افغانستانی‌های ساکن ایران به آن‌دسته از مهاجران و پناهجویانی گفته می‌شود که در پی ناامنی و جنگ‌های طولانی و نبود کار در افغانستان به ایران مهاجرت کرده‌اند. طبق آماری که وزارت امور مهاجران و عودت‌کنندگان افغانستان در سال۱۳۹۶ منتشر کرده است، ۸۳۹هزار و ۹۱۲تن از مهاجران افغان در ایران دارای کارت پناهندگی آمایش، ۳۰هزار تن دارای سند طولانی‌مدت، ۴۵۰هزار تن دارای گذرنامه کوتاه‌مدت و ۷۳۴هزار و ۶۲۲تن بدون مدرک در ایران زندگی می‌کنند. بیشتر مهاجرت افغان‌ها به ایران در سال‌های جنگ ایران و عراق و هم‌زمان با جنگ‌های داخلی افغانستان اتفاق افتاد.
امام‌خمینی(ره) در آن زمان دستور داد مرزها برای ورود مهاجران افغان باز شود و بسیج و سپاه را مکلف کرد تا با افغان‌های مهاجر همکاری کنند. به‌تدریج حدود ۳میلیون افغان وارد ایران شدند. بسیاری از این مهاجران که در دهه۶۰ به ایران مهاجرت کردند، در بخش‌های اقتصادی مشغول به کار شدند.
ایشان در یکی از سخنرانی‌هایشان با استقبال از مهاجرت افغان‌ها به ایران فرمود: «آواره‌هایی از افغانستان الان در ایران هستند و مشکلات زیادی دارند [...] البته ملت خیلی کمک می‌کند در همه این امور، لکن این‌طور نیست که کمک ملت کافی باشد [...] دولت است که متکفل این امور است و مسئول این امور است [...] و همین‌طور مهمان‌هایی که داریم، افغان هستند، مسلمان هستند یا فرض کنید که عراقی هستند یا بیچاره‌ها را از خانه‌هایشان دور کردند، ما‌لشان را بردند، خودشان را فرستادند اینجا، خب باید چه کرد با این‌ها؟ نباید این‌ها را پذیرایی کرد؟ ما مسلمانیم، آنها هم مسلمان‌اند، ما باید از آنها پذیرایی کنیم. خدمت کنیم به آنها و این دولت است که دارد این کارها را می‌کند.»
پس از آزادشدن مرزها، بسیاری از مهاجران به استان خراسان و مناطق تربت‌جام، تربت‌حیدریه و مشهد مهاجرت کردند و سپس کم‌کم به استان‌های دیگر ایران ازجمله تهران، اصفهان، قم، فارس و یزد رفتند و در آنجا نیز ساکن شدند. پس از پایان جنگ ایران و عراق و سقوط حکومت کمونیستی در افغانستان، حضور مهاجران افغان کم شد، اما با تسلط طالبان بر افغانستان و پس از آن با آغاز جنگ میان آمریکا و طالبان، مهاجرت‌های قانونی و غیرقانونی به ایران افزایش یافت.
در سرشماری منتشر‌شده مرکز آمار ایران در سال۱۳۹۵، مهاجران افغان بیشتر در استان‌های تهران، خراسان رضوی، اصفهان و کرمان زندگی می‌کنند. در این آمار اختلاف ۶درصدی که در ترکیب جنسی مهاجران وجود دارد، بر آن تأکید می‌کند که بیشتر این مردم را خانوارها تشکیل می‌دهند، هرچند احتمال سرشماری‌نشدن افراد مجردی که در بیرون از شهر مشغول‌به‌کارند نیز وجود دارد.
جمعیت‌‌شناسی مهاجران افغانستانی ساکن ایران
طبق گزارش سرشماری نفوس و مسکن سال۱۳۹۵ که مرکز آمار ایران منتشر کرده است، یک میلیون و ۵۸۳هزار و ۹۷۹نفر را که ۱٫۹۸درصد جمعیت کل ایران می‌شود، اتباع افغان تشکیل می‌دهند.
قومیت و مذهب
به‌گفته معاون اداره کل اتباع خارجه وزارت کشور، در سال۹۶، ۷۰درصد اتباع خارجی که در ایران زندگی می‌کردند، شیعه مذهب و بقیه اهل سنت بودند. همچنین سازمان ملل در گزارشی که در سال۲۰۱۵ منتشر کرده، آورده است که بیشتر مهاجران افغان در ایران از قوم هزاره، که شیعه‌مذهب‌اند، تشکیل می‌شوند. از دیگر اقوام افغان ساکن در ایران می‌توان از اقوام تاجیک، پشتون، ازبک نام برد.
