوزه مشهد، از دیانت، زهد و تقوا و معنویت خاصی برخوردار بود و از تربیت‌شدگان و پرورش‌یافتگان آیت‌ا... میرزا‌مهدی اصفهانی محسوب می‌شد. محمدمهدی در کودکی شاهد بود که منزل پدری، محل اقامه عزاداری اهل‌بیت (ع) است و پدر علاوه‌بر برپایی مراسم، خود بر منبر می‌رود و با سوز و گداز، مصائب اباعبدا... الحسین (ع) را می‌خواند و اشک می‌ریزد.
او احترام خاص علما و دانشمندان به پدرش را از نزدیک می‌دید و از گوشه‌وکنار می‌شنید که نظم، جدیت در تدریس، کمک به محرومان و مستمندان و برخی صفات مثبت اخلاقی دیگر، عامل این احترام بزرگان به پدر است.
همین امر باعث شد وی تلاش کند پا جای پای پدر بگذارد و راه او را ادامه دهد و به همین دلیل تصمیم گرفت همچون پدر به تحصیل علوم دینی بپردازد.

میرزا‌مهدی نوقانی، پس از تحصیل دوره ابتدایی به حوزه علمیه خراسان پیوست و در مدرسه علمیه نواب به تحصیل اشتغال یافت تا زیر‌نظر پدر به رشد علمی و اخلاقی خویش ادامه دهد. او هم‌زمان با تلمذ در محضر پدر، ادبیات را از ادیب محمد‌تقی نیشابوری و سطوح فقه و اصول را از آیات عظام حاج‌میرزا احمد مدرس‌یزدی و حاج شیخ هاشم قزوینی فراگرفت. همچنین از دروس خارج فقه و اصول آیت‌ا... العظمی میلانی (ره) به مدت ۱۴‌سال استفاده کرد و مراتب علمی وی مورد تأیید آن فقیه عالی‌قدر قرار گرفت. در تابستان سال‌۱۳۳۳ خورشیدی، مرحوم آیت‌ا... میلانی به مشهد آمد و ابتدا حدود یک‌سال در خانه حاج میرزا مهدی نوقانی اقامت گزید. بین استاد و شاگرد علاقه خاصی بود و مرحوم نوقانی به دستور آیت‌ا... میلانی، امامت جماعت مسجد فاضل بازارچه سراب را پذیرفت.

میرزا‌محمدمهدی نوقانی پس از تکمیل تحصیلات، به تدریس و تربیت طلاب اشتغال ورزید. او در ابتدای کار به تدریس کتاب‌هایی، چون «معالم‌الاصول»، «رسائل» و «مکاسب» شیخ انصاری پرداخت و صد‌البته که در تدریس همچون پدر بسیار کوشا و جدی بود. آن بزرگوار از مدرسان بنام مشهد بود و شاگردان فراوانی تربیت کرد.
میرزا‌محمدمهدی علاوه‌بر درس فقه و اصول به تدریس تفسیر قرآن برای طلاب، فضلا و فرهنگیان پرداخت. همچنین شب‌های جمعه، جلسه تفسیر قرآن داشت که بیشتر برای عموم بود و این درس تفسیر ۲۲ سال برگزار شد و در این مدت یک دور کامل، قرآن را تفسیر کرد.
وی همچنین به‌دلیل علاقه‌ای که به مولای متقیان (ع) داشت، هفته‌ای یک بار به تدریس نهج‌البلاغه برای شاگردان می‌پرداخت. مرحوم نوقانی، معارف و کلام امیرالمومنین (ع) را تا خطبه‌۱۸۴ تشریح کرد که عمر وی پایان یافت. این بزرگوار هم‌زمان با تدریس، متصدی چند مدرسه علمیه نیز بود.

میرزا‌محمدمهدی نوقانی، همچون پدرش آیت‌ا... میرزا‌علی‌اکبر، مردی اخلاق‌مدار بود که در بسیاری موارد پا جای پای پدر گذاشت و سعی داشت شیوه زندگی او را ادامه دهد. متانت، گشاده‌رویی، تواضع، اخلاص، تصلب در دین، احترام به مردم، کارسازی و گره‌گشایی از درد‌های مردم درمند، ساده‌زیستی و تعهد در ادای وظایف، از سجایای ارزنده اخلاقی وی بود. این عالم ربانی به دیدار و عیادت محرومان می‌رفت و از نزدیک با مشکلات آنان آشنا می‌شد. او به‌منظور کمک‌رسانی به این قشر از جامعه، صندوق قرض‌الحسنه «جاوید» را راه‌اندازی و عضویت در هیئت‌مدیره آن را قبول کرد. نوقانی پسر در تأسیس موسسه خیریه انصارالحجه (عج) نیز مشارکت داشت تا به نحو موثری به خانوار‌های محروم و ایتام کمک کند. آن بزرگوار در شب‌های جمعه پس از نماز مغرب و عشاء، دعای کمیل می‌خواند. او همیشه با اخلاص کامل از دین دفاع می‌کرد و رفتار و گفتارش یکسان بود. این نوع سیر و سلوک باعث شده بود میرزامحمد‌مهدی محبوبیت ویژه‌ای میان عموم طبقات مردم خراسان، خاصه اهل علم، داشته باشد.

مرحوم نوقانی در مبارزات علیه نظام ستم‌شاهی نیز مشارکت فعال داشت و اعلامیه‌هایی را که صادر می‌شد، امضا می‌کرد. از حرکت ۱۵ خرداد سال‌۱۳۴۲ وارد مبارزات شد و در حرکت انقلاب خراسان سهم موثری داشت. همچنین در‌برابر هجوم عوامل نظام طاغوتی، مقاومت می‌کرد. او در زمان جنگ تحمیلی از تقویت مادی و معنوی جبهه‌ها غفلت نکرد و دو بار خود به جبهه رفت. میرزا‌محمدمهدی از خدمت به خانواده‌های رزمندگان و شهیدان نیز غافل نبود.

سرانجام این عالم مردمی، متعهد، مخلص و ارادت‌پیشه آستان والای اهل‌بیت‌رسالت (ع) و پاسدار حریم تشیع، صبح روز جمعه دهم جمادی الاولی ۱۴۱۳ قمری برابر با نیمه آبان‌۱۳۷۱ خورشیدی دیده از جهان فروبست و به لقاءا... شتافت. صبح فردای آن روز، مراسم تشییع پیکر آن مرحوم از منزل تا حرم مطهر رضوی در‌حالی برگزار شد که حضرات آیات فلسفی و مروارید و سید‌عزالدین زنجانی درکنار هم تابوت را همراهی و مشایعت کردند. در پایان این مراسم و پس‌از خواندن نماز میت، پیکر آن مرحوم در رواق دارالزهد حرم مطهر امام رضا (ع) به خاک سپرده شد تا برای همیشه همسایه ثامن‌الحجج (ع) باشد.