شاعران در قاب شهـر

امیری| خیلی وقت‌ها قاب‌ها و تابلوهای شهری با اهداف تجاری جانمایی می‌شوند و هر نمایش تصویر، سودی مادی برای سفارش‌دهندگان دارد اما گاهی نیز رویکردهای فرهنگی به تعبیه قاب‌ها می‌انجامد. نمونه‌اش تصاویر مفاخر ادبی است که این روزها در سطح شهر دیده می‌شوند تا آینه‌ای باشند از فرهنگ و هنر و ادب شهرمان مشهد. از این‌ روست که می‌توان تعبیه قاب‌‌عکس‌هایی از چهره‌های این مفاخر را به فال نیک گرفت، هم برای خود اهالی فرهنگ و هم برای مردم.
البته در این دوره مدیریت شهری این اتفاق پیشینه چندساله دارد و این سال‌های اخیر تمثال‌هایی از شهیدان، شخصیت‌های فرهنگی چون نویسندگان و شاعران، فعالان اقتصادی مانند کارآفرینان و جز آن‌ها در سطح شهر به نمایش گذاشته شده است تا شهروندان از نمایی نزدیک‌تر با فعالانی در زمینه‌های گوناگون آشنا شوند. چنین رخدادی می‌تواند نوعی قدردانی باشد از همه آن‌هایی که در زمینه‌ای مثبت تأثیرگذارند و ممکن است نامشان را در جایی شنیده باشیم اما تصویری از آن‌ها در ذهنمان ننشسته باشد! در روزهای اخیر بار دیگر از زمان اجرای این طرح، تصویر شاعران بزرگ معاصر به نمایش درآمده است تا طرح مدنظر بخشی از هویت فرهنگی و ادبی مشهد و خراسان را نمایان سازد.
درحالی‌که سال گذشته چهره تعدادی از نویسندگان و شاعران بزرگ کشور در این قاب‌ها نشسته بود، امسال تصویر شاعران معاصر مشهدی چون مهدی اخوان ثالث، استاد کمال، استاد قهرمان، استاد باقرزاده ‌بقا، استاد شکوهی، استاد سبزواری، استاد صاحبکار و استاد قدسی در قالب 27 سازه قاب‌‌عکس در شهر اکران شده است. این رویداد اکنون در پیشانی شهری نشسته است که مرکز خطه خراسان و مهد زبان و ادبیات فارسی است؛ رویدادی که فارغ از کم و کاستی‌هایش، امروز موجب خوشحالی شاعران و نیز آشنایی بسیاری از مردم با شاعرانشان شده است.
اقداماتی از این دست به‌تنهایی نمی‌تواند منعکس‌کننده تمام و کمال خدمات فرهنگی و ادبی بزرگان باشد اما ادای دینی ولو جزئی است به بزرگان شعر و ادب این سرزمین شاعرخیز.
با سید مهدی زرقانی، استاد زبان و ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد، و سید جلال قیامی میرحسینی و هادی منوری، 2 شاعر مشهدی، به گفت‌وگو نشستیم تا موضوع نمایش تصویر شاعران در قاب‌‌عکس‌های شهری را از نگاه اهل ادب بررسی کنیم و در حد امکان به بیان ابعاد مختلف آن بپردازیم.

جای خالی «فرخ»
سید جلال قیامی میرحسینی، شاعر مشهدی، جانمایی تابلوهایی را که تصویر شاعران مشهدی را در شهر به نمایش گذاشته است کاری پسندیده می‌داند و این امر را موجب آشنایی مردم با شاعران معرفی می‌کند. با این‌ همه، از چگونگی انتخاب شاعران و جای خالی یکی از بزرگان تأثیرگذار گله دارد.