ترکیب جنسیتی
طبق سرشماری سال۱۳۹۵ مرکز آمار ایران ۸۴۵هزار و ۲۶۷نفر از جمعیت اتباع افغانستان در ایران را مردان و ۷۳۸هزار و ۷۱۲تن دیگر را زنان تشکیل می‌دهند. طبق این گزارش، ۵۳درصد از جمعیت اتباع افغانستان در ایران را مردان و ۴۷درصد دیگر را زنان تشکیل می‌دهند.
تفکیک سنی
در سرشماری سال۱۳۹۵ حدود ۴۶درصد مهاجران افغان در ایران زیر ۲۰سال و حدود ۶۷درصد از آنان زیر ۳۰سال بودند. باتوجه‌به حضور چهل‌ساله این مهاجران در ایران، احتمال می‌رود بسیاری از مهاجران متولد ایران باشند. طبق این سرشماری، جمعیت مهاجران افغان از مردم بومی ایران جوان‌تر است (۳۱درصد ایرانیان زیر ۲۰سال و ۴۹درصد ایرانیان زیر ۳۰سال‌اند). از دلایل اصلی آن می‌توان آمار زیاد زادوولد و پایین‌بودن سن ازدواج در این جمعیت را بر شمرد.
پراکندگی جمعیتی مهاجران افغانستانی در ایران
اقامت مهاجران افغان در ۱۵استان ایران ممنوع است. مهاجران به‌جز ۳استان قم، البرز، تهران (به‌جز منطقه خُجیر در منطقه۱۳) در بقیه استان‌ها و در بعضی شهرستان‌ها فقط حق اقامت دارند. فاطمه اشرفی دلیل محدودیت رفت‌وآمد پناهندگان افغان در ایران را اجازه دولت ایران طبق کنوانسیون۱۹۵۱ حقوق پناهندگان برای ایجاد محدودیت جابه‌جایی، و تردد مهاجران خارجی در کشور خود را براساس منافع ملی و مسائل امنیتی بیان کرده است.
قانون اشتغال
طبق قانون کار ایران اتباع خارجی می‌توانند فقط در شغل‌های مجاز که از طرف دولت تعیین می‌شود، با داشتن حق اقامت و مجوز کار فعالیت کنند. پروانه کاری که در اختیار اتباع خارجه قرار می‌گیرد، برای یک سال معتبر است. هزینه پروانه موقت کار در سال۱۳۹۸ برای افرادی که بار نخست مجوز پروانه موقت کار را بگیرند، ۴۰۰هزار تومان و برای تمدید ۲۸۵هزار تومان بود. در صورتی که تبعه خارجی بدون اجازه حق کار در شغلی فعالیت کند، دولت کارفرما را به حبس و جریمه نقدی محکوم می‌کند.
مجوز پروانه کار در ایران به این‌دسته از افراد تعلق می‌گیرد:
-اتباع بیگانه‌ای که به‌مدت ۱۰سال در ایران حضور داشته باشند.
-اتباع بیگانه که همسر ایرانی دارند.
-مهاجران کشورهای بیگانه به‌ویژه کشورهای اسلامی و پناهندگان سیاسی به‌شرط داشتن کارت معتبر مهاجرت یا پناهندگی و پس از موافقت کتبی وزارتخانه‌های کشور و امور خارجه.
مشاغل مجاز
طبق قانون کار ایران، مهاجران افغان در ایران فقط در مشاغل مشخصی حق کار دارند، مگر در وضع خاصی که جایگزین ایرانی برای آن وجود نداشته باشد. در این وضعیت، با اجازه پروانه کار موقت سه‌ماهه می‌توانند در شغل‌های دیگر فعالیت کنند. هرچند که در سال‌های گذشته مشاغلی که مهاجران افغانستانی می‌توانند در آنها فعالیت کنند، بیشتر شده است.
تحصیلات مهاجران افغانستانی ساکن ایران
یکی از مشکلات مهاجران افغان در ایران، تحصیل کودکان در مدارس بود. کودکان قانونی با پرداخت هزینه در مدارس ثبت‌نام می‌شدند و کودکانی که اقامت قانونی نداشتند، یا در مدارس خودگردان آموزش می‌دیدند یا از تحصیل بازمی‌ماندند. در سال‌های گذشته با دستور رهبر معظم انقلاب در اردیبهشت‌ماه۱۳۹۴ که فرمودند:«هیچ کودک افغان، حتی مهاجرانی که به‌صورت غیرقانونی و بی‌مدرک در ایران حضور دارند، نباید از تحصیل بازبمانند و همه آنها باید در مدارس ایرانی ثبت‌نام شوند.» شرایط تحصیل کودکان افغانستانی مساعد شد و زمینه ثبت‌نام بسیاری از کودکان افغان در مدارس ایران مهیا شد و همه آنها توانستند از حق تحصیل برخوردار شوند. در سال تحصیلی ۹۸-۹۹، ۴۶۰هزار و ۶۰دانش‌آموز مهاجر افغانستانی در مدارس ایران ثبت‌نام کرده و از خدمات آموزشی استفاده کرده‌اند.
