الهام ظریفیان - احمد الستی، پژوهشگر مشهدی سینما، دیروز میهمان کارگاه انتقال تجربه «روایت شهر» بود که با موضوع کارکرد سینما در شناساندن عناصر هویت بومی در پردیس سینمایی اطلس مشهد برگزار شد. این پنجمین نشست از سلسله رویدادهای روایت شهر بود که توسط مؤسسه فرهنگی شهرآرا با همکاری انجمن سینمای جوانان ایران-دفتر مشهد و حوزه هنری برگزار می شد.
تلاش فیلم سازان برای بومی سازی آثار
الستی در این نشست با اشاره به فیلم های اکران شده فیلم سازان در این رویداد گفت: شاهد تلاش فیلم سازان برای بومی سازی فیلم ها، انتخاب سوژه ها و انتخاب لوکیشن ها بودم که این موضوع باعث خوشحالی است. هدف من این است که در این نشست بگویم فیلم های کوتاه ما چه مشکلاتی دارند: «بدون رودربایستی باید بگویم که فیلم کوتاه ما به طور چشمگیری از فیلم های پیشرو جهان عقب مانده است. امروز در دنیا فیلم کوتاه به جایی رسیده که حیرت انگیز شده است. فیلم سازان روز دنیا از نظر ساختار سراغ فرمی از بیان سینمایی رفته اند که تصورش را هم نمی توانیم بکنیم و از نظر موضوعات نیز بسیار خلاق شده اند. آن ها از نظر بینش و تکنیک های سینمایی فیلم کوتاه را به جایی رسانده اند که تا پیش ازاین اصلا پیش بینی پذیر نبود. فیلم کوتاه به طور غیرمنتظره ای دچار تحول شده است.»
به گفته الستی این پیشرفت حتی در فیلم های بلند هم مشهود است. فیلم بلند در قرن 21 از نظر روایت خیلی تغییر کرده است: «فیلم کوتاه نه تنها به طرز واضح و انکارناپذیری در ایران عقب مانده است، در فیلم های بلندمان هم خیلی محافظه کاری می کنیم.»
فیلم سازی در آینده پیچیده تر خواهد شد
این مترجم سینما گفت: شیوه های روایت در آثار بسیاری از فیلم سازان قرن 21 به طرز حیرت انگیزی تغییر کرده است. آن ها روایت های کلاسیک را کنار گذاشته اند و با الگوهای جدیدی فیلم می سازند. از سویی ذهن مخاطبان قرن 21 نیز متفاوت شده است، چون یک ارتباط غیرخطی را می بینند، درحالی که سینمای کلاسیک و حتی سینمای بعد از آن، یعنی سینمای مدرن، خیلی تأکید داشت که همه چیز خطی پیش برود، حوادث و قصه ها پشت سرهم چیده شوند و روایت ها، رخداد به رخداد، پیش بروند. در فیلم هایی که با الگوهای جدید ساخته می شوند، مانند فیلم «بابل»، روابط در هم تنیده اند و روایت ها خیلی پیچیده شده اند.
او در توضیح این تغییرات خطاب به فیلم سازان جوان گفت: همه هم نسلان شما در همه جای دنیا از سیستم های دیجیتال استفاده می کنند؛ بنابراین روایت هم وارد سیستم دیجیتال و خیلی پیچیده تر شده است. اگر نسل قبلی شما بخواهد فیلم های حالا را ببیند، ممکن است بگوید خیلی پیچیده اند و نمی شود آن ها را فهمید. این اتفاقی است که افتاده است و بی شک فیلم ها در آینده پیچیده و پیچیده تر هم خواهند شد.
ضعف فیلم نامه در سینمای مشهد و ایران
این پژوهشگر سینما فیلم سازی در مشهد را هم مانند دیگر شهرهای ایران و حتی تهران از نظر فیلم نامه ضعیف ارزیابی کرد و گفت: فیلم نامه نویسی کار ساده ای نیست و اگر بخواهیم با زمان جلو برویم، باید راجع به آن فکری بکنیم و به نظر می رسد مدرسان فیلم نامه نویسی دوست دارند همان الگوی قدیمی را تدریس کنند.
