دلالان، بلای جان زعفران‌کاران

ملیحه فلاح | شهرآرانیوز؛ سرخی اش از پشت دولایه پلاستیک ضخیم هم به چشم می‌آید که دست عده‌ای از این مغازه به آن مغازه می‌رود. نوبرانه زعفران را می‌گوییم که با آغاز فصل برداشت، جنب وجوش را در بازار طلای سرخ بیشتر کرده است. البته هنوز دو هفته ‎ای تا اوج گیری خریدوفروش و پر شدن رایحه زعفران تازه در بازار مانده است و فعلا قیمتش هم مانند خودش نوبر است، اما این قیمت‌ها هم با وجود گرانی آب، زمین، کارگر و دیگر هزینه‌های جانبی، کفاف دخل وخرج کشاورزان را به سختی می‌دهد. نگین اتویی امسالی، سه ویژگی اصلی زعفرانی است که هرکیلوگرم آن تا ۲۵ میلیون تومان قیمت می‌خورد.

کافی است چند پر از این زعفران را روی یک تکه کاغذ سفید بریزید تا کاملا تفاوتش را با انواع دیگر ببینید. انگار تک به تک آن‌ها را اتو کرده باشند، صاف صاف است با رنگ قرمز روشن، طوری که انگار با مدادرنگی چند خط پراکنده روی کاغذ کشیده اید. زعفرانی با همین ویژگی، با رنگی تیره‌تر که محصول سال قبل است، هرکیلوگرم ۱۷ میلیون تومان قیمت می‌خورد. اما این‌ها قیمت فروش مغازه دارهاست و کشاورز از آن سود چندانی نمی‌برد.

طبقه دوم بازاررضا، پر است از مغازه‌های خریدوفروش زعفران. چشم که بچرخانی، چند نفر را با پلاستیک‌های پر از طلای سرخ می‌بینی که از این مغازه به آن مغازه می‌روند. داخل مغازه‌ها هم معمولا چند نفری بالای سر ترازو ایستاده اند و مشغول قیمت گذاری هستند. البته بیشتر مشغول خریدوفروش کالای سال گذشته هستند. چرا؟ چون فعلا هم زعفران کم است و نوبر و هم خریداران منتظرند قیمت‌ها با ورود محصولات جدید به قول خودشان بشکند. همراه دو خانم وارد یکی از مغازه‌ها می‌شویم. کشاورزند و حدود ۱۰۰ گرم زعفران را داخل یک پلاستیک ضخیم شفاف ریخته اند. مغازه دار می‌پرسد زعفران مال کجاست؟ پاسخ، تربت حیدریه است.

مغازه دار ۱۲ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان قیمت می‌گذارد. زن قبول نمی‌کند و می‌رود، به این امید که جایی زعفرانش را با قیمت بهتری بخرند. قیمتی که ما پس از پرس وجو در بازار گرفته بودیم، برای زعفران پارسال با کیفیت خوب حدود ۱۵ میلیون تومان بود، اما چرا مغازه دار ۱۲ میلیون و ۸۰۰ تومان روی زعفران آن خانم قیمت گذاشت؟ چون کیفیتش خوب نبود؟ نه، زعفرانی که ما دیدیم، پوشال نبود. سوال هایمان را به زبان می‌آوریم. فروشنده توضیح می‌دهد که خودش هم کشاورز است؛ البته صاحب شرکت و برندی است که زعفران‌ها را بسته بندی می‌کند و حتی دستی در صادرات دارد، اما طبیعی است که قیمت خریدوفروش متفاوت باشد. او می‌گوید دوست دارد کشاورزان سود بیشتری ببرند، اما همه می‌دانیم که نمی‌برند.

قصه پر غصه کشاورزان

بگذارید برای درک بهتر موضوع، همین جا داستان یک کشاورز را که در مسیر زعفران فروشی‌های بازاررضا برایمان تعریف کرد، برایتان بگوییم. آقای گلکار که علاوه بر کشاورزی دستی هم در بسته بندی زعفران و خریدوفروش آن دارد، دی ماه سال قبل به دلیل نیاز به پول نقد، زعفران نگین اتویی خود را کیلویی ۱۲ میلیون تومان می‌فروشد و بعد از حدود ۶ ماه در تیر امسال که نیاز به زعفران داشته، همان زعفران را کیلویی ۱۷ میلیون تومان از بازار می‌خرد. او می‌گوید: وقتی زعفران را خریدم و به خانه آوردم، دست خط خودم را که نوع و تاریخ برداشت را روی یک تکه کاغذ نوشته بودم، داخل زعفران‌ها پیدا کردم.

شاید بگویید خب، کسی که ۶ ماه ۱۲ میلیون جنس خود را کنار گذاشته است، با وجود تورم سنگین ۴۰ درصدی باید هم ۵ میلیون سود بخواهد. اما قصه پرغصه کشاورزی همین جاست؛ کشاورز باید حمایت شود تا مجبور نباشد کالای خود را با قیمت ناچیز عرضه کند، بعد آن کالا چند دست بچرخد و بشود چندبرابر.

