درباره «نان و کتاب»، اثر فاخر علامه محمدرضا حکیمی
«نان و کتاب» شامل مقاله‌هایی از علامه حکیمی درباره تحقق عدالت است و حکیمی راه تحقق عدالت را از مسیر و چشم‌انداز مذهب تشیع بررسی کرده و بر این باور است که پیاده‌شدن عدالت واقعی در جامعه نیاز به سازوکار‌هایی دارد که این سازوکار‌ها در مذهب تشیع تبیین شده‌اند.
مجید ادیبی | شهرآرانیوز - علامه محمدرضا حکیمی در طول حیات پربرکتش، کتاب‌ها و آثار فراوانی برای آگاهی‌بخشی به جامعه اسلامی نوشت که هرکدام برگ زرینی از آموزه‌ها و شاخصه‌های مکتب شیعی و اندیشه اسلامی به‌شمار می‌رود. بیگمان یکی مهم‌ترین آثار این علامه فقید، مجموعه ارزشمند «الحیات» است. علاوه بر آن، کتاب‌های بسیار دیگری از ایشان در اندیشه و حکمت برای نسل امروز و نسل‌های فردا به‌یادگار مانده است که هرکدام به‌فراخور موضوعی که دارند، برای فهم درست و گسترش آگاهی، درخور بررسی و شناخت بیشتر ازسوی پژوهشگران و اهالی فرهنگ و اندیشه هستند. فرارسیدن چهلمین روز درگذشت این علامه بی‌بدیل، بهانه‌ای شد تا درباره یکی از آثار مشهور و درعین‌حال مهجور علامه حکیمی بنویسیم؛ کتاب ارزشمند «نان وکتاب».
موضوع اصلی این اثر فاخر همچون دیگر آثار علامه حکیمی، تبیین عملی و اندیشه‌ای عدالت در جامعه اسلامی است. این کتاب شامل مقاله‌هایی از علامه حکیمی درباره تحقق عدالت است و حکیمی راه تحقق عدالت را از مسیر و چشم‌انداز مذهب تشیع بررسی کرده و بر این باور است که پیاده‌شدن عدالت واقعی در جامعه نیاز به سازوکار‌هایی دارد که این سازوکار‌ها در مذهب تشیع تبیین شده‌اند. «نان و کتاب» در بهار ۱۳۸۴ توسط انتشارات «دلیل‌ما» منتشر شد؛ به‌قیمت ۸۵۰ تومان و این بدان معناست که علامه حکیمی پیش از آنکه مخاطب را در جریان ایده‌های تبیینی خود برای رونق کتاب و کتاب‌خوانی قرار دهد، خود گام اول را برداشته است.
«نان و کتاب» عنوان نخستین مقاله منتشرشده در این کتاب است که اساس فکری آن برمبنای اهمیت تأمین مهم‌ترین نیاز جسم یعنی غذا و پس از آن تأمین نیاز روحی انسان یعنی کتاب است. ایده اصلی نویسنده «نان رایگان» و «کتاب رایگان» است که از نظر او این دو مقوله می‌تواند به گسترش عدالت در جامعه از نظر اقتصادی و فرهنگی منجر شود. سخن نویسنده این است: «مردم به خوراک جسم و خوراک روح نیاز دارند و این را می‌طلبند و حق دارند و حق‌گزاری آن فریضه است و وظیفه. نه می‌شود این خواسته را نادیده گرفت و نه با برآورده‌ساختن آن می‌توان بر مردم منت گذاشت. به‌واقع نان و کتاب برای انسان، چون آب و هوا برای نباتات است. چگومه گیاهان بدون این دو رشد نمی‌کنند؟ انسان نیز بدون نان و کتاب رشد نمی‌کند.»
علامه حکیمی تشیع را قرین عدالت می‌داند و اسلام امامت را اسلام عدالت. عدالت از نظر ایشان محدود به عدالت اقتصادی نیست و هم عدالت سیاسی در آن می‌گنجد و هم عدالت قضایی و هم عدالت معیشتی. مفهوم عدالت از نگاه علامه، گسترده است و در آن همه ارزش‌ها و آرمان‌ها می‌گنجد؛ چنان‌که تشیع را نیز آیینی ارزشبان می‌داند که جملگی خواسته‌های بشر با تمسک بدان تأمین می‌شود.
