نمایش معماری دوره صفویه و قاجار در یک خانه

ملک خانی - بازسازی و مرمت سومین خانه تاریخی اطراف حرم مطهر به روز‌های پایانی خود نزدیک شد. این خانه تاریخی ۱۰۸ ساله ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد که یکی از آن‌ها اجرای معماری ۲ دوره صفویه و قاجار در نمای شرقی خانه است. یکی از مهم‌ترین نکات در بازسازی و مرمت این اثر تاریخی، کشف جبهه شمالی این خانه و همچنین کوچه مخفی در این بنای تاریخی است. به مناسبت انجام مراحل پایانی پروژه مرمت و بازسازی این اثر تاریخی، شهرآرامحله نحوه اجرای این پروژه و آثار تاریخی کشف‌شده جدید در بازسازی و مرمت آن را در گفتگو با هدایت گواهی، طراح و ناظر مرمت، بررسی می‌کند.

عمری که به پایان خانه نرسید
این بنای تاریخی در سال ۱۳۳۳ هجری‌قمری به درخواست یکی از تاجران و متمولان اواسط دوران قاجار و به دست معماران بنام آن دوران ساخته شد. با این حال اجل به عباس امیری اجازه نداد تا تکمیل خانه‌اش را ببیند و چند روز قبل از پایان کار امیری فوت کرد. بعد از اتمام ساخت خانه همسر و ۲ پسرش در خانه ساکن شدند و تا سال ۱۳۶۵ شمسی در این خانه زندگی کردند. بعد از نقل مکان امیری‌ها، شخص دیگری این خانه را اجاره کرد. مستأجر جدید ۱۳ سال در این خانه ساکن شد و بعد از نقل مکان از این خانه در سال ۱۳۷۸ خانه امیری به‌صورت متروک درآمد و آسیب‌های زیادی دید.

آغاز طرح بازسازی و مرمت در سال ۹۳
هم‌زمان با اجرای طرح بازسازی و مرمت خانه تاریخی داروغه، این خانه نیز بعد از به تصویب رسیدن طرح بازسازی‌اش در جلسه‌ای مشترک بین شهرداری منطقه ثامن و سازمان میراث‌فرهنگی، در فهرست بازسازی و مرمت قرار گرفت. حدود ۶ ماه از آغاز طرح بازسازی، سازمان میراث‌فرهنگی دچار تغییرات مدیریتی شد و مدیر جدید از سرگیری طرح را به بررسی‌های بیشتر موکول کرد و پروژه بازسازی متوقف شد. سرانجام میراثی‌ها مجبور شدند اجازه مرمت و بازسازی دوباره این خانه را بدهند.

معماری دوره صفوی و قاجری در یک بنا
همان‌طور که اشاره شد، این خانه ویژگی‌های بسیاری دارد که اجرای هم‌زمان ۲ سبک معماری از ۲ دوران مختلف در یک جبهه و یک نما، از بارزترین ویژگی‌های معماری این خانه به شمار می‌رود که در بازسازی و مرمت این اثر تاریخی کشف شده است. جبهه شرقی خانه امیری که در نقشه ابتدایی شارستان رضوی قرار به تخریب آن بود، با اصرار تیم مرمت‌کننده باقی ماند و شهرداری مجبور شد نقشه خیابان‌کشی را عوض کند تا این خانه بدون کوچک‌ترین آسیب و تخریب در حاشیه بولوار حاجی‌حسنی کارگر باقی بماند. با باقی ماندن این جبهه در اواسط کار بازسازی لایه‌هایی از نمای زیرین فعلی بنا در قسمت شرقی کشف شد که از معماری دوره قبل‌تر یعنی صفویه خبر می‌دهد. با اقدامات باستان‌شناسی این نمای تاریخی پدیدار و معلوم شد که نمای این خانه در ابتدای کار با سبک و معماری دوران قاجار و صفویه ساخته شده است، اما ساکنان بعدی خانه که پسران امیری بودند، در اواخر دوران قاجار و ابتدای دوران پهلوی اول تصمیم گرفتند نمای خانه‌شان را تغییر دهند و مدرن کنند؛ به همین دلیل روی نمای قبلی نمای مدرن دیگری را سوار کار کردند تا نمای تاریخی بنا بعد از حدود ۶۰ سال دوباره نمایان شود.

کشف کوچه مخفی
بازسازی و مرمت این خانه برکات زیادی داشت؛ یکی از برکات آن کشف کوچه‌ای مخفی در جبهه شمالی خانه بود. این کوچه باریک با یک پنج‌ضلعی به ۵ خانه منتهی می‌شد و به مرور زمان و بالا آمدن سطح خیابان ناپدید شده بود؛ که با بازسازی و مرمت خانه اول، جبهه شمالی و بعد از آن کوچه پیدا شد. خانه امیری در آخر کوچه و سمت چپ قرار داشته و با دری چوبی به راهرویی کوچک می‌رسیده و به حیاط خانه منتهی می‌شده است. حال کوچه مخفی بازسازی می‌شود و عموم مردم از آن بازدید خواهند کرد.

خانه‌ای به رنگ آبی درباری
در بازسازی‌های در کوچک انتهای مطبخ، جبهه شمالی این بنای تاریخی که در بازسازی‌های دهه ۳۰ و ۴۰ پنهان شده بود، کشف شد. در این جبهه ۳ اتاق تو در توی کوچک وجود دارد که در گذشته مصارفی، چون نگهداری حیوانات اهلی داشته‌اند؛ اما در بازسازی‌ها و مرمت جدید به کاربری سرویس بهداشتی درآمده است. همچنین بقایای حوض زیبای خانه از درون یکی از اتاق‌های جبهه شرقی خانه بیرون کشیده شد که پس از بررسی عکس‌های قدیمی خانه معلوم شد که این خانه که اکنون حوض مستطیلی دارد، دارای حوض زیبایی با رنگ آبی درباری با سر آب شیر بوده است که با استفاده از این بقایای کشف‌شده حوض خانه نیز به شکل سابق و اولیه خود بازسازی شد. نکته بسیار مهم درباره خانه امیری، رنگ آبی درباری به کار رفته در تزیینات و همچنین در و دیوار‌های اتاق‌های خانه در جبهه‌های مختلف است که نشان از روح تجمل‌گرای عباس امیری، سازنده اول خانه، می‌دهد.