او می‌گوید: در میان این تصاویر جای استاد سید محمود فرخ را بسیار خالی می‌بینم. این در حالی است که شعر معاصر مشهد را با نام این استاد می‌شناسند. او کسی است که تعداد زیادی شاعر تربیت کرده است و انجمن ادبی فرخ نیز شهرت فراوانی دارد. از طرفی، بیشتر شاعرانی که امروز تصویرشان در سطح شهر نمایش داده شده است هریک به نوعی شاگردان او هستند. به نظر من نمی‌شود که عکس شاگردان در سطح شهر نصب شود اما تصویر استادشان نباشد.
این شاعر و پژوهشگر مشهدی ادبیات در بخشی دیگر از صحبت‌هایش به ضعیف بودن جنبه هنری تصاویر اشاره می‌کند. به نظر او این تصاویر آن‌طور که باید دلکش و زیبا کشیده نشده‌اند درصورتی‌که تصویر شاعران باید جذاب باشد.
ارائه شرح مختصری از زندگی‌نامه شاعر و همچنین نگارش سروده‌ای از او ‌روی تصویر، پیشنهاد قیامی برای بهتر اجرا شدن چنین طرح‌هایی است.

از شاعران در قید حیات غفلت نشود
هادی منوری، دیگر شاعر مشهدی، نصب تابلوهایی را که شاعران شهر را قاب گرفته‌اند امری نیکو می‌داند و این اقدام را خوشحال‌کننده برای شاعران و اثرگذار برای مردم توصیف می‌کند. به نظر او، در جامعه‌ای که هنر ارزش واقعی ندارد و با هنرمندی نمی‌توان مرفه شد، اقدام یک نهاد چون شهرداری در معرفی شاعران به این معناست که برای این قشر از هنرمندان و ادیبان ارزش قائل شده است. شاعر دفتر «کوچه‌های بی‌تقویم» نکته‌ای را هم متذکر می‌شود. او این ارزش‌گذاری را برای شاعران در قید حیات اثرگذارتر می‌خواند و می‌گوید: بنابراین باید انتخابی در بین شاعران زنده هم صورت پذیرد. نباید صبر کنیم تا شاعری دار فانی را وداع بگوید و آن‌وقت عکسش را برداریم و در شهر نصب کنیم. تکریم زنده‌ها هم خوب است، گرچه انتخاب شاعران در قید حیات و نصب تصاویر آن‌ها در شهر جسارت می‌خواهد و ممکن است اختلاف‌نظرهایی در پی داشته باشد. منوری همچنین معتقد است طیف شاعرانی که برای نصب تصاویرشان در شهر انتخاب می‌شوند باید گسترده‌تر شود: لازمه این کار این است که افرادی که در شورای سیاست‌گذاری چنین طرحی حضور دارند از طیف وسیعی انتخاب شده باشند و همگی از دسته و بینش خاصی نباشند. او توضیح می‌دهد: اساسا برای انتخاب شاعران، شورا یا کمیته‌ای وجود دارد و مراحلی باید طی شود. ممکن است در انتخاب افراد محدودیت‌هایی هم وجود داشته باشد اما هرقدر هم محدودیت باشد، باز می‌توان قاب‌های بیشتری از شاعران را در شهر قرار داد. به گفته این شاعر، مردم با دیدن چنین تصاویری تا اندازه‌ای با شاعران و اشعارشان آشنایی پیدا می‌کنند و این به بالا بردن سطح فرهنگی شهر یاری می‌رساند.

قدرت فرهنگی مشهد نمایان شود
تصویر رسانه‌ای اثرگذار است، طوری که ممکن است ساعت‌ها درباره شاعر و هنرمندی صحبت کنیم ولی مخاطب آن‌قدر با آن ارتباط برقرار نکند که با دیدن عکس یا تصویری از او. بنابراین جانمایی تصاویر شاعران در سطح شهر سبب ارتباط بهتر میان مخاطب و هنرمند می‌شود.
