زنده نگه‌داشتن مشعلی در طوفان | درباره تئاتر «هنوز نمرده» که همه عوامل آن افغانستانی هستند

نعیمه زمانی - سید محمدرضا هاشمی | شهرآرانیوز؛ در طول چهار دهه گذشته، منطقه گلشهر مشهد همچون مادری مهربان، جمعیت بسیاری از مهاجران افغانستانی را به آغوش کشیده است و شاهد اتفاقات فراوانی بوده، اتفاقاتی که بعضی هایشان آن قدر بزرگ بوده‌اند که در حالت عادی تنها با حمایت یک نهاد بزرگ امکان تحقق داشته اند، اما تلاش و پشتکار مهاجران افغانستانی در این سال ها ثابت کرده که «خواستن» مهم تر از «داشتن» امکانات است. نمونه آن، همین تئاتر «هنوز نمرده» است که کارگردان، نویسنده و بازیگرانش همه افغانستانی هستند و محل اجرای آن، کتابخانه رسالت است. این کتابخانه، در طول سال های حضور مهاجران افغانستانی در گلشهر، محور برگزاری جلسات علمی، فرهنگی و هنری بسیاری بوده است. بازیگران این تئاتر، کارگرانی هستند که صبح ها به کارگاه خیاطی، مبل سازی و ساختمان های در حال ساخت می روند و بعد از ساعت ها کار سخت به محل تمرین نمایش می آیند تا روی دیگری از زندگی را تجربه کنند؛ آن بخشی که رنج مهاجرت کمتر اجازه پرداختن به آن را به آن ها داده است.

علیرضا سعیدی سال ۱۳۶۶ در قم به دنیا آمد. پدر و مادر او افغانستانی اند. تحصیلات بازیگری و کارگردانی خود را تا مقطع کارشناسی در دانشگاه تهران به پایان رسانده و حالا بعد از ۱۵ ماه تمرین با گروهی نابازیگر از ۱۵ بهمن نمایش «هنوز نمرده» را در گلشهر روی صحنه برده است. با او درباره تئاتر، بازیگرانش، مهاجرت و مشهد گفتگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.

نسبت به هم وطنانم مسئولیت دارم

سعیدی کار با نابازیگران افغانستانی را از تهران آغاز کرده، برای پایان نامه دوره کارشناسی به سراغ هم‌وطنانش رفته و گروه «سلما» را راه اندازی کرده است.

او با بیان اینکه آغاز کار با هم‌وطنان مهاجرش، از زمان پروژه پایان ترم کارشناسی‌اش بوده است، می‌گوید: مهم‌ترین دغدغه من در پایان نامه، کار با نا بازیگران مهاجر افغانستانی بود تا آن‌ها بتوانند بازی‌ای را که مدنظر من است را ارائه بدهند. برای همین از سال ۱۳۹۴ همه تلاش من، کار با مهاجران افغانستانی نابازیگر بوده است. سه سال است که به مشهد آمده‌ام و تلاش کردم همان راه را ادامه بدهم. دغدغه این کار از پایان دوره کارشناسی به سراغ من آمد، یعنی زمانی که فکر کردم و دیدم که دِینی به بچه‌های هم وطن خودم دارم. من از فرصت‌های اندکی که برای مهاجران افغانستانی در ایران وجود دارد، استفاده و تحصیل کردم؛ بنابراین وظیفه خود می‌دانستم که هرطور شده به هم وطنانم به رایگان بازیگری را آموزش بدهم.

بازیگران تئاتر او همه کارگرانی هستند که صبح‌ها در قامت کارگر سر کار می‌روند و بعد از یک روز کاری به تمرین می‌پردازند تا بازیگری بیاموزند.

سعیدی در این باره می‌گوید: بزرگ‌ترین دردسری که در ابتدا وجود داشت، این بود که اعضای تیم صبح تا بعدازظهر سر کار بودند و وقتی از سر کار می‌آمدند، قوای جسمانی آن‌ها خیلی کم بود و به همین دلیل نمی‌توانستند خوب تمرین کنند. موضوع دوم این بود که آن‌ها کاملا نابازیگر بودند؛ یعنی به دلیل اینکه همیشه کار می‌کردند، فرصت این را نداشتند که خیلی از کتاب‌ها را بخوانند یا شرکت در خیلی از جمع‌های اجتماعی را تجربه کنند؛ بنابراین از این نظر، در سطح پایینی بودند. به همین دلیل در اولین قدم‌ها سعی کردم با بچه‌ها درباره اهمیت سواد و یادگیری صحبت کنم و حضور در جمع‌های مختلف اجتماعی را به آن‌ها آموزش بدهم و آنان را مجاب کنم که این کار را انجام بدهند.