به باور الستی الگوهای قدیمی که تا پیش ازاین استفاده می شدند، روایت های خطی و داستان های سرراستی داشتند، یعنی داستان هایی که حوادث آن ها خیلی ساده بود و از حوادث روزمره گرفته شده بودند و رخدادها پشت سرهم اتفاق می افتادند، همچنین از ساختار سه پرده ای استفاده می کردند، یعنی آغاز، میانه و پایان مشخصی داشتند: «در دوره کلاسیک کارگردان ها اصلا علاقه نداشتند به روز کار کنند، اگرچه هنوز هم می توانیم روایت های خطی را انتخاب کنیم و اگر به درام منجر می شوند، از آن ها استفاده کنیم، اما به نظر می رسد حالا فیلم سازان از تماشاگرها انتظارات بیشتری دارند.»
فیلم سازی بدون کات به مدد فناوری
الستی با مطرح کردن این پرسش که «در قرن 21 چه اتفاقاتی افتاد که ما فکر می کنیم جور دیگری باید فیلم بسازیم»، گفت: اکنون فکر می کنیم داستان ها باید جور دیگری شروع بشوند. ممکن است بخواهیم فیلم را از وسط داستان شروع و به وسط داستان هم ختم کنیم. نسل ما با سیستم آنالوگ کار می کرد و الان سیستم دیجیتال به کار برده می شود. یکی از ویژگی های این سیستم این است که امکان برداشت های بلند بدون کات را به فیلم ساز می دهد. آن سال ها ما ناچار بودیم کات بدهیم و مونتاژ کنیم. هر فیلم از صدها قطعه تشکیل می شد. ولی حالا مجبور نیستیم این کار را انجام دهیم. اکنون فیلم های زیادی بدون کات تولید می شوند و حتی بسیاری از سینماگران سعی دارند کات را از سینما حذف و فناوری را جایگزینش کنند.
این پژوهشگر سینما همچنین در پاسخ به این سؤال که چرا مخاطب کنونی به فیلم های غیرخطی نیاز دارد، گفت: اکنون همه با رایانه کار می کنند. رایانه به فیلم ساز این امکان را می دهد که یک برداشت را در مقابل 10 برداشت دیگر قرار بدهد. اگر این اتفاق بیفتد، خطی کار کرده ایم، ولی الان ذهن شما می تواند یک موضوع را به صد موضوع دیگر وصل کند. نسل ما این کارها را نمی توانست بکند؛ چون نه این امکان را داشتیم و نه اینکه ذهن ما را تربیت کرده بودند که غیرخطی ببینیم و بتوانیم دائما جایگزین ها را در نظر بگیریم. ذهن نسل جدید اما از این نظر آماده است که یک مورد را به جایگزین های زیادی مرتبط کند.
فرصتی به تخیل بدهیم
او در ادامه به کارکرد تخیل در سینما پرداخت و گفت: بزرگ ترین مشکل فیلم های کوتاه ما نداشتن تخیل است. در فیلم های بلند اغلب به وقایع زندگی می پردازیم. اما شاید این همه رئالیست بودن کافی و وقت آن رسیده باشد که فرصتی نیز به تخیل بدهیم. فیلم یک اثر هنری است. سینما دوره های زیادی را گذرانده است و سینماگران تاکنون همه جوره با واقع گرایی کلنجار رفته اند. ما هم فیلم های رئالیستی زیادی ساخته ایم، ولی باید به یاد داشته باشیم که دیگر آن دوره گذشته است. شاید وقتش رسیده باشد که فیلم ساز در قامت هنرمند جلوه کند و فقط تکنسین ساخت فیلم نباشد که وقایع مشاهده شده را تبدیل به فیلم کند. به باور من تخیل چیزی است که ما نادیده گرفته ایم.
