پرتاب آب دهان، معضلی اجتماعی که می‌تواند زمینه‌ساز انتقال بسیاری از بیماری‌ها باشد

عادل نجفی | شهرآرانیوز؛ شاید وقتی در جمع کوچک خانواده، دوستان یا همکاران خود هستیم، با مشاهده رفتار‌های محترمانه و با کمترین تنش تصور کنیم همه این رفتار‌ها به کوچه، محله یا شهرمان تعمیم‌پذیر است. اما وقتی اندکی پا را از دایره دوستان و آشنایان خود فراتر می‌گذاریم، با رفتار‌های زننده و نامناسبی روبه‌رو می‌شویم؛ رفتار‌هایی که می‌توانند ما را چنان شگفت‌زده کنند که حتی به شهر و محل سکونت خود شک کنیم. اما باید واقع‌بین بود. زندگی بیش از ۳ میلیون شهروند با سوابق و زمینه‌های مختلف اجتماعی و فرهنگی نمی‌تواند همگن و یکپارچه باشد.

وقتی به آمار کلان‌شهر میلیونی مشهد، ورود سالانه میلیون‌ها مسافر از دیگر شهر‌ها را هم اضافه کنیم، با پازل پیچیده‌تر از تنوع فرهنگی و هنجار‌ها روبه‌رو می‌شویم که تلاش برای اصلاح و بهبود آن با مشکلاتی دوچندان روبه‌رو می‌شود. ریختن زباله در معابر عمومی یا ایجاد آلودگی صوتی شاید ساده‌ترین مثال‌های این ناهنجاری‌ها باشد؛ مثال‌هایی که با همت پاکبانان در شبانه‌روز، بساطشان جمع شدنی است و با ایجاد سازوکار‌های قانونی می‌توان از سرایت آن‌ها جلوگیری کرد. اما در این شماره می‌خواهیم درباره یک رفتار ناپسند شهروندی دیگر صحبت کنیم که کمتر به آن پرداخته شده است؛ پرتاب آب دهان!

حرکتی ناشایست را که در فضا‌های عمومی سن‌وسال نمی‌شناسد و ممکن است وقت و بی‌وقت در مسیر هر شهروندی رخ دهد، نه می‌توان سهوی دانست و نه می‌توان به‌سادگی نادیده گرفت. صحنه زننده‌ای که حتی رد و عواقب آن تا ساعاتی در محل می‌ماند و منظره آن خاطر هر بیننده‌ای را آزرده می‌کند، برای خیلی‌ها به عادت تبدیل شده است و ترک آن برایشان دشوار است.

برخی آن‌قدر به این رفتار ناپسند عادت کرده‌اند و آن را عادی تلقی می‌کنند که ممکن است در مقابل واکنش یا اعتراض دیگران هم به‌جای عذرخواهی و دل‌جویی، موضعی طلبکارانه بگیرند و بگویند «خب آن‌طرف را نگاه کن!». گویی فراموش کرده‌اند که پرتاب آب دهان آن‌قدر در فرهنگ ما نکوهیده شده است که در ضرب‌المثل‌ها در کنایه‌ای تحقیرآمیز به افراد ناشایست می‌گویند: «فلانی حتی لیاقت تف‌انداختن هم ندارد!»، اما این آب دهان هم مانند آن آب جویی است که وقتی رفت، دیگر بازنمی‌گردد و شأن و شخصیت فرد را زیرسؤال می‌برد.

آب دهان و بیماری‌ها

پرتاب آب دهان در کوچه و بازار هرچند عملی ساده باشد و برخی گمان کنند با کشیدن پا روی آن یا هدف‌گیری بر خاک فضای سبز یا جوی آب از میزان مشمئزکنندگی‌اش کم می‌شود، پژوهش‌ها نشان می‌دهد به این سادگی نیست. انتظار می‌رود «تف سربالا به صاحبش بازگردد»، اما در فقره بیماری‌ها و سلامتی به‌نظر می‌رسد آب دهان سرگردان دامان سایر رهگذران و افراد را بگیرد. بررسی‌های پژوهشگران نشان می‌دهد آب دهان پرتاب‌شده تا زمانی که کامل خشک شود، به‌ویژه در صورت ابتلای فرد به بیماری، می‌تواند میزبان ویروس‌های زنده باشد و به‌سادگی افراد را در آن محدوده آلوده کند.

برای نمونه در دو سال گذشته و هم‌زمان با شیوع همه‌گیری کووید ۱۹، تذکر‌های زیادی برای منع افراد از پرتاب آب دهان در مکان‌های عمومی منتشر شد. همان‌طور که عطسه و حتی تنفس بدون ماسک می‌تواند زمینه شیوع ویروس کووید ۱۹ را فراهم کند، پرتاب آب دهان نیز می‌تواند ناقل این ویروس و سایر بیماری‌های مشابه باشد. اگر جزو آن‌دسته افرادی هستید که زیاد ممکن است به پرتاب آب دهان در مکان‌های عمومی نیاز پیدا کنید، حتما دستمال کاغذی همراه داشته باشید و آن را پس از استفاده به‌جای خیابان، در سطل زباله بریزید تا از خطر شیوع بکاهد.

جرم‌انگاری پرتاب آب دهان

شاید تصور کنید پرتاب آب دهان آن‌قدر‌ها مهم نیست که در قانون نیز به آن پرداخته شده باشد. برای نمونه اگر فردی آب دهانش را مقابل نهاد یا فردی که از جایگاه حقوقی مهمی برخوردار است، به زمین پرتاب کند، می‌تواند مصداق ماده۶۰۸ قانون مجازات اسلامی (توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه موجب حدقَذف نباشد دارای مجازات جزای نقدی درجه شش خواهد بود.) تلقی شود و با مجازاتی معادل ۷۴ ضربه شلاق تا یکصدهزار تومان جریمه نقدی روبه‌رو شود.