اگر یادتان باشد، سال گذشته پس از صحبت‌های رهبر معظم انقلاب و تأکید ایشان بر جلوگیری از خام فروشی زعفران برای حفظ زنجیره ارزش افزوده در داخل کشور، هشتگ طلا سرخ در توییتر در حمایت از کشاورزان ترند شد و بعد از آن هم شورای ملی زعفران قیمت خرید هرکیلوگرم زعفران پوشال را حداقل ۱۶میلیون تومان و هرکیلوگرم زعفران نگین را حداقل ۲۰میلیون تومان اعلام کرد.

اما این قیمت‌ها فقط چند روز مهمان بازار بود و بعد از چند روز فروریخت. کشاورزان می‌گفتند که این کار بیشتر به ضرر ما بود؛ چون مثلا کارگر‌ها دیگر حاضر نبودند با نرخ روز کار کنند و دستمزدشان افزایش یافت و ازطرفی ما اصلا نتوانستیم محصول خود را با این قیمت‌ها بفروشیم.

امان از واسطه‌ها

وارد مغازه دیگری می‌شویم. حاج آقای حسینی از قدیمی‌های بازار و آشناست. چندباری در مدت گفت وگویمان چند فروشنده را رد می‌کند. دلیلش را که می‌پرسیم، می‌گوید می‌شناسدشان؛ واسطه اند نه کشاورز؛ برای همین از آن‌ها خرید نمی‌کند. دل پردردی دارد از دلالی‌ها و ضرر و زیان‌های کشاورزانی که از نزدیک می‌شناسدشان. می‌گوید اگر زعفران کاران و به دنبال آن زنجیره فرآوری و صادرات زعفران حمایت شوند، همین زنجیره به تنهایی می‌تواند بخش زیادی از مشکل اشتغال استان را برطرف کند.

همیشه مسئولان دم از حمایت می‌زنند، اما کشاورز حتی پول آب و هزینه‌های کشت را نمی‌تواند دربیاورد. به دنبال آن دلسرد می‌شود و تولیدش کاهش می‌یابد. ترسش این است که با وجود کشت زعفران در کشور‌های اطرافمان و قاچاق زعفران ما به این کشورها، چند سال دیگر نامی از زعفران ایران نماند؛ هرچند همین حالا هم زحمتش را کشاورزان ما می‌کشند و همه چیز به اسم آن سوی آبی‌ها تمام می‌شود.

در رفت وآمد بین مغازه‌ها با یک «گل خر» آشنا می‌شویم. در توضیح این شغل می‌گوید: در بازار فردی را که گل زعفران را در زمین کشاورزی از کشاورزان می‌خرد و به بازار می‌آورد، «گل خر» صدا می‌زنند. می‌پرسیم: قیمت امروز چند؟ جواب می‌دهد: پنجشنبه هفته قبل هر من (سه کیلوگرم) ۷۵۰ تا ۸۰۰ هزار تومان قیمت داشت، اما دیروز (یکشنبه) قیمت‌ها به یک میلیون و ۵۰ هزار تومان رسید.

البته هنوز اول کار است و قیمت گل را نمی‌توان دقیق گفت. می‌پرسیم: راست است که می‌گویند قیمت‌ها دست گل خرهاست؟ با خنده بلند و کشداری جواب می‌دهد: نه بابا! این طور هم نیست، عرضه و تقاضا قیمت را مشخص می‌کند.

تا ۴۰ روز گل خر‌ها حاکمان بازارند

رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی هم دیده‌های ما را تایید می‌کند و به شهرآرا می‌گوید: زعفران نوبرانه آمده است و قیمت‌ها از ۲۵ تا ۲۸ میلیون تومان متغیر است، اما هنوز زعفران زیادی وارد بازار نشده و ممکن است با ورود محصولات جدید، قیمت‌ها تغییر کند. البته امیدواریم این قیمت ثابت بماند تا کشاورزان هم از آن سود ببرند.

غلامرضا میری ادامه می‌دهد: اکنون بیشتر، زعفران‌های سال گذشته در بازار خرید وفروش می‌شود. اما بعد از گذشت زمان نوبرانه‌ها و افزایش محصول، افرادی به نام گل خر وارد بازار می‌شوند و از کشاورزی که در اوج زمان برداشت محصول فرصت رفتن به بازار، پاک کردن گل و فروش آن را ندارد، به دلیل نبود حمایت و نیاز به نقدینگی، گل‌های برداشت شده را می‌خرند و در مدت یک ماه تا ۴۰ روز این افراد حاکمان بازارند و با هر قیمتی که می‌خواهند، گل زعفران را می‌خرند و با بهای گزافی در بازار می‌فروشند.

او با انتقاد از قیمت ناچیز زعفران در بازار و حمایت نکردن از کشاورزان می‌افزاید: پارسال قیمت زعفران برای کشاورز ناچیز بود و امسال هم همین طور است؛ به خصوص برای کسانی که زمین اجاره‌ای دارند و آب می‌خرند. کسانی که خودشان را متولی حمایت از کشاورز می‌دانند، باید به جای اقداماتی که مسکنی کوتاه مدت است، به فکر حمایت عملی از کشاورزان باشند تا آن‌ها از تولید پشیمان نشوند.

او پیش بینی میزان دقیق محصول را تا پایان زمان برداشت، غیرممکن می‌داند، اما تاکید می‌کند که باتوجه به کاهش بارندگی و بی انگیزه بودن کشاورز احتمال دارد شاهد کاهش تولید باشیم.