صداوسیما و ضرورت پاسداشت زبان فارسی

حتماً دیده اید که این روز‌ها مجری برنامه «شیوه» مدام به مهمانان تذکر می‎ دهد که فارسی گویی را در صحبت‌های خود فراموش نکنند. البته موضوع ویرایش در این سازمان بحث جدیدی نیست؛ چه در سال‌های اول انقلاب با ساخت میان برنامه‌های «فارسی را پاس بداریم» که کمک خوبی برای آموزش درست نویسی بود و چه با تأسیس واحد ویرایش که هنوز هم پابرجاست و احتمالاً این تذکر‌ها از طرف همین واحد داده می‌شود.

بااین حال، همچنان انتقاد‌های جدی به این سازمان برای رعایت نکردن فارسی گویی و استفاده پربسامد از واژه‌های بیگانه بوده و هست که مهم‌ترین آن‌ها تذکر‌هایی است که بار‌ها رهبر معظم انقلاب داده اند و از جمله در دیدار اعضای شورای عالی ویرایش زبان فارسی در صدا وسیما در آذر ۷۰: «مسئله زبان در رادیو و تلویزیون، مسئله بسیار مهمی است. البته اول «خبر» است؛ لیکن از «خبر» که بگذریم، این برنامه‌های زنده هم که پخش می‌شود، همین طور است؛ مثل همین برنامه «روزنه» که شما گفتید، یا آن برنامه «عصرانه»، یا آن برنامه «سلام صبح بخیر» که خیلی هم شنونده دارد.

آیا شما برنامه «سلام صبح بخیر» را می‌شنوید، یا نه؟ وقتی آدم این برنامه را می‌شنود، واقعاً دلش خون می‌شود! حرف‌هایی می‌زنند و تعبیراتی به کار می‌برند که آدم واقعاً غصه اش می‌شود! باید کاری کرد، باید فکری کرد، باید معیار‌هایی گذاشت. آن جوانی که آنجا نشسته و دارد برنامه اجرا می‌کند، بیچاره تقصیری هم ندارد؛ او همه وسع خودش را دارد مصرف می‌کند؛ باید به او وسع و توان و سواد داد. ان شاءا... همه این‌ها باید اصلاح بشود، تا بتوانیم زبان را عرضه بکنیم.»

یا در ماه رمضان ۹۸ جدی‌تر از صداوسیما گلایه کردند: «من از صداوسیما گله مندم، به دلیل اینکه به جای ترویج زبان صحیح و معیار و زبان صیقل خورده و درست، گاهی زبان بی هویت و تعابیر غلط و بدتر از همه تعابیر خارجی را ترویج می‌کند. انتشار فلان لغت فرنگی یک مترجم یا نویسنده از تلویزیون، موجب عمومی شدن آن لغت و آلوده شدن زبان به زوائد مضر می‌شود.»

صداوسیما تنها رسانه‌ای است که به دلیل تعدد شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی، بیشتر از دیگر رسانه‌ها نیازمند دقت و وسواس در درست نویسی و درست‎گویی است و مهم‌تر اینکه صداوسیما می‌تواند مرجعی باشد برای گسترش درست یا غلط در گفتار و نوشتار.

بیننده و شنونده با این نگاه که آنچه از شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی پخش می‌شود به لحاظ درستی و نادرستی غربالگری شده است، آن را درست می‌پندارد و ملاک نوشته‌ها و گفته‌های خود قرار می‌دهد. ازاین رو، توجه به ویرایش در صداوسیما بسیار حیاتی‌تر و مهم‌تر از هر رسانه‌ای است.

حوزه گسترده صداوسیما باعث شده است که ویرایش در این سازمان عریض و طویل به طور یکسان و هماهنگ انجام نشود. دوبله فیلم‌ها و سریال‌ها خودش میدان وسیعی است که نظارت و دقت در ترجمه آن‌ها نیازمند هماهنگی و تدوین درست و سنجیده‌ای است.

مجریان برنامه‌های زنده و گزارشگران، به ویژه گزارشگران ورزشی، هرکدام با سلیقه و پسند خود به اجرا و گزارش برنامه می‌پردازند و گاه برخی از آن‌ها چندان به رعایت اصول فارسی گویی تن نمی‌دهند. این موضوع ابعاد دیگری هم دارد که به آن خواهیم پرداخت.