در «کافه شهر» ببینید: رنج‌های مشترک مهاجرت و تئاتر

در هنر تفاوتی بین ایرانی و افغانستانی نیست

او درباره مشکلاتی که در این ۱۵ ماه برایش به وجود آمده است، می‌گوید: کار در حوزه تئاتر دردسر‌هایی دارد که ایرانی و افغانستانی ندارد. اگر از آن‌ها بگذریم، بیشترین مشکلی که من به آن برخوردم، این بود که متأسفانه جایی نداشتیم که بتوانیم درست تمرین کنیم و در نهایت به کتابخانه رسالت رسیدیم که متروکه بود. به ما اجازه دادند که در اینجا تمرین کنیم و مشکل مکان حل شد. در ادامه نیازمند امکاناتی بودیم که با کمک کمپینی که در فضای مجازی به راه انداخته بودیم، تأمین شد و دوستانی که نمی‌خواهند نامشان مطرح شود، با حمایت مالی خود به ما کمک کردند تا کارمان به نتیجه برسد. هنرمندان مشهدی در این راه، بسیار به ما کمک کردند و تفاوتی بین خود و مهاجران افغانستانی قائل نبودند.‌

نمی‌توانم بگویم ایرانی‌ام یا افغانستانی

سعیدی در ادامه به موضوعی اشاره می‌کند که سؤال بسیاری از افغانستانی‌هایی است که در ایران به دنیا آمده اند، اینکه هویت واقعی آن‌ها چیست. او در این باره می‌گوید: من چندسال مطالعه کردم تا به پاسخی برای این سؤال برسم که هویت من چیست. واقعا نمی‌توانم بگویم ایرانی هستم یا افغانستانی. اما می‌دانم تا زمانی که اینجا هستم، مشکلاتی وجود دارد که باید آن‌ها را بپذیرم. من و همشهری هایم در نگاه بخشی از جامعه ایران، غریبه محسوب می‌شویم. زمانی در جمع هنرمندان و هم کلاسی هایم در دانشگاه، خودم را از اجتماع ایران پنهان می‌کردم، چون آنجا حالم خوب بود و آنجا من را غیر و افغانستانی نمی‌دیدند و من را از خود می‌دانستند، ولی در بستر اجتماع این اتفاق نمی‌افتاد.

این هنرمند در ادامه با بیان اینکه چشم اندازش این است که کارش تبدیل به یک جریان شود تا مهاجران افغانستانی بتوانند به رایگان، بازیگری و شاخه‌های مختلف هنر را بیاموزند، گفت: آموزش دادن هنر به هم وطنانم، مهم‌ترین هدف من است.

هنرمندان مهاجر افغانستانی نیازمند مشعل هستند

سعیدی با اشاره به اینکه از زمان آغاز اجرا بیشتر مخاطبانشان ایرانی بوده اند، افزود: ساکنان حاشیه شهر، توانایی مالی رفتن به تئاتر را ندارند، ولی جامعه هدف ما مهاجران افغانستانی بوده‌اند و امیدواریم در شب‌های آینده میزبان آن‌ها باشیم.

او درباره وضعیت هنر مهاجران در ایران می‌گوید: اتفاقاتی که در حوزه هنر در جامعه مهاجران افغانستانی می‌افتد، کوچک، پراکنده و متأسفانه ناآگاهانه و ناپخته است؛ در نتیجه خیلی زود خاموش می‌شوند، مثل یک کبریت در طوفان. ما، هنرمندان مهاجر افغانستانی، نیازمند یک مشعل هستیم که در طوفان خاموش نشود، و برای اینکه آن مشعل را بسازیم، نیاز داریم که افراد کارکشته و تحصیل کرده پای کار بیایند، به آن‌ها بها داده شود و آن‌ها بتوانند بستری را فراهم کنند تا افرادی که در این مسیر قرار می‌گیرند، رشد کنند.

نویسنده و کارگردان تئاتر «هنوز نمرده» در ادامه تأکید می‌کند: سعی کرده ام که پیرو جریانات تئاتر درمانی و به واسطه تئاتر، حال هم وطنانم را خوب کنم تا در کنار هم به آدم‌های مؤثر و مفیدی تبدیل شویم که می ‎توانند در جامعه تأثیرگذار باشند؛ در نتیجه بیشتر تلاش من ماحصل تئاتر درمانی است. امیدوارم این موضوع تبدیل به یک جریان شود تا تئاتر درمانی بتواند به آدم‌ها کمک کند.

مشهد برای من حس خانه را دارد

سعیدی، مشهد را خانه خود می‌داند و درباره اینکه چرا جمعیت بسیاری از نخبگان مهاجر افغانستانی در ایران ساکن مشهدند، می‌گوید: مشهد برای من حس خانه را دارد، به خصوص گلشهر. وقتی ما افغانستانی‌ها در مشهد قدم می‌زنیم، احساس می‌کنیم در خانه خودمان هستیم. شاید، چون مهاجران افغانستانی که در مشهد زندگی می‌کنند، احساس در خانه بودن بیشتری در مقایسه با دیگر مهاجران ساکن ایران دارند. همین موضوع باعث شده است که نخبگان مهاجر افغانستانی در مشهد، انگیزه بیشتری برای فعالیت داشته باشند.

اجرای «هنوز نمرده» تا نیمه اسفندماه در گلشهر

«هنوز نمرده» به زندگی مهاجران افغانستانی و مشکلاتشان می‌پردازد. سعیدی تلاش کرده است با زبان هنر و نمایشی در ۵۵دقیقه، دغدغه‌های خود و هم نوعانش را به گوش ما برساند و بگوید که آن‌ها هنوز نمرده‌اند و حق زندگی دارند. این تئاتر پنجمین اثر علیرضا سعیدی است که از ۱۵ بهمن در گلشهر به نمایش گذاشته شده و به دلیل استقبال، اجرای آن تا پایان سال ادامه خواهد داشت. یاسین اعتمادی، نبی اکبری، فاطمه امیری، مصطفی تقدسی، مهدی توسلی، مهدیار رضایی، رومینا شریفی، روژان شریفی، مهدی غلامی و اسحاق قنبری بازیگران این نمایش هستند.