گذری بر وضعیت خانه‌های تاریخی مشهد که هر لحظه بیم فرو‌ریختنشان است

هما سعادتمند | شهرآرانیوز؛ بافت تاریخی شهر که دیگر بافت نیست و به گفته کارشناسان آن‌قدر تخریب شده که از آن به عنوان «لکه‌های تاریخی» یاد می‌شود، این سال‌ها دارد همان اندک‌داشته‌هایش را هم در نبودِ نظارت‌ها از دست می‌دهد. در‌این‌میان، خانه‌های مسکونی تاریخی، از دیگر ابنیه دارای ارزش میراثی مظلوم‌ترند؛ زیرا داشتن مالک شخصی سبب شده است رسیدگی به وضع آنان و حتی تلاش برای خرید و تغییر کاربری‌شان به‌کندی صورت بگیرد.

در‌واقع می‌توان گفت خانه‌های تاریخی مشهد، حکم پیری را دارد که هرگاه به پهلو می‌افتد، دیگرانی جمع می‌شوند، شیونی سر می‌دهند، مرثیه‌ای می‌خوانند و بعد، همه این چیز‌ها که از فضای مجازی و شوآف‌هایش فراتر نمی‌رود، در غباری از فراموشی فرو می‌رود و محو می‌شود.

برای نمونه آخرین‌باری که در مشهد سر‌و‌صدا‌ها برای یک خانه تاریخی بالا گرفت، حدود یک‌سال پیش و در اعتراض‌ها به تخریب عمارت «کوزه‌کنانی» بود. پیش از آن هم چنین عملکردی را در تخریب خانه «سیدان» به سال‌۱۳۹۷ تجربه کرده بودیم. چه اتفاقی افتاد؟ همه آن فریاد‌ها و «وااسفا» گفتن‌ها طی دو‌سه روز خاموش شد تا اوایل این هفته که این واکنش دوباره با انتشار اخباری درباره «خانه سالاری» از سر گرفته شد.

نمایی از خانه کوزه کنانی

البته در این مورد، هنوز حرفی از تخریب به میان نیامده و تنها به‌فروش گذاشته‌شدنش که از لحاظ قانونی منعی ندارد، به این هجمه دامن زده است. ناگفته نماند که سوای این خانه‌ها در همین پنج‌سال اخیر، خانه‌های شاخصی، چون «بیداری» و «نیلی» که تنها نمونه از خانه‌های دوره زند-افشار در مشهد بودند، در سکوت کامل خبری تخریب شدند و کسی از اتفاق افتاده باخبر نشد.‌

می‌خواهیم بگوییم حفظ خانه‌های تاریخی با واکنش‌هایی از این دست که در ادامه‌اش راهکار و طرحی اصولی و قابل اجرا وجود ندارد، اتفاق نمی‌افتد. اگر دغدغه نگهداری از این میراث هویتی را داریم، واقعا باید فراتر از این‌ها کاری کرد که برنامه‌ریزی‌شده و ادامه‌دار باشد.

هم‌اکنون طبق آمار‌ها در پهنه ۳۷۴ هکتاری بافت تاریخی شهر، ۶۸‌خانه تاریخی ثبت‌شده وجود دارد که نیازمند رسیدگی، بهسازی و مرمت هستند. حال هیچ‌کدام از این خانه‌ها خوب نیست. برای نمونه «خانه تهرانی» که تنها یادگار باقی‌مانده و نادر از معماری دوره افشار است، رو به ویرانی گذاشته و اقدامی برای تملک و تغییر کاربری آن صورت نگرفته است، آن‌چنان‌که بخشی از این خانه در سال ۱۳۹۸ بر‌اثر بارندگی‌ها فرو ریخت.

همچنین است خانه «بلخاسب» که پلان راست بنای آن معماری دوره زندیه است. این بنا نیز با ۳۷۰‌متر مساحت و کاشی‌کاری‌های منحصربه‌فرد در وضعیت نابسامانی قرار دارد.

نمایی از خانه بلخاسب

حال خانه «اکبرزاده» در خیابان بهجت با ۷۵۶ متر مساحت نیز گفتن ندارد. این خانه که باقی‌مانده دوران قاجار است، از نظر معماری یکی از زیباترین و منحصر‌به‌فردترین نمونه‌های معماری و سال‌هاست با در‌های بسته، متروکه و رو به خرابی است. کاشی‌کاری‌های زرد و آبی خانه اکبرزاده چند‌سالی است به‌دلیل نبود رسیدگی‌ها در‌حال فرو‌ریختن است. علاوه‌بر‌این تاکنون گزارش‌هایی هم از سرقت کاشی‌های سردر آن، که نمونه آن در مشهد اندک است، منتشر شده است.

«خانه طلایی» را نیز که سال‌هاست در کوچه نوغان، فرسوده و رهاشده، باقی‌مانده است، باید در فهرست خانه‌های رو‌به‌تخریب شهر قرار داد. رخ‌بام این خانه با آجر‌های دندان موشی، کاشی‌های تک‌رنگ فیروزه‌ای و آجر‌های قلمدانی برش‌خورده همچون تاجی بر سر این خانه خودنمایی می‌کند که از ویژگی‌های خاص بناست.

نمایی از خانه طلایی