«نان و کتاب» چه می‌گوید؟
علامه حکیمی در مقاله «نان و کتاب» ابتدا با نقل چندین حدیث و شعری از دعبل‌خزاعی، به اهمیت دو مقوله «نان» و «کتاب‌خوانی» در جامعه می‌پردازد و با تبیین فقهی این دو مقوله، از اهمیت تعالی و رشد جامعه اسلامی با تأمین خوراک جسمی و روحی انسان‌ها سخن می‌گوید. ایشان با طرح موضوع تأثیر مصلحان اجتماعی در «اصلاح اجتماعی» به نقش بی‌بدیل و کار دشوار آن‌ها برای اصلاح امور جامعه سخن می‌گوید و بر این باور است که «مشکلات برای مصلحین صخره‌هایی است که بر سر اصلاحات فرومی‌غلتد و راه را سد می‌کند، لیکن مصلحین اجتماعی به همت عالی، گذشت بزرگ، تشخیص درست، قاطعیت راستین، پرهیز از شعار توخالی، صداقت در وعده‌ها، نخواستن برای خود و نزدیکان و اعتمادبه‌نفس مستحکم نیازی شدید دارند، تا جایی که اگر نیاز به این امور نبود، نیازی به مصلح نبود.» علامه حکیمی در ادامه با اشاره به آیاتی از قرآن‌کریم (سوره‌های بقره و رعد)، سخن خدا را به‌مثابه مشعل‌هایی می‌داند که روشنایی‌بخش جامعه است و بااین‌حال تأکید می‌کند که تنها راه سعادت نسل‌ها در آن است که مشعل‌داران آن‌ها ذات مشعل را بشناسند و بدان ایمان آوردند. خطاب نویسنده این کتاب ارزشمند به چند قشر فرهیخته است و آنان را به‌مثابه مشعل‌داران جامعه به‌شمار می‌آورد؛ نویسندگان و صاحبان قلم و شاعران و هنرمندان، محققان و دانشوران، کارگردانان و فیلم‌سازان، واعظان و تربیت‌گستران، آموزگاران و استادان، مربیان حوزهای و مدرسان.
دغدغه علامه حکیمی در این کتاب، گرایش‌نداشتن جامعه به کتاب و کتاب‌خوانی است. ایشان بر این باور است که جامعه توجهی به گرسنگی روحی خود نمی‌کند و حتی درصدد سیرکردن آن هم نیست و درنتیجه به کسب آگاهی و شناخت و رسیدن به تحول نیز توجهی نکرده است. نویسنده با تأکید بر مسئولیت فرهنگبانان جامعه در زمینه تهیه کتاب‌های مفید و خوشخوان برای گروه‌های سنی، از اهمیت مؤلفانی می‌گوید که صلاحیت تألیف را داشته باشند و در ادامه پیشنهاد می‌کند عرضه کتاب نه‌فقط برای شهرنشینان که حتی برای صحراگردان و کوه‌نشینان نیز آسان باشد. ایشان در بخش دیگری از این اثر، تأکید ویژه‌ای به عرضه کتاب‌های مفید با قیمت ارزان دارد و بر این باور است که در این شغل مقدس باید دست گروه‌های تعهدناشناس کوتاه شود. در بخش پایانی مقاله «نان و کتاب» نیز بر ترویج و تشویق و تعلیم همواره کتاب و کتاب‌خوانی با همه وسایل ممکن و در همه مکان‌ها و زمان‌ها تأکید می‌کند.
شاه‌بیت سخنان علامه فقید در این کتاب، این است که نان و کتاب باید در جامعه رایگان باشد؛ «آنچه مایه قوام و برپایی و سلامت جسم مردم است و آنچه عامل عمده سلامت و قوام روح مردم.» علاوه بر این، ایشان از لزوم تعهد نویسندگان و مؤلفان و نیز از وظایف حاکمان برای رفع نیاز جامعه به نان و کتاب سخن می‌گوید؛ از اهمیت معاصربودن و شناخت عصر حاضر می‌گوید؛ بر این باور است که انتقال اندیشه به نسل‌های بعد و ادامه تداوم حیات فکری جامعه نیز در گرو شناخت دقیق نویسندگان و مؤلفان و هنرمندان از دوران خویش است. ایشان در این اثر همچون همه آثارش، بر نقش بی‌بدیل عدالت و گسترش آن در جامعه انسانی نیز سخن می‌گوید. علامه حکیمی با انتقاد از گسترش فقر و محرومیت در جامعه اسلامی، با اشاره به آیات و احادیث معتبر، ریشه سقوط یک جامعه را فقر می‌داند و معتقد است علت‌های عمده فقر و محرومیت در جامعه، بی‌تفاوتی توانگران و سستی حاکمان و غفلت عالمان است. ایشان در بخشی دیگری از مقاله «نان و کتاب» به خطبه سازنده حضرت فاطمه‌زهرا (س) اشاره می‌کند و از بی‌عدالتی و نبود توازن معیشتی در جامعه اسلامی و تبعات ناگوار آن می‌نویسد: «بی‌عدالتی همدلی اجتماعی را پایمال می‌کند و پیوند‌های روحی جامعه را از درون می‌پوساند.»
آنچه خواندید فقط طرح موضوع اهمیت «نان و کتاب» برای رشد و تعالی هر جامعه است. علامه حکیمی در مقاله «امام‌علی (ع) و عالمان دین» در تکمیل مقاله «نان کتاب»، مسئله فقر و محرومیت در جامعه اسلامی را مورد بررسی دقیق‌تر قرار می‌دهد و آن را معطوف به عمل‌گرایی واقعی و پرهیز از شعار‌های توخالی می‌داند.
پیشنهاد می‌کنم در این روز‌های متورم اقتصادی و گرانی کتاب و نبود کاغذ، خواندن «نان و کتاب» تلنگری برای هر کدام از ما باشد که اندکی دغدغه عدالت داریم.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