سید مهدی زرقانی، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد، با بیان مطلب بالا، نمایش تصاویر شاعران در شهر را مثبت ارزیابی می‌کند. به باور او، این رویداد موجب فرهنگی‌تر شدن فضای شهر می‌شود: این امر به شناسایی بهتر و بیشتر شاعران می‌انجامد و زمینه آشنایی مردم با آن‌ها را فراهم می‌آورد. از این رو، مطلوب است در زمینه تصویر هر شاعر، یک قطعه شعر از او هم لحاظ شود. زرقانی در بخشی دیگر از سخنان خود، خراسان و مشهد را مهد ادبیات معرفی می‌کند تا بر ظرفیتِ بسیار این خطه در عرصه ادب و لزوم معرفی شاعران در شهر تأکید کند. او نیز به بایستگی توجه به هنرمندان و شاعران زنده اشاره می‌کند و می‌گوید: در بیشتر کشورهای پیشرفته و شهرهای فرهنگی جهان، مسئولان به وضع موجود شهرها توجه می‌کنند؛ یعنی فارغ از سابقه درخشان هر منطقه، داشته‌هایشان از جمله بزرگان و هنرمندان را ارج می‌نهند. بنابراین باید برای مثال جای تصویر استاد شفیعی کدکنی را در شهر خالی دانست.
زرقانی همچنین بیان می‌کند: باید برنامه‌ای به همین شکل برای نویسنده‌ها و دیگر هنرمندان مشهدی و خراسانی اجرا شود تا مثلا تصویر محمود دولت‌آبادی را هم در شهر داشته باشیم. او معتقد است این اقدامات می‌تواند قدرت فرهنگی شهر مشهد را که در سال‌های اخیر کمتر به آن پرداخته شده است در نظر مردم نمایان سازد.
مهدی زارعی، معاون شهردار و رئیس سازمان اجتماعی فرهنگی شهرداری مشهد، در‌این‌باره به خبرنگار ما گفت: همان‌طور که می‌دانید مفاخر و بزرگان هر‌شهر بخشی از هویت شهری و نمادهایی محسوب می‌شوند که شهروندان می‌توانند به پشتوانه آن‌ها به محل سکونت خود احساس تعلق‌خاطر بیشتری داشته باشند. وی افزود: در راهبردهای فعلی مدیریت شهری بر همین اساس، تکریم و یادآوری خاطرات بزرگان شهر از اولویت بالایی برخوردار است، از‌این‌رو، نزدیک به 2 سال است که سازمان اجتماعی فرهنگی شهرداری مشهد، قاب عکس‌هایی در سطح شهر اکران می‌کند که در هر دوره به اقتضای شرایط زمانی به معرفی بخشی از بزرگان، چهره‌های ماندگار یا قهرمانان این دیار می‌پردازد.
زارعی بیان کرد: اگر به خاطر داشته باشید در مقاطع مختلف زمانی عکس‌هایی از شهدا، ایثارگران، مفاخر علمی، کارآفرینان، چهره‌های شاخص اجتماعی و دیگر اقشار در این قاب‌های خاطره به نمایش درآمده است. این‌بار هم در آستانه فصل تابستان فرصتی فراهم آمد تا با یادآوری خاطره مفاخر ادبی و شاعران معاصر اهل مشهد، دین خود را به چهره‌های شاخص شهرمان ادا کنیم. در ۲۷ سازه قاب عکس سطح شهر تصاویر بزرگانی همچون ملک‌الشعرای بهار، مهدی اخوان ثالث و اساتیدی دیگر مانند شکوهی، کمال، بقا، قهرمان، سبزواری، قدسی و صاحبکار به نمایش درآمده است.
وی در پایان خاطر نشان کرد: امید داریم با این‌گونه اقدامات علاوه بر تجلیل از این چهره‌های ادبی، به نسل جوان و کودکان شهرمان یادآوری کنیم که می‌توانند به استوانه‌های ادبی و هنری شهر خود افتخار کنند. امیدواریم در دوره‌های بعدی بتوانیم در سطحی گسترده‌تر به معرفی این بزرگان بپردازیم.