تحصیلات دانشگاهی
تحصیلات دانشگاهی برای اتباع افغان در ایران رایگان نیست و بسیاری از دانشجویان برای تحصیلات دانشگاهی با مشکلات متعددی ازجمله هزینه زیاد تحصیل، موضوع ویزای تحصیلی، نداشتن سابقه کار بعد از پایان تحصیلات در ایران برای بازگشت به افغانستان، بیمه دانشجویی، صادرنشدن گواهی‌نامه مواجه‌اند.
حق مالکیت
طبق ماده۵ قانون مدنی ایران، اتباع خارجی از حقوق مربوط به مالکیت اموال منقول مگر در مواردی که دولت ممنوع نکرده باشد، بهره می‌برند، اما طبق ماده یک آیین‌نامه چگونگی تملک اموال غیرمنقول، مالکیت این‌دسته اموال فقط در اختیار افرادی قرار می‌گیرد که حق اقامت دائم در ایران داشته باشند. اتباع خارجی محدودیت‌هایی برای تملک دارند: این افراد حق تملک اراضی (زمین یا معدن) را ندارند و تملک املاک مسکونی آن هم تحت شرایط خاص ازجمله اجازه رسمی دولت ایران امکان‌پذیر است. براساس این قانون به‌علت آنکه بسیاری از اتباع افغان در ایران اقامت موقت دارند (کارت آمایش + گذرنامه اقامتی) حق داشتن مالکیت بر اموال غیرمنقول را ندارند، مگر در شرایط خاص و آن‌هم هنگامی که دولت اجازه می‌دهد.
اتباع افغانستانی
| شهرآرانیوز 
فرماندار تایباد گفت: روزانه به طور میانگین هزار و ۸۰۰ نفر از اتباع غیرمجاز افغانستانی از طریق گذرگاه بین المللی دوغارون به کشورشان بازگشت داده می‌شوند.
کد خبر: ۳۲۹۳۲۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۲/۰۸
کمیته بین‌المللی نجات اعلام کرد که کاهش کمک‌های آمریکا دست‌کم ۳۰۰ هزار کودک افغانستانی را از آموزش محروم کرده است. همچنین کاهش این کمک‌ها، دسترسی ۷۰۰ هزار افغان را به مراقبت‌های بهداشتی، واکسن، درمان سوء تغذیه، آب سالم و خدمات حفاظتی قطع کرده است.
کد خبر: ۳۲۸۷۶۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۲/۰۶
فرمانده مرزبانی خراسان رضوی گفت: ۶۸۹ هزار تبعه خارجی غیرمجاز افغان از طریق مرز‌های استان طی سال ۱۴۰۳ به کشورشان بازگردانده شدند.
کد خبر: ۳۲۸۷۰۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۲/۰۶
مشاور وزیر و رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور تعداد اتباع افغانستانی مجاز و غیرمجاز در کشور را شش میلیون و یکصد هزار نفر اعلام کرد و گفت: از این تعداد دو میلیون و ۱۰۰ هزار نفر مجاز، دو میلیون نفر غیرمجاز و دو میلیون نفر در دسته افراد سرشماری شده هستند.
کد خبر: ۳۲۵۱۸۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۱/۱۸
اعضای باند تبهکاران مخوفی که با گروگان‌گیری و قتل، باج‌گیری می‌کردند، در ادامه تحقیقات قضایی، زوایای وحشتناک دیگری از فهرست سیاه جرائم خود را فاش کردند.
کد خبر: ۳۲۱۰۳۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۲/۲۰
مدیرکل اداره امور اتباع و مهاجرین وزارت کشور با اعلام تعیین تکلیف اتباع دارای برگه سرشماری در ۶ گروه، گفت: با توجه به افزایش نظارت‌ها برای قانونمند کردن اتباع، از اول فروردین سال آینده خدمات بهداشتی، درمانی، معاملات ملکی و ... به اتباع غیر مجاز ارائه نمی‌شود.