همچنین در قوانین راهنمایی‌ورانندگی، ذیل کد ۲۰۷۳ با شرح پرتاب‌کردن یا ریختن ضایعات، زباله، اشیا، آب دهان و بینی و امثال آن از داخل خودرو به معابر، ۳۰ هزار تومان جریمه در نظر گرفته شده است. البته جرم‌انگاری و تلاش برای کاهش زمینه بروز و ظهور این رفتار ناهنجار در اجتماع انجام شده است، اما هنوز میان جرم و مجازات آن تناسب چندانی وجود ندارد. از طرف دیگر، به‌دلیل دشواری اثبات وقوع این جرم در مراجع قضایی، شاید بتوان گفت در عمل پیگیری و بازخواست مرتکبان چندان ساده نیست و نتیجه آن را می‌توانیم هر روز در شهر مشاهده کنیم.

آب دهان و ورزشکاران

اگر اهل ورزش باشید، احتمالا در میان ورزشکاران صحنه‌های پرتاب آب دهان را بیشتر از دیگران دیده‌اید. والیبالیست‌ها، بسکتبالیست‌ها و فوتبالیست‌ها جزو آن دسته ورزشکارانی هستند که این‌سو و آن‌سوی زمین ممکن است یادگاری‌هایی از جنس آب دهان به‌جا بگذارند و دوربین‌های تلویزیونی هم آن را شکار کنند و کیلومتر‌ها دورتر بینندگان را با حالی بد همراه کنند.

تحرک زیاد و شرایط فیزیولوژیکی ناشی از تنش و اضطراب فراوان می‌تواند به تکرار بیشتر این عمل منجر شود، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد این کار کمتر در هنگام تمرینات رخ می‌دهد. همچنین این ورزشکاران در محیط منزل یا تردد‌های روزمره در شهر کمتر دست به این کار می‌زنند. پس داستان چیست؟ ظاهرا در موارد متعددی ورزشکاران سعی می‌کنند هرچند کم‌اثر و محدود، با پرتاب مکرر آب دهانشان نه‌تن‌ها تمرکز حریف را از بین ببرند، بلکه سطح زمین را برای آنان لغزنده‌تر کنند. آن‌ها به این امید که رطوبت زمین مسابقه کار دست حریف بدهد، با قوا و تکرار بیشتری این کار را انجام می‌دهند.

آب دهان و مجرمان

گروه‌هایی از سارقان نیز هستند که با پرتاب آب دهان، حواس طعمه‌های خود را منحرف می‌کنند. دراین‌میان، گروهی از آنان با ابراز ندامت و تلاش برای پاک‌سازی لباس به قربانی نزدیک می‌شوند و وسایل او را می‌قاپند. اما گروه دیگر با پرتاب عامدانه آب دهان سعی می‌کنند به‌سوی قربانی حمله‌ور و به او مسلط شوند. شاید اگر شلوغی خیابان‌ها و معابر عمومی نباشد، این گروه از سارقان خیلی زودتر از آنچه گمان کنید، شما را فقط با آب دهان آچمز کنند.

پرتاب آب دهان؛ مذموم در همه جهان

در دنیای امروز عادات رفتاری نامناسبی مانند پرتاب آب دهان را نمی‌توان به مردمان، فرهنگ یا کشوری خاص نسبت داد. تا پایان قرن نوزدهم میلادی، قوانین مبارزه و محدودکننده پرتاب آب دهان در بسیاری از کشور‌ها ازجمله کشور‌های اروپا و ایالات‌متحده به تصویب رسید. این قوانین در تلاش بود از شیوع بیشتر بیماری‌هایی مانند سل در عصر خود جلوگیری کند. شاید پذیرفتن یا نپذیرفتن این اقدام به‌عنوان یک هنجار اجتماعی هرگز با موافقت کامل همراه نباشد، اما به‌هرحال افرادی در هر دو سوی عالم هستند که با این عمل مخالف‌اند و از دیدنش بیزار می‌شوند. کشور‌های شرق آسیا که شاید چندان در زمینه رعایت موازین بهداشتی مشهور نباشند، ازجمله پیشتازان در زمینه قوانین ممانعت از پرتاب آب دهان هستند.

برای نمونه سنگاپور از اوایل دهه هشتاد قوانینی برای محدودسازی شهروندان تصویب کرد؛ قوانینی که شاید چندان جدی گرفته نمی‌شد، اما در سال ۲۰۰۳ و با شیوع سارس با ضمانت اجرایی یک‌هزار دلاری سنگاپور برای اولین نوبت تخلف به مرحله اجرا رسید. در سوی دیگر جهان، کد ۶۵۸۰ قوانین بهداشتی کانادا همه شهروندان را از پرتاب آب دهان در معابر عمومی منع کرده است.

کانادایی‌هایی که در جاده‌های بین‌شهری، معابر درون‌شهری، پارک‌ها، استخر‌های عمومی و زمین‌های بازی آب دهان پرتاب کنند، بین صد تا دویست دلار کانادا جریمه می‌شوند. در میان کشور‌های اروپایی نیز، انگلستان ازجمله کشور‌هایی است که بیشترین جریمه را برای شهروندان خاطی‌اش در نظر گرفته است. انگلیسی‌هایی که در معابر عمومی آب دهان خود را پرتاب می‌کنند، در صورت مشاهده یا گزارش جرم از سوی دیگر شهروندان، ممکن است تا هشتاد پوند برای هر نوبت جریمه شوند.