بررسی ماجرای ثبت خوش نویسی ایرانی در یونسکو | بازی شکسته با نستعلیق یا شایعه؟

سیده ریحانه موسوی | شهرآرانیوز - خوش نویسی یکی از شاخه‌های هنر و جزو فرهنگ ایران زمین است که در طول چندین قرن تکامل یافته و معرف هنر این سرزمین به کشور‌های دیگر بوده است. چندی پیش خبری منتشر شد مبنی بر اینکه «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران» در شانزدهمین اجلاس میراث ناملموس یونسکو و در فهرست میراث جهانی ثبت شده به ثبت رسیده است. البته همزمان با این خبر هیچ سند رسمی مبنی بر به ثبت رسیدن خوشنویسی ایرانی در یونسکو از سوی مسئولان منتشر نشد.

این درحالی است که ۱۶ کشور عربی در کنار ترکیه نیز خوش نویسی را در این دوره به نام خود ثبت کرده اند. «دانش، مهارت و شیوه خوش نویسی عربی» به عنوان پرونده‌ای مشترک از سوی ۱۶ کشور شامل عربستان سعودی، الجزایر، بحرین، مصر، عراق، اردن، کویت، لبنان، موریتانی، مراکش، عمان، فلسطین، سودان، تونس، امارات متحده عربی و یمن به عنوان میراث ناملموس بشری یونسکو ثبت جهانی شد.

همچنین ترکیه موفق شد پرونده «خوش نویسی سنتی در هنر اسلام «را به فهرست میراث فرهنگی ناملموس جهانی خود اضافه کند، این درحالی است که رسم الخط رسمی این کشور چندین سال پیش تغییر کرده است.

ایران سال ۲۰۲۰ میلادی درباره این اقدام ترکیه رسما به یونسکو اعتراض کرد. محمدحسن طالبیان معاون پیشین میراث فرهنگی ایران ـ دراین باره گفته بود: عنوان پرونده پیشنهادی ترکیه برای خوش نویسی، دارای صفت اسلامی است که این امر مورد اعتراض رسمی ایران قرار گرفته است، زیرا اسلام محدود به ترکیه نیست، فارغ از آنکه منشأ خوش نویسی اسلامی را باید در ایران جست.

در ادامه این خبر آمده است؛ ایران نیز پرونده خوش نویسی خود را در فهرست برنامه‌های خوب پاسداری یونسکو برای محافظت از میراث ناملموس ثبت کرده است. ثبت در برنامه‌های خوب پاسداری یونسکو به این معنی است که هم میراث ناملموس موردنظر به جهانیان معرفی خواهد شد و هم پاسداری خوبی از آن صورت خواهد گرفت. این خبر بعد از انتشار یادداشت هادی مظفری مدیرکل هنر‌های تجسمی به همین مناسبت منتشر و پر رنگ‌تر شد. البته مظفری اکنون این مطلب را از صفحه اینستاگرامش حذف کرده است.

مظفری در این یادداشت آورده است: «خوش نویسی ایران، در همه رشته‌های آن، افزون بر زیبایی‌های بصری و فرمی که در هنر‌های تجسمی شناخته شده است، واجد فرهنگی کهن و عمیق است که اندیشه‌های ایرانیان را که برگرفته از قرآن کریم و اشعار بزرگانی، چون فردوسی، رودکی، مولانا و حافظ و سعدی و عطار و دیگر ادبا وشعراست، برای مردم جهان ثبت و ضبط کرده است.»

وی در ادامه نوشته است: «خوشحالی از ثبت پرونده خوش نویسی ایران در یونسکو، شادی و سرور بیش از اندازه برای فرهنگ و هنر ایران زمین را در پی دارد، زیرا فراتر از زیبایی این هنر، نشان دهنده استمرار خوش نویسی و همت هنرمندان معاصر است. یقینا اگر این همت نبود، چنین پرونده ارزشمندی در یونسکو به ثبت نمی‌رسید. همچنان که نام و هنر استاد امیرخانی به عنوان گنجینه زنده بشری به یادگار مانده است، هنر خوش نویسی هم با تلاش استادان پیشکسوت و جوانان کوشا و هنرمند به این مرتبه از جایگاه جهانی رسیده است.»

در پیام مدیرکل هنر‌های تجسمی آمده است: «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوش نویسی ایران که در مجموعه برنامه‌های پاسداری خوب به ثبت رسیده است، وظیفه‌ای دشوار را بر دوش مدیران فرهنگی و برنامه ریزان از یک سو و هنرمندان خوش نویس از سوی دیگر نهاده است که امیدواریم با برنامه ریزی و حمایت و تلاش -چون همیشه-هنرمندان ایرانی در قله‌های این هنر در میان دیگر کشور‌های جهان قرار بگیریم.»

