محافل ادبی و چند پرسش

محافل ادبی و انجمن‌های شعر، همیشه ـ به‌ویژه هرچه به گذشته‌تر برگردیم ـ یکی از نهاد‌های مدنی و اجتماعی به‌شمار می‌رود که در فرهنگ و ادبیات کشور آثار مهمی برجای گذاشته‌است. این انجمن‌ها و جلسه‌ها در برخی از شهر‌ها نامبردار و شناخته شده بودند؛ به‌گونه‌ای که گاه در شناسنامه فرهنگی یک شهر، نام و نشان آن‌ها هم دیده می‌شد. شاید دلیل اصلی آن هم حضور بزرگان ادبی بود که اعتبار ویژه‌ای به آن‌ها می‌داد. گاه این‌گونه جلسه‌ها به دلیل همین شهرت اعضا، هدفی برای گردشگران فرهنگی هم تلقی می‌شد. در روزگار ما و در همین مشهد نیز ده‌ها جلسه ادبی وجود دارند.

اما کرونا به‌ویژه در دوره یکه‌تازی خود تأثیری جدی بر فعالیت‌های فرهنگی، هنری و ادبی گذاشت. این تأثیرگذاری در مواردی آسیب جدی زد و در مواردی هم پنجره‌های جدیدی به روی فرهنگ گشود. جلسه‌ها و انجمن‌های ادبی یکی از جا‌هایی بود که می‌توان گفت تقریبا آن‌ها را یا به تعطیلی موقت وادارکرد و یا در موارد اندکی به تعطیلی همیشگی.

مهم‌ترین پنجره‌ای که در پی این ماجرا باز شد، رونق‌گرفتن جلسات در فضای مجازی بود. ازاین‌رو، برخی از گردانندگان این برنامه‌ها را به فضای مجازی کوچ دادند و برخی دیگر چراغشان ـ دست‌کم موقت ـ خاموش شد. البته و پس از عبور از آن وضعیت خطرناک و بحرانی، این روز‌ها کمابیش در گوشه و کنار شهر جلسات حضوری با رعایت بایسته‌های بهداشتی برگزار می‌شود که نشان از روشن شدن آرام‌آرام آن چراغ‌های خاموش دارد.

بااین‌حال، فضای مجازی هم راهی است که باز شده است و به نظر می‌رسد به دلیل امتیازاتی که دارد، میدان را به‌طور کامل واگذار نکند و مسیر خود را حتی پررنگ‌تر ادامه دهد.
با پا گرفتن جلسات مجازی چند پرسش جدی روبه‌روی ما خواهد بود. آیا جلسه‌های مجازی هم می‌توانند به چنان جایگاهی برسند که شأن و اعتباری درخور یابند و محل اعتنای اهالی شعر و ادب باشند و نام و آوازه‌ای از آن‌ها باقی بماند؟ آیا روزگار کرونایی که این تجربه جدید را خواسته و ناخواسته پیش روی ما گذاشت، راهی نو برای انجمن‌های ادبی خواهد بود یا نه؟

آیا پس از فروکش کردن کرونا و بازگشایی همه جلسات حضوری، شاعران و اهالی ادب به ادامه تشکیل این جلسات راغب خواهند بود یا این دریچه به‌طورکامل بسته خواهد شد؟ آیا شیوه‌نامه و چهارچوب جلسات مجازی همان شیوه و روش جلسه‌های حضوری است یا راه و روش خودش را می‌طلبد؟ آیا میزان رغبت به حضور در جلسات مجازی به مانند جلسات حضوری است یا تعداد شرکت‌کنندگان متفاوت است. کمتر یا بیشتر؟ آیا مدیران محافل شعر علاوه بر جلسات حضوری، شکل مجازی را هم هم‌زمان ادامه خواهند داد؟

از دل انجمن‌های ادبی، شاعرانی بزرگ و نام‌آور بیرون آمده‌اند، آیا این اتفاق در انجمن‌های مجازی نیز خواهد افتاد؟ جایگاه نقد در این‌گونه جلسه‌ها کجاست و چگونه می‌توان به نقد دقیق، رودررو و صریح و بی‌پروا دست یافت؟ آیا همانند انجمن‌های ادبی بزرگ دیروز، می‌توان توقع داشت، پژوهش‌ها و تولیدات فرهنگی و ادبی به‌صورت چاپی اتفاق بیفتد؟ اصلا آیا چنین توقعاتی بجاست یا توقعات را باید متناسب با رویکرد و کارکرد‌های فضای مجازی دنبال کرد؟ و...