احمد الستی در گفت وگو با شهرآرا تأکید کرد
تلاش فیلم سازان مشهد برای بومی سازی آثار
حاشیه برگزاری پنجمین کارگاه انتقال تجربه «روایت شهر» فرصتی بود تا با احمد الستی، پژوهشگر مشهدی سینما، گپ کوتاهی بزنیم و ظرفیت های فیلم سازی مشهد و میزان توانمندی فیلم سازان مشهدی را از او جویا شویم که در ادامه می خوانید.
او با بیان اینکه تعداد کمی از فیلم های فیلم سازان جوان مشهدی را دیده است، گفت: شاید قضاوت کردن از بین این تعداد اندک مشکل باشد، اما در عین حال تلاش فیلم سازان جوان مشهدی برای بازنمایی فرهنگ بومی را مثبت می بینم. فیلم سازان جوان مشهدی در آثارشان به جغرافیای مشهد و فرهنگ بومی اهمیت می دهند و این موضوع درخور توجه است. برای مثال فیلم «رؤیا» به مهاجرت افغانستانی ها به ایران می پردازد که سوژه جالبی است؛ چون تنها جایی که می شود چنین فیلم هایی را ساخت در مشهد یا در خراسان است.
او با تأکید بر اینکه فیلم های کوتاه ما باید بومی سازی شوند، گفت: فیلم سازان جوان مشهدی در این راه قدم برداشته اند، در حالی که انجمن سینمای جوان در تهران تازه این مسیر را شروع کرده است و ما باید حالاحالاها روی این موضوع کار کنیم. به گفته الستی فیلم سازان آذربایجان، کردستان و سیستان و بلوچستان نیز در زمینه بومی سازی آثار تلاش های درخور توجهی کرده اند.
این پژوهشگر ادامه داد: بومی سازی یعنی نه تنها شکل و شمایل شخصیت ها بومی باشد، بلکه نحوه لباس پوشیدن، معماری ای که در فیلم وجود دارد، لهجه، رفتار، مشاغل و خیلی چیزهای دیگر نیز برگرفته از فرهنگ بومی ما باشد.
او در ادامه به لزوم حمایت از فیلم سازان جوان اشاره کرد و گفت: فیلم سازی اکنون مقوله گرانی است. در تهران ساخت هر دقیقه از یک فیلم کوتاه، 10 میلیون تومان هزینه دارد. باید بودجه بیشتری در اختیار فیلم سازان قرار بگیرد تا آن ها بتوانند آثارشان را به نحو احسن تولید کنند. ما فیلم سازان جوان با استعدادی در مشهد داریم، به طوری که آثارشان در میدان های بسیاری دیده شده است. امیدوارم هرچه زودتر بودجه بیشتری در اختیار این فیلم سازان قرار بگیرد و آن ها بتوانند آثاری بیشتر و با کیفیتی بهتر تولید کنند.
به گفته او در همه جای ایران تعداد فیلم های کوتاهی که از طریق انجمن فیلم سازان جوان ساخته می شود، نسبت به بیست سال قبل کمتر شده است. امیدوارم بودجه های بیشتری به تولید فیلم کوتاه اختصاص داده شود؛ در این صورت مطمئن باشید که فیلم سازان جوان همه ما را سرفراز خواهند کرد.
او همچنین ضمن تحسین رویداد روایت شهر، گفت: قدم بسیار خوبی با این نشست برداشته شده است و تصور می کنم این اتفاق باید 10 سال قبل می افتاد. الان هم دیر نیست و مطمئن باشید اگر این کار را انجام ندهیم، شرایط فیلم سازی بدتر می شود. ما باید دستمان برای بودجه و امکانات و تولید بیشتر فیلم ها باز باشد، چون این موضوع برای آینده کشور ضروری است.