خبری از ثبت خوش نویسی ایرانی نیست

اکنون، اما دکتر هاشم طلائیان استاد خوش نویسی این خبر را رد کرده و در گفت وگوی اختصاصی با شهرآرا می‌گوید: تنها اتفاقی که در این مورد رخ داده این است که تلاش ایران در پاسداری از هنر خوش نویسی به عنوان یک اقدام موفق پذیرفته شده و مورد استفاده دیگر اعضای یونسکو و ذی نفعان آن قرار گرفته است.

او ادامه می‌دهد: من ترجمه متن انگلیسی این رویداد را بررسی کردم و دریافتم آنچه که ثبت جهانی شده است هنر خوش نویسی سنتی ترکیه و چندین کشور عربی بوده که به اتفاق و با اتحادی بسیار خوب آن را ثبت جهانی میراث ناملموس یونسکو کرده اند، اما ازخوش نویسی ایرانی به عنوان ثبت یک اثر نا ملموس خبری نیست.

هاشم طلائیان بخشی از ترجمه متن این رویداد را این گونه بیان می‌کند: اقدامات حفاظتی یا همان پاسداری خوب به کشور‌های عضو یونسکو و سایر ذی نفعان اجازه می‌دهد تا تجربیات موفق پاسداری و نمونه‌هایی از روش‌های غلبه بر چالش‌های پیش آمده در انتقال میراث زنده مربوط به آن به نسل‌های آینده را به نمایش بگذارند.

به گفته او، ایران بخشی از این گزارش یونسکو است و ثبت آن صحت ندارد که اخبار آن به زودی منتشر می‌شود، آن چنان که ثبت یک عنصر فرهنگی با پذیرش یک برنامه پاسداری از نظر ماهیت حقوقی نیز در سازمان یونسکو کاملا با یکدیگر تفاوت دارند.

طلائیان تصریح می‌کند: این موضوع کذب نیست، اما آن گونه که باید و شاید روشنگرانه نیست، و من دلیل بی توجهی سازمان میراث فرهنگی را نسبت به این مسئله پر اهمیت نمی‌دانم.

او درباره دلیل ثبت نشدن خوش نویسی ایرانی مانند دیگر کشور‌های نامبرده اظهار می‌کند: وقتی مدیران کلان، تحصیلاتی در این حوزه و شاید آشنایی کامل با هنر ایرانی ندارند، هیچ گاه نمی‌توانند چنین اتحادی ایجاد کنند. استادان خوش نویسی ما وفاق کاملی با یکدیگر ندارند. قدمت خوش نویسی ما بسیار بیشتر از کشور‌های عربی است، اما آن‌ها با یک اتحاد کامل هنر خود را در یونسکو ثبت کرده اند ما هنوز این موضوع را نپذیرفته ایم که می‌توانیم صادرات هنر ایرانی داشته باشیم، اگر یک دهم هزینه‌هایی که در کشور برای موارد دیگر صرف می‌شود به صادرات فرهنگ و هنر ایرانی اختصاص پیدا کند، وضعیتمان بهتر از این می‌شود.

هاشم طلائیان می‌گوید: وقتی ملکه انگلیس در خانه خود موزه‌ای از آثار استاد فرشچیان دارد و مقدمه کتاب این استاد برجسته از سوی مدیر کل سازمان ملل متحد نوشته می‌شود و این موارد را هیچ کس نمی‌داند ما باید چه کاری انجام دهیم؟ ما استادی داریم که اثر وی آبی است بر آتش تمامی فخر فروشی‌های کشور‌هایی همچون ترکیه، اما هیچ اقدامی برای پرورش و شناخت هنر این افراد در جامعه نمی‌کنیم، که نتیجه آن شرایط کنونی است.

این هنرمند ادامه می‌دهد: نام استاد محمود فرشچیان به عنوان «گنجینه زنده بشری در میراث ناملموس یونسکو» ثبت شده است، اما کمتر کسی این مهم را می‌داند، بنابراین نمی‌توان انتظار داشت خوش نویسی ایرانی به این آسانی‌ها در یونسکو ثبت شود.

کاظم خراسانی، استاد و هنرمند خوش نویسی نیز در سخنانی کوتاه با تأیید سخنان هاشم‌ طلائیان می‌گوید: هیچ گونه ثبت جهانی در یونسکو صورت نگرفته و تنها از ایران به دلیل پاسداشت هنر خطاطی قدردانی شده است. او نیز یادآور می‌شود: کشور ترکیه و کشور‌های عربی برای ثبت هنر خوش نویسی در یونسکو زودتر اقدام کردند، به همین دلیل نتیجه بهتری گرفتند و هنر آن‌ها در یونسکو به ثبت رسید.

ببینید

کافه شهر | لزوم حمایت دولت از هنر خوشنویسی