از آن چرم کاهنگران پشت پای
بپوشند هنگام زخم درای
همان کاوه آن بر سر نیزه کرد
همان گه ز بازار برخاست گرد...
چون آن پوست بر نیزه بر دید کی
به نیکی یکی اختر افگند پی
بیاراست آن را به دیبای روم
ز گوهر بر او پیکر و زر بوم
فروهشت از او سرخ و زرد و بنفش
همی خواندش کاویانی درفش
یکی از زیباترین داستان های حماسه ملی ایران، داستان «درفش کاویانی» یا همان پرچم ایران است که بهترین نماد اتحاد ایرانیان در مطالبه دادگری و مبارزه با بیدادگری به شمار می آید. فردوسی در داستان پادشاهی «ضحاک» آنجا که اعتراض «کاوه آهنگر» به ظلم و ستم ضحاک و مبارزه با این فرمانروای بیدادگر را روایت می کند، می گوید: پس از آنکه کاوه به دربار ضحاک رفت و داغدار از کشته شدن پسرانش به آن شاه اهریمنی شکایت برد و از بیدادگری هایش فریاد کرد، به میان کوچه و بازار آمد و مردم را علیه ضحاک شوراند، سپس پارچه چرمی مخصوصی را که در هنگام آهنگری به روی پایش می بست، به عنوان پرچم قیام برافراشت و بر سر نیزه ای بلند کرد تا مردم در پیرامون آن جمع شوند و به سراغ فریدون بروند که شاه آرمانی ایرانیان بود، فریدون نیز وقتی آن پرچم را دید، آن را با پارچه های ابریشمی رنگارنگ و جواهرات سرخ و زرد و بنفش آراست و نامش را «درفش کاویانی» نهاد؛ پس از آن هر کسی که به مقام شاهی ایران رسید، جواهراتی دیگر بر آن افزود و «درفش کاویانی» چنان زیبا و نورانی شد که در شب های تیره همچون خورشید می درخشید و ایرانیان به آن امیدوار و دلگرم بودند.
طبق نوشته های پژوهشگران، «درفش کاویانی» هزاران سال پرچم ایران بوده و در نبرد قادسیه که به شکست ساسانیان انجامیده، سوزانده شده است. «درفش» به معنای پرچم است و به دلیل انتساب آن به «کاوه آهنگر» به نام «درفش کاویانی» خوانده می شود. البته برخی پژوهشگران نیز بر این باورند که «کاویانی» برگرفته از واژه «کی» به معنای «پادشاه» است و در مجموع به معنای «پرچم پادشاهی ایران» بوده است. پژوهشگران دیگری نیز آن را با توجه به نام مشابهی در «اوستا» به معنای «گاودرفش» می دانند که به دلیل ساخته شدنش از چرم گاو با این عنوان نامیده شده است.
نکته مهم دیگر درباره «درفش کاویانی» این است که فردوسی می گوید در شب تیره همچون خورشید می درخشیده است، یعنی مثل ستاره ای نورانی بوده؛ همچنان که در شاهنامه با عنوان «اختر کاویان» نیز آمده است. کاربرد واژه «اختر» به معنای «ستاره» می تواند بدین معنا باشد که وجود این پرچم نشانه خوشبختی و سعادت ایرانیان نیز به شمار می رفته است.