کد خبر: ۳۲۰۹۶۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۲/۱۹
استاندار تهران با تأکید بر برخورد با تخلف ارائه اسکان و اشتغال به اتباع غیرمجاز در سطح استان، گفت: اتباع غیرمجاز پس از شناسایی، از طریق اردوگاه خاوران به کشور خود بازگردانده می‌شوند.
کد خبر: ۳۲۰۰۶۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۲/۱۵
دادستان عمومی و انقلاب تایباد گفت: از ابتدای امسال تاکنون، هزار و ۱۸۵ تبعه غیرمجاز افغانستانی از طریق گذرگاه بین المللی دوغارون به کشورشان بازگشته‌اند.
کد خبر: ۳۱۴۸۰۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۱/۱۷
رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور از اخراج حدود ۳ میلیون نفر از اتباع غیرمجاز طی سه سال گذشته خبر داد.
کد خبر: ۳۰۸۸۴۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۰/۱۵
نادر یاراحمدی، مشاور وزیر کشور و رییس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی شامگاه چهارشنبه در گفت وگو با خبرنگاران به اتباع غیر مجاز برای خروج هر چه سریعتر از ایران هشدار جدی داد.
کد خبر: ۳۰۲۶۲۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۹/۰۸
مدیرکل امور بیمه‌شدگان سازمان تأمین اجتماعی گفت: کارفرمایانی که اتباع خارجی فاقد پروانه کار را به کار گیرند، اگر مراتب را به وزارت کار و امور اجتماعی اعلام نکنند، باتوجه‌به شرایط و امکانات خاطی و مراتب جرم، مجازات‌هایی در نظر گرفته شده است.
کد خبر: ۳۰۰۸۱۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۸/۲۸
دادستان عمومی و انقلاب تایباد از بازگشت ۲۳ هزار و ۱۵۶ تبعه غیرمجاز افغانستانی به کشورشان از ابتدای سال ۱۴۰۳ تاکنون (۲۲ آبان) از طریق گذرگاه بین‌المللی دوغارون، خبر داد.
کد خبر: ۲۹۹۶۵۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۸/۲۲
بر طبق مصوبه جلسه شورای پیشگیری از وقوع جرم خراسان رضوی، قرار است ظرف ۲ ماه آینده طرحی برای هم‌افزایی در حوزه اتباع تهیه شود.
کد خبر: ۲۹۷۴۶۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۸/۰۹
استاندار تهران گفت: در حوزه اجتماعی، مهم‌ترین مطالبه و سیاست اصلی دولت، در خصوص سامان‌دهی اتباع بیگانه و طرد اتباع غیرمجاز ساکن در مناطق مختلف است.
کد خبر: ۲۹۵۹۳۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۸/۰۱
تحقیقات درباره پرونده گروگان‌گیران افغان که با ربودن اتباع ثروتمند در ایران از خانواده‌هایشان اخاذی می‌کردند، اسراری هولناک را فاش کرد.
کد خبر: ۲۹۵۷۰۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۷/۳۰
سخنگوی اداره آمار و اطلاعات حکومت طالبان گفت که توزیع شناسنامه الکترونیک افغانستان در ایران به زودی آغاز خواهد شد.
کد خبر: ۲۹۴۰۲۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۷/۲۱
مدیرکل اتباع و مهاجران خارجی استانداری خراسان رضوی از بازگرداندن ۲۷۰ هزار نفر تبعه افغانستانی به کشورشان طی نیمه نخست امسال از طریق مرز دوغارون در تایباد، خبر داد.
کد خبر: ۲۹۳۶۳۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۷/۱۹
ماجرای مهاجران خارجی در کشور که یکی از مباحث داغ این روزهاست موجب شد تا دیروز که به مناسبت هفته نیروی انتظامی مهمان سردار مجید شجاع، فرمانده مرزبانی خراسان رضوی بودیم، بخش زیادی از مصاحبه درباره مهاجران قانونی و غیرقانونی کشور افغانستان باشد.
کد خبر: ۲۹۲۹۶۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۷/۱۶
دادستان عمومی و انقلاب تایباد گفت: اجاره و فروش واحد‌های مسکونی به اتباع مجاز و غیرمجاز افغان و حتی سکونت آنها در شهرستان‌های مرزی ممنوع است.
کد خبر: ۲۹۲۵۶۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۷/۱۴
پژوهشگر حوزه مسکن و شهرسازی گفت: به طور متوسط در ۱۰ سال اخیر، سالانه ۵۰۰ هزار پروانه ساختمانی در شهر‌ها صادر شده است.
کد خبر: ۲۹۲۱۰۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